0:00:06.966,0:00:08.830
Wszyscy wiemy o dinozaurach,

0:00:08.830,0:00:10.714
które zamieszkiwały ziemię.

0:00:10.714,0:00:12.966
Ale czy zdajemy sobie sprawę,

0:00:12.966,0:00:15.380
że długo po ich wymarciu

0:00:15.380,0:00:17.964
na każdym kontynencie[br]żyły wielkie zwierzęta?

0:00:17.964,0:00:21.843
W obu Amerykach[br]olbrzymie naziemne leniwce

0:00:21.843,0:00:24.216
za pomocą szponów powalały drzewa.

0:00:24.216,0:00:26.799
Tygrysy szablastozębne [br]rozmiarów niedźwiedzia

0:00:26.799,0:00:28.266
stadami polowały na ofiary.

0:00:28.266,0:00:30.710
Daleko im było jednak [br]do niedźwiedzi krótkopyskich,

0:00:30.710,0:00:33.266
które stojąc na tylnych łapach[br]mierzyły prawie 4 metry

0:00:33.266,0:00:35.131
i prawdopodobnie odpędzały

0:00:35.131,0:00:36.690
tygrysy od zdobyczy.

0:00:36.690,0:00:39.610
Były też pancerniki rozmiarów samochodu

0:00:39.610,0:00:41.131
oraz dwuipółmetrowe bobry

0:00:41.131,0:00:44.324
i ptaki ze skrzydłami[br]o rozpiętości 8 metrów.

0:00:44.324,0:00:46.909
Prawie wszędzie na świecie[br]megafauna wymarła,

0:00:46.909,0:00:50.381
często wybita przez myśliwych.

0:00:50.381,0:00:54.298
Kilka gatunków przetrwało[br]jednak w Afryce i Azji.

0:00:54.298,0:00:59.005
Gdzie indziej po megafaunie[br]pozostały istotne ślady.

0:00:59.005,0:01:01.512
Na przykład zdolność drzew[br]do wypuszczania pędów

0:01:01.512,0:01:02.547
ze złamanego pnia,

0:01:02.547,0:01:04.966
odporność na utratę dużej części kory,

0:01:04.966,0:01:07.798
na skręcanie, tratowanie i łamanie,

0:01:07.798,0:01:12.132
która wykształciła się[br]na skutek ataków słoni.

0:01:12.132,0:01:14.632
Amerykański widłoróg[br]biega tak szybko dlatego,

0:01:14.632,0:01:17.799
że nauczył się uciekać przed gepardem.

0:01:17.799,0:01:21.029
Te gatunki, które przetrwały,[br]żyją w specyficznych ekosystemach,

0:01:21.029,0:01:25.215
odpornych na zagrożenia[br]ze strony wymarłych gatunków.

0:01:25.215,0:01:28.381
Być może kiedyś uda nam się

0:01:28.381,0:01:31.163
wskrzesić utracone gatunki[br]z materiału genetycznego.

0:01:31.163,0:01:33.216
Prowadzi się na przykład badania

0:01:33.216,0:01:36.716
nad klonowaniem mamutów włochatych[br]z ich zamarzniętych szczątków.

0:01:36.716,0:01:38.466
Ale nawet jeśli to się nie uda

0:01:38.466,0:01:41.340
i tak możemy odbudować,

0:01:41.340,0:01:43.217
wiele z tego, co utraciliśmy.

0:01:43.217,0:01:47.095
Jak? Dzięki terenom [br]wyłączonym z rolnictwa.

0:01:47.095,0:01:50.363
Rynek spożywczy jest zglobalizowany,

0:01:50.363,0:01:52.501
przez co nieurodzajne gleby

0:01:52.501,0:01:54.186
nie mają szans konkurować

0:01:54.186,0:01:57.382
z żyźniejszymi terenami.

0:01:57.382,0:02:01.360
W rezultacie w wielu miejscach[br]następuje odwrót od rolnictwa

0:02:01.360,0:02:03.988
i zaczynają powracać lasy.

0:02:03.988,0:02:07.116
Szacuje się, że w USA 2/3 gruntów,

0:02:07.116,0:02:10.017
które kiedyś były zalesione[br]a potem wykarczowane pod uprawy,

0:02:10.017,0:02:11.632
znów zostało zalesionych.

0:02:11.632,0:02:13.832
Według innych źródeł [br]do 2030 roku w Europie

0:02:13.832,0:02:16.166
obszar upraw zmniejszy się

0:02:16.166,0:02:18.299
o powierzchnię równą terytorium Polski.

0:02:18.299,0:02:20.670
Nawet jeśli nie ożywimy

0:02:20.670,0:02:23.173
wielkich leniwców ani pancerników,

0:02:23.173,0:02:25.509
możemy przywrócić [br]niedźwiedzie, wilki, pumy

0:02:25.509,0:02:27.466
rysie, bizony i łosie

0:02:27.466,0:02:29.382
tam, gdzie już kiedyś żyły.

0:02:29.382,0:02:32.019
Część z tych gatunków[br]może przekształcić otoczenie,

0:02:32.019,0:02:35.518
stwarzając warunki sprzyjające[br]rozwojowi innych gatunków.

0:02:35.518,0:02:37.929
Kiedy w Parku Narodowym Yellowstone

0:02:37.929,0:02:39.938
przywrócono w 1995 roku wilki,

0:02:39.938,0:02:42.382
wpłynęło to na zmianę całego ekosystemu.

0:02:42.382,0:02:44.987
Zmalała nadmierna populacja jeleni,

0:02:44.987,0:02:47.071
zaczęła odradzać się roślinność.

0:02:47.071,0:02:51.299
Przez zaledwie sześć lat[br]część drzew urosła pięciokrotnie.

0:02:51.299,0:02:54.632
Do odradzających się lasów[br]wróciły ptaki śpiewające.

0:02:54.632,0:02:57.706
Wzrosła populacja bobrów,[br]dla których drzewa są pokarmem.

0:02:57.706,0:02:59.812
Dzięki bobrowym tamom [br]przybyło schronienia

0:02:59.812,0:03:04.049
dla wydr, piżmaków, [br]kaczek, żab i ryb.

0:03:04.049,0:03:06.630
Przez to, że wilki zabijają kojoty,

0:03:06.630,0:03:08.426
wzrosła liczba zajęcy i myszy.

0:03:08.426,0:03:11.011
To z kolei oznaczało więcej[br]pożywienia dla jastrzębi,

0:03:11.011,0:03:12.930
łasic, lisów i borsuków,

0:03:12.930,0:03:15.766
ale też orłów i kruków żywiących się

0:03:15.766,0:03:17.603
porzuconą przez wilki padliną.

0:03:17.603,0:03:19.632
Wzrosła też populacja niedźwiedzi,

0:03:19.632,0:03:22.256
żywiących się jagodami[br]z odnawiającego się runa leśnego.

0:03:22.256,0:03:23.966
W zrewitalizowanych lasach

0:03:23.966,0:03:26.153
wzrosła populacja bizonów.

0:03:26.153,0:03:29.549
Wilki zmieniły prawie wszystko.

0:03:29.549,0:03:32.382
Jest to przykład kaskady troficznej,

0:03:32.382,0:03:35.020
kiedy zmiana na najwyższym poziomie [br]piramidy pokarmowej

0:03:35.020,0:03:36.799
wpływa kolejno na niższe poziomy,

0:03:36.799,0:03:38.466
przekształcając każdy z nich.

0:03:38.466,0:03:41.295
Odkrycie szeroko zakrojonych [br]kaskad troficznych,

0:03:41.295,0:03:44.085
to chyba jedno z najbardziej[br]fascynujących odkryć naukowych

0:03:44.085,0:03:45.920
ostatnich 50 lat.

0:03:45.920,0:03:47.151
Dzięki nim wiemy,

0:03:47.151,0:03:50.633
że utrata zaledwie jednego [br]lub dwóch gatunków wielkich zwierząt

0:03:50.633,0:03:54.925
może całkowicie zmienić [br]funkcjonowanie ekosystemu.

0:03:54.931,0:03:56.851
Na całym świecie, nowe ruchy ekologiczne

0:03:56.851,0:03:59.215
starają się przyspieszać

0:03:59.215,0:04:02.066
odtwarzanie zasobów natury[br]przez odnawianie dzikiej przyrody.

0:04:02.066,0:04:04.983
To oznacza naprawianie szkód,[br]które wyrządził człowiek,

0:04:04.983,0:04:07.049
przywracanie gatunków do ich środowiska,

0:04:07.049,0:04:08.737
a potem wycofanie się.

0:04:08.737,0:04:11.882
Nie chodzi o stworzenie[br]ekosystemu idealnego,

0:04:11.882,0:04:15.243
jak stworzenie wrzosowisk, lasów[br]tropikalnych czy rafy koralowej,

0:04:15.243,0:04:17.787
ale o przywrócenie gatunków,

0:04:17.787,0:04:19.966
które spowodują dynamiczne przemiany,

0:04:19.966,0:04:22.337
a potem pozostawienie spraw samej naturze.

0:04:22.337,0:04:24.454
Nie wolno jednak dopuścić do tego,

0:04:24.454,0:04:26.207
by ochrona dzikiej przyrody

0:04:26.207,0:04:28.256
prowadziła do wysiedleń ludzi.

0:04:28.256,0:04:32.548
Potrzebna jest ich zgoda i zaangażowanie.

0:04:32.548,0:04:35.015
Wyobraź sobie, że z angielskiego klifu

0:04:35.015,0:04:38.049
obserwujesz kaszaloty i ławice śledzi,

0:04:38.049,0:04:40.216
takie, jak można było zobaczyć

0:04:40.216,0:04:41.881
jeszcze w XVIII wieku.

0:04:41.881,0:04:43.549
Jeśli stworzymy morskie rezerwaty,

0:04:43.549,0:04:45.382
bez komercyjnych połowów,

0:04:45.382,0:04:46.900
możemy tę wizję urzeczywistnić.

0:04:46.900,0:04:48.984
Wyobraź sobie europejskie Serengeti,

0:04:48.984,0:04:51.322
z bogactwem zwierząt, które tu żyły:

0:04:51.322,0:04:54.947
hipopotamów, nosorożców,[br]słoni, hien i lwów.

0:04:54.947,0:04:57.132
Wraz z dziką przyrodą,

0:04:57.132,0:05:00.163
prócz roślin i zwierząt,

0:05:00.163,0:05:02.882
powraca rzadki gatunek zwany nadzieją.

0:05:02.882,0:05:05.001
Zmiany w przyrodzie

0:05:05.001,0:05:07.921
nie muszą zawsze iść w jednym kierunku.

0:05:07.921,0:05:11.633
Może nie wszystko jest jeszcze stracone.