0:00:06.836,0:00:08.480
Chúng ta đều biết về khủng long,

0:00:08.480,0:00:10.784
một thời từng lang thang[br]trên hành tinh này.

0:00:10.784,0:00:12.966
Nhưng rất lâu sau khi chúng tuyệt chủng,

0:00:12.966,0:00:15.380
những động vật lớn còn gọi là "megafauna"

0:00:15.380,0:00:17.964
vẫn sống trên khắp các châu lục.

0:00:17.964,0:00:21.874
Ở châu Mỹ, loài lười đất, to bằng con voi,

0:00:21.874,0:00:24.216
kéo đổ cây bằng móng vuốt.

0:00:24.216,0:00:26.649
Hổ răng kiếm, to như loài gấu nâu ngày nay

0:00:26.649,0:00:27.846
săn theo đàn.

0:00:27.846,0:00:30.580
Nhưng chúng còn thua xa gấu mặt ngắn.

0:00:30.580,0:00:33.216
Khi đứng thẳng, loài gấu này cao gần 4 mét

0:00:33.216,0:00:35.131
và có lẽ còn đuổi cả bọn hổ răng kiếm

0:00:35.131,0:00:36.690
tránh xa con mồi của chúng.

0:00:36.690,0:00:39.500
Có những con tatu to bằng chiếc ô tô con,

0:00:39.500,0:00:41.131
hải ly thì dài gần 2 mét rưỡi,

0:00:41.131,0:00:44.324
và một con chim với sải cánh đến 8 mét.

0:00:44.324,0:00:46.509
Hầu như khắp nơi, các loài này

0:00:46.509,0:00:50.381
đã dần tuyệt chủng,[br]thường là vì bị con người săn bắn.

0:00:50.381,0:00:54.298
Một số loài còn sống sót[br]ở vài vùng thuộc châu Phi và châu Á.

0:00:54.298,0:00:59.005
Ở những nơi khác, ta vẫn còn tìm thấy[br]những vết tích của các loài dã thú này.

0:00:59.005,0:01:00.882
Hầu hết cây cối đều có thể mọc chồi mới

0:01:00.882,0:01:02.547
từ chỗ thân cây bị gãy,

0:01:02.547,0:01:04.966
để bù lại phần vỏ mà cây bị mất

0:01:04.966,0:01:07.798
và để sinh tồn khi bị xé toạc,[br]vặn hay giẫm đạp,

0:01:07.798,0:01:12.132
một phần là do cây đã tiến hóa để sinh tồn[br]khi bị voi tấn công.

0:01:12.132,0:01:14.632
Linh dương sừng nhánh châu Mỹ[br]chạy được nhanh như vậy

0:01:14.632,0:01:17.799
là vì nó đã tiến hóa[br]để chạy thoát loài báo đốm châu Mỹ.

0:01:17.799,0:01:21.029
Các loài còn sống sót hiện nay[br]sống trong các hệ sinh thái "ma",

0:01:21.029,0:01:25.215
tức là vẫn thích nghi với các mối đe dọa[br]từ những loài không còn tồn tại nữa.

0:01:25.215,0:01:28.381
Ngày nay, có lẽ chúng ta có thể tái sinh[br]những loài đã tuyệt chủng,

0:01:28.381,0:01:31.163
phục hồi những loài đã mất[br]nhờ công nghệ di truyền.

0:01:31.163,0:01:33.216
Ví dụ, đã có nghiên cứu nhằm tìm cách

0:01:33.216,0:01:36.716
nhân bản vô tính voi ma-mút[br]từ những phần thịt còn lưu giữ trong băng

0:01:36.716,0:01:38.466
Nhưng ngay cả khi không thể,

0:01:38.466,0:01:41.340
chúng ta vẫn có thể[br]khôi phục nhiều hệ sinh thái

0:01:41.340,0:01:43.217
mà thế giới đã bị mất.

0:01:43.217,0:01:46.635
Làm thế nào?[br]Bằng cách dùng các trang trại bỏ hoang.

0:01:46.635,0:01:49.403
Khi thị trường lương thực[br]được toàn cầu hóa,

0:01:49.403,0:01:51.966
đất cằn cỗi trở nên kém cạnh tranh.

0:01:51.966,0:01:54.186
Nông dân có đất khô cằn[br]không thể cạnh tranh

0:01:54.186,0:01:57.382
với những người trồng trọt[br]trên đất tốt hơn ở nơi khác.

0:01:57.382,0:02:01.360
Kết quả là ở nhiều vùng,[br]nông nghiệp đã bắt đầu rút lui,

0:02:01.360,0:02:03.988
và cây cối đã bắt đầu trở lại.

0:02:03.988,0:02:07.116
Theo một ước tính, hai phần ba đất ở Mỹ

0:02:07.116,0:02:09.827
từng là đất rừng được khai hoang[br]để làm nông trại

0:02:09.827,0:02:11.632
nay đã trở lại thành rừng.

0:02:11.632,0:02:13.832
Theo một ước tính khác, đến năm 2030

0:02:13.832,0:02:16.166
một vùng ở châu Âu[br]bằng diện tích của Ba Lan

0:02:16.166,0:02:18.299
sẽ bị nông dân bỏ hoang.

0:02:18.299,0:02:20.670
Nên ngay cả khi không thể[br]sử dụng DNA để tái sinh

0:02:20.670,0:02:23.053
những con lười đất và tatu khổng lồ,

0:02:23.063,0:02:25.589
ta vẫn có thể khôi phục[br]loài gấu, chó sói, báo sư tử,

0:02:25.589,0:02:27.576
linh miêu, nai sừng tấm và bò rừng bizon

0:02:27.586,0:02:29.502
ở những nơi chúng đã từng sinh sống.

0:02:29.522,0:02:32.459
Một số loài trong số này[br]sẽ định hình lại môi trường sống,

0:02:32.459,0:02:35.348
tạo điều kiện cho các loài khác sinh sôi.

0:02:35.348,0:02:37.479
Khi loài sói xám được tái thả

0:02:37.479,0:02:39.938
vào Công viên quốc gia Yellowstone[br]năm 1995,

0:02:39.938,0:02:42.382
chúng nhanh chóng biến đổi hệ sinh thái.

0:02:42.382,0:02:44.987
Sói giúp giảm số lượng hươu vốn đông đúc,

0:02:44.987,0:02:47.071
thảm thực vật bắt đầu hồi phục.

0:02:47.071,0:02:51.299
Chiều cao của một số cây[br]tăng gấp năm lần chỉ trong sáu năm.

0:02:51.299,0:02:54.632
Khi rừng hồi phục, chim chóc cũng quay về.

0:02:54.632,0:02:57.706
Hải ly ăn vỏ cây[br]sinh sôi trên các dòng sông,

0:02:57.706,0:02:59.582
và các con đập chúng xây[br]cung cấp nơi ở

0:02:59.582,0:03:04.049
cho rái cá, chuột xạ, vịt, ếch và cá.

0:03:04.049,0:03:06.630
Sói xám ăn thịt sói đồng cỏ,[br]cho phép thỏ và chuột

0:03:06.630,0:03:08.426
tăng dần số lượng,

0:03:08.426,0:03:11.011
cung cấp thêm thức ăn[br]cho diều hâu, chồn,

0:03:11.011,0:03:12.930
cáo và lửng.

0:03:12.930,0:03:15.766
Đại bàng đầu trắng và quạ ăn xác thối

0:03:15.766,0:03:17.603
mà loài sói bỏ lại.

0:03:17.603,0:03:19.632
Loài gấu cũng ăn xác, và ăn cả quả mọng

0:03:19.632,0:03:21.966
đã bắt đầu mọc lại trên những bụi cây.

0:03:21.966,0:03:23.966
Số bò rừng bizon tăng khi chúng gặm cỏ

0:03:23.966,0:03:26.153
trên những khu rừng đã hồi sinh.

0:03:26.153,0:03:29.549
Loài sói xám đã thay đổi gần như mọi thứ.

0:03:29.549,0:03:32.382
Đây là một ví dụ[br]về sự "xáo trộn dinh dưỡng".

0:03:32.382,0:03:34.410
Một sự thay đổi ở đỉnh của chuỗi thức ăn

0:03:34.410,0:03:36.799
làm đảo lộn đến tận cuối chuỗi,

0:03:36.799,0:03:38.466
ảnh hưởng đến tất cả các bậc.

0:03:38.466,0:03:41.295
Việc tìm ra những xáo trộn này[br]trên quy mô lớn

0:03:41.295,0:03:44.085
có lẽ là một trong những[br]phát hiện khoa học thú vị nhất

0:03:44.085,0:03:45.920
trong nửa thế kỷ qua.

0:03:45.920,0:03:48.131
Chúng cho ta biết[br]các hệ sinh thái dù mất đi

0:03:48.131,0:03:50.633
chỉ một hoặc hai loài động vật lớn

0:03:50.633,0:03:53.215
có thể biến đổi một cách khác hẳn

0:03:53.215,0:03:54.791
so với các hệ sinh thái có chúng.

0:03:54.791,0:03:57.511
Khắp nơi trên thế giới,[br]nhiều phong trào mới đang cố gắng

0:03:57.511,0:03:59.665
thúc đẩy sự phục hồi của thiên nhiên

0:03:59.675,0:04:01.716
bằng quá trình "tái hoang hóa".

0:04:01.716,0:04:04.523
Có nghĩa là sửa chữa[br]những thiệt hại chúng ta đã gây ra,

0:04:04.523,0:04:06.849
hồi sinh các loài đã bị tận diệt,

0:04:06.849,0:04:08.737
và sau đó nhường bước cho thiên nhiên.

0:04:08.737,0:04:11.882
Không cần phải cố[br]tạo ra một hệ sinh thái lý tưởng,

0:04:11.882,0:04:15.243
để tạo ra đồng cỏ, một khu rừng nhiệt đới[br]hay một rạn san hô.

0:04:15.243,0:04:18.077
Tái hoang hóa là mang trở lại[br]các loài có vai trò thúc đẩy

0:04:18.077,0:04:19.966
các quá trình mãnh liệt

0:04:19.966,0:04:22.337
rồi sau đó để thiên nhiên tự vận động.

0:04:22.337,0:04:25.134
Nhưng quan trọng là[br]ta không được lấy việc tái hoang hóa

0:04:25.134,0:04:27.967
làm cớ đẩy người dân ra khỏi đất của họ.

0:04:27.967,0:04:30.196
Tái hoang hóa chỉ thực hiện[br]khi người dân ở đó

0:04:30.196,0:04:32.548
đồng ý và nhiệt tình ủng hộ.

0:04:32.548,0:04:35.015
Hãy tưởng tượng mình[br]đứng trên một vách đá ở Anh,

0:04:35.015,0:04:38.049
xem cá nhà táng tấn công bầy cá trích

0:04:38.049,0:04:40.216
như cảnh tượng vẫn nhìn thấy từ bờ

0:04:40.216,0:04:41.721
trước thế kỷ 18.

0:04:41.721,0:04:43.549
Bằng cách tạo ra các khu bảo tồn biển

0:04:43.549,0:04:45.382
nơi cấm đánh bắt hải sản để bán,

0:04:45.382,0:04:46.900
điều đó có thể xảy ra.

0:04:46.900,0:04:48.984
Hãy tưởng tượng một đồng cỏ ở châu Âu

0:04:48.984,0:04:51.322
với đủ của các loài động vật từng có:

0:04:51.322,0:04:54.947
hà mã, tê giác, voi, linh cẩu và sư tử...

0:04:54.947,0:04:57.132
Tái hoang hóa[br]hồi sinh một loài quý hiếm nữa,

0:04:57.132,0:05:00.163
bên cạnh các loài động thực vật đã mất,

0:05:00.163,0:05:02.882
loài vật đó mang tên là Hi vọng.

0:05:02.882,0:05:05.001
Nhờ đó chúng ta biết[br]sự thay đổi sinh thái

0:05:05.001,0:05:07.921
không phải lúc nào cũng[br]diễn ra theo một hướng.

0:05:07.921,0:05:11.633
Có thể sau một mùa xuân lặng lẽ[br]là một mùa hè sôi động.