WEBVTT

00:00:07.093 --> 00:00:12.010
Język to ważna część naszego życia,
często uważana za coś oczywistego.

00:00:12.010 --> 00:00:15.389
Język pozwala nam wyrażać myśli i uczucia,

00:00:15.389 --> 00:00:17.370
zatracać się w powieściach,

00:00:17.370 --> 00:00:18.758
wysyłać SMS-y

00:00:18.758 --> 00:00:21.124
i pozdrawiać przyjaciół.

00:00:21.124 --> 00:00:25.538
Trudno sobie wyobrazić, że nie możemy
przełożyć myśli na słowa.

00:00:25.538 --> 00:00:29.424
Ale gdyby delikatna sieć
struktur językowych w mózgu

00:00:29.424 --> 00:00:33.556
została uszkodzona
przez udar, chorobę czy uraz,

00:00:33.556 --> 00:00:37.484
naprawdę mogłoby nam zabraknąć słów.

00:00:37.484 --> 00:00:43.505
Zaburzenie zwane afazją może upośledzić 
wszystkie aspekty komunikacji.

00:00:43.505 --> 00:00:47.035
Osoby cierpiące na afazję
nie tracą inteligencji.

00:00:47.035 --> 00:00:48.985
Wiedzą, co chcą powiedzieć,

00:00:48.985 --> 00:00:52.246
ale nie zawsze potrafią
wypowiedzieć właściwe słowa.

00:00:52.246 --> 00:00:56.559
Mogą mimowolnie stosować zamienniki
zwane parafazjami werbalnymi,

00:00:56.559 --> 00:01:00.374
myląc powiązane ze sobą słowa,
jak na przykład "pies" i "kot",

00:01:01.184 --> 00:01:05.525
lub brzmiące podobnie, jak "dom" i "dym".

00:01:06.055 --> 00:01:09.504
Czasami ich słowa trudno nawet rozpoznać.

00:01:09.504 --> 00:01:13.995
Różne rodzaje afazji zasadniczo
dzielimy na dwie kategorie,

00:01:13.995 --> 00:01:16.325
afazję Wernickego

00:01:16.325 --> 00:01:19.966
i afazję Broki.

00:01:19.966 --> 00:01:23.776
Osoby z afazją Wernickego
prawidłowo artykułują dźwięki,

00:01:23.776 --> 00:01:26.457
ale używają słów pozbawionych znaczenia.

00:01:26.457 --> 00:01:29.526
Mają problemy ze zrozumieniem 
wypowiedzi innych osób

00:01:29.526 --> 00:01:33.535
i często nie zauważają 
własnych błędów językowych.

00:01:33.535 --> 00:01:36.305
Osoby z afazją Broki

00:01:36.305 --> 00:01:38.206
nie mają problemów z rozumieniem,

00:01:38.206 --> 00:01:43.367
ale robią długie przerwy między słowami
i popełniają błędy gramatyczne.

00:01:43.367 --> 00:01:46.607
Wszystkim nam się zdarza
nie móc sobie przypomnieć słowa,

00:01:46.607 --> 00:01:48.488
które mamy na końcu języka,

00:01:48.488 --> 00:01:52.818
ale w afazji trudne bywa nazywanie
przedmiotów codziennego użytku.

00:01:52.818 --> 00:01:56.518
Nawet czytanie i pisanie 
może być kłopotliwe i frustrujące.

00:01:56.518 --> 00:01:59.308
Jak dochodzi do utraty
tych kompetencji językowych?

00:01:59.308 --> 00:02:01.807
Ludzki mózg składa się z dwóch półkul.

00:02:01.807 --> 00:02:05.567
Zwykle za język odpowiada lewa.

00:02:05.567 --> 00:02:07.978
Wiemy to od 1861 roku,

00:02:07.978 --> 00:02:10.677
kiedy doktor Paul Broca badał pacjenta,

00:02:10.677 --> 00:02:15.506
który utracił umiejętność używania słów
z wyjątkiem jednego: "tan".

00:02:15.506 --> 00:02:17.998
Podczas sekcji jego mózgu,

00:02:17.998 --> 00:02:21.338
Broca odkrył, że lewa półkula
była mocno uszkodzona

00:02:21.338 --> 00:02:23.727
w miejscu zwanym dziś ośrodkiem Broki.

00:02:23.727 --> 00:02:28.158
Naukowcy uważają, że ośrodek ten
odpowiada częściowo za nazywanie rzeczy

00:02:28.158 --> 00:02:31.078
i koordynację mięśni używanych
przy wypowiadaniu słów.

00:02:31.078 --> 00:02:35.878
Za ośrodkiem Broki, obok kory słuchowej,
znajduje się ośrodek Wernickego.

00:02:35.878 --> 00:02:39.008
To tu mózg nadaje znaczenie dźwiękom mowy.

00:02:39.008 --> 00:02:43.338
Uszkodzenie ośrodka Wernickego upośledza
zdolność mózgu do rozumienia języka.

00:02:43.338 --> 00:02:48.489
Afazję wywołuje uraz jednego 
lub obu tych wyspecjalizowanych ośrodków.

00:02:48.489 --> 00:02:50.829
Na szczęście w mózgu są też inne obszary

00:02:50.829 --> 00:02:52.779
wspierające te centra językowe

00:02:52.779 --> 00:02:55.218
i pomagające w komunikacji.

00:02:55.218 --> 00:02:59.078
Nawet obszary odpowiedzialne za ruch
są powiązane z językiem.

00:02:59.078 --> 00:03:04.478
W badaniu metodą rezonansu magnetycznego,
obszary mózgu odpowiedzialne za ruch

00:03:04.478 --> 00:03:07.600
świecą, gdy słyszymy słowa
takie jak "bieg" czy "taniec",

00:03:07.600 --> 00:03:10.969
jak gdyby nasze ciało
naprawdę biegło lub tańczyło.

00:03:10.969 --> 00:03:13.929
Druga półkula również 
wspomaga funkcje językowe,

00:03:13.929 --> 00:03:17.369
poprawiając rytm i intonację mowy.

00:03:17.369 --> 00:03:21.099
Te niejęzykowe obszary pomagają
czasem osobom dotkniętym afazją

00:03:21.099 --> 00:03:23.469
w trudnościach z komunikacją.

00:03:23.469 --> 00:03:25.668
Jak często występuje afazja?

00:03:25.668 --> 00:03:28.913
W samych Stanach Zjednoczonych
cierpi na nią blisko milion osób.

00:03:28.913 --> 00:03:32.530
Szacuje się, że co roku
przybywa kolejnych 80 tysięcy.

00:03:32.530 --> 00:03:35.669
Około jedna trzecia pacjentów
po udarze ma afazję,

00:03:35.669 --> 00:03:38.260
czyli występuje ona częściej
niż choroba Parkinsona

00:03:38.260 --> 00:03:40.180
czy stwardnienie rozsiane,

00:03:40.180 --> 00:03:42.469
ale jest mniej znana.

00:03:42.469 --> 00:03:47.880
Jeden rzadki rodzaj afazji, 
zwany pierwotną afazją postępującą, PAP,

00:03:47.880 --> 00:03:50.771
nie jest spowodowany udarem
czy urazem mózgu,

00:03:50.771 --> 00:03:53.209
ale jest rodzajem demencji,

00:03:53.209 --> 00:03:56.061
której pierwszym objawem są deficyty mowy.

00:03:56.061 --> 00:04:01.232
Leczenie PAP ma na celu jak najdłuższe
zachowanie funkcji językowej,

00:04:01.232 --> 00:04:04.560
zanim pojawią się inne objawy demencji.

00:04:04.560 --> 00:04:08.330
Kiedy afazja została nabyta
w wyniku udaru lub urazu mózgu,

00:04:08.330 --> 00:04:12.041
poprawę może przynieść
terapia logopedyczna.

00:04:12.041 --> 00:04:15.911
Zdolność mózgu do samonaprawy,
zwana neuroplastycznością,

00:04:15.911 --> 00:04:18.480
pozwala obszarom otaczającym uszkodzenie

00:04:18.480 --> 00:04:22.504
przejąć niektóre funkcje 
w okresie rekonwalescencji.

00:04:22.504 --> 00:04:26.405
Naukowcy prowadzą badania
z wykorzystaniem nowoczesnych technologii,

00:04:26.405 --> 00:04:31.640
które mogą zwiększać neuroplastyczność
u osób dotkniętych afazją.

00:04:31.640 --> 00:04:35.254
Wiele osób z afazją żyje w izolacji

00:04:35.254 --> 00:04:39.941
w obawie, że inni nie zrozumieją ich
albo nie zechcą poczekać na ich wypowiedź.

00:04:39.941 --> 00:04:44.311
Dając im czas i pozwalając
komunikować się tak, jak potrafią,

00:04:44.311 --> 00:04:47.105
możemy pomóc znowu
otworzyć drzwi do języka

00:04:47.105 --> 00:04:50.034
i pokonać ograniczenia afazji.