1
00:00:07,484 --> 00:00:10,461
ئەوە چیرۆکی دوو شاری کۆنە

2
00:00:10,461 --> 00:00:14,071
و درەختەکانە کە چارەنووسی
خۆیان دیاری دەکەن.

3
00:00:14,071 --> 00:00:19,930
٣٠٠٠ ساڵ پێش زایین ئوروك زۆرترین ڕێژەی
دانیشتوانی هەبوە لەچاو شاری نیویۆرکی ئێستا

4
00:00:19,930 --> 00:00:24,802
ئەو پایتەختە قەڕەباڵغە دەبێت بە بەردەوامی
سیستەمی ئاودێری فراوان بکات

5
00:00:24,802 --> 00:00:26,902
بۆ پێدانی خۆراك بە دانیشتوانە
زۆرەکەی.٢٥٠٠ساڵ

6
00:00:26,902 --> 00:00:33,784
دواتر لە سریلانکا، شاری ئەنورادهاپورا
ڕووبەڕوی هەمان کێشەی بووەوە.

7
00:00:33,784 --> 00:00:36,246
ئەوانیش بە هەمان شێوە
هەمیشە گەشەیان دەکرد،و وەکو

8
00:00:36,246 --> 00:00:42,019
بە هەمان ئوروك، شارەکەیان پشتی بە 
سیستەمێکی ئاودێری بەهێز بەست بوو.

9
00:00:42,019 --> 00:00:48,290
ئوروك گەورە دەبوو و جووتیارەکان 
درەختەکانیان دەبڕیەوە بۆ دروستکردنی مەودا

10
00:00:48,290 --> 00:00:51,543
بۆ دانەوێڵەی زیاتر لە ئەنورادهاپورا،
هەرچەندە، درەختەکان پیرۆز بوون.

11
00:00:51,543 --> 00:00:54,843
شارەکەیان لقێکی درەختی بودی لە خۆگرتبوو

12
00:00:54,843 --> 00:00:59,112
کە بوودا خۆی گوتبووی لەژێریدا
بە ڕوناک کردنەوە گەشتووە.

13
00:00:59,112 --> 00:01:02,212
ڕێزگرتنی ئایینی تەوری
جوتیارەکانی هێواش کردەوە

14
00:01:02,212 --> 00:01:06,947
و تەنانەت شارەکە ڕابەری چاندنی درەختی
زیاتری کرد لە باخچە شارستانیەکان.

15
00:01:06,947 --> 00:01:10,146
سەرەتا، فراوان بوونی ئوروك
بە باشی کاری دەکرد.

16
00:01:10,146 --> 00:01:13,326
بەڵام بە بێ بوونی درەخت
بۆ پاڵاوتنی سەرچاوەی ئاوەکە،

17
00:01:13,326 --> 00:01:16,706
سیستەمی ئاوەڕۆی ئوروك
بەرەو پیس بوون رۆیشت.

18
00:01:16,706 --> 00:01:19,556
بە هەڵمبوونی ئاو نیشتنی کانزای
لەدوای خۆی بەجێهێشت،

19
00:01:19,556 --> 00:01:23,080
کە خاکەکەی بۆ کشتوکاڵ زۆر سوێر کردبوو.

20
00:01:23,080 --> 00:01:27,390
بە پێچەوانەوە، سیستەمی ئاوەڕۆی
ئەنورادهاپورا نەخشەی کێشرا بۆ کارکردن

21
00:01:27,390 --> 00:01:29,890
بە گونجاندن لەگەڵ دارستانی چوار دەوری.

22
00:01:29,890 --> 00:01:34,120
شارەکەیان لەکۆتاییدا گەشەی کرد
بۆ دووهێندەی دانیشتوانی ئوروك،

23
00:01:34,120 --> 00:01:40,773
ئەمڕۆ ئەنورادهاپورا هێشتا گرنگی بە درەختە 
چێنراوەکانی سەروو ٢٠٠٠ساڵ پێش ئێستا دەدات.

24
00:01:40,773 --> 00:01:44,912
لەوانەیە وا بیر لە سروشت بکەینەوە
کە پەیوەندی نییە بە مەودا شارستانیەکانمان،

25
00:01:44,912 --> 00:01:49,657
بەڵام درەختەکان هەمیشە بەشێکی
بنچینەیی شارە سەرکەوتووەکان بوون .

26
00:01:49,657 --> 00:01:53,974
درەختەکان وەك ئیسفنجێكی سروشتی کار دەکەن،
ئاوی بارانی زریان هەڵدەمژێت

27
00:01:53,974 --> 00:01:56,782
بەر لە دووبارە بەرەڵاکردنی بۆ بەرگەهەوا.

28
00:01:56,782 --> 00:01:59,562
تۆڕی ڕەگەکانی لە داڕمانە
قوڕیەکان دەیپارێزن

29
00:01:59,562 --> 00:02:03,639
لەکاتی ڕێگەدانی خاك بۆ پاراستنی
ئاو و پاڵاوتنی ژەهرەکان.

30
00:02:03,639 --> 00:02:05,669
ڕەگەکان یارمەتی ڕێگری کردن لە لەفاو دەدات،

31
00:02:05,669 --> 00:02:09,598
لەکاتی کەم بوونی پێویستیەکانی
بەکارهێنانی ئاوی زریان و چارەسەرەکانی.

32
00:02:09,598 --> 00:02:14,761
گەڵا کوندارەکانی ڕوەك هەوا پاك دەکاتەوە لە
ڕێی گلدانەوەی کاربۆن و هۆکاری تری پیس بوون

33
00:02:14,761 --> 00:02:18,351
وایان لێدەکات گرینگ بن لە
جەنگان دژی گۆڕانی کەش و هەوا.

34
00:02:18,351 --> 00:02:23,026
مرۆڤایەتی بۆ چەند سەدەیەك سوودی
دار و درەختی بۆ دەرنەکەوتوە.

35
00:02:23,026 --> 00:02:27,132
بەڵام درەختەکان تەنها بۆ تەندروستی
؛ژێرخانی شارەکان گرینگ نییە

36
00:02:27,132 --> 00:02:30,602
هەروەها ئەوان ڕۆڵێکی زۆر پێویست
بۆ تەندروستی هاوڵاتیانیش دەگێڕن. لە ساڵانی

37
00:02:30,602 --> 00:02:36,225
ساڵانی ١٨٧۰، مانهاتن لە دەرەوەی باخچەکانی
دورگەکە خاوەنی چەند درەختێکی کەم بوو.

38
00:02:36,225 --> 00:02:38,215
بە بێ بوونی درەخت بۆ دابینکردنی سێبەر،

39
00:02:38,215 --> 00:02:42,311
باڵەخانەکان بەرزکرانەوە بۆ نۆ هێندە
زیاتری تیشکدانەوەی خۆری

40
00:02:42,311 --> 00:02:44,630
لەکاتی شەپۆلە گەرمیە کوشندەکانی هاوین.

41
00:02:44,630 --> 00:02:47,780
لەگەڵ پێوانەکانی چەرخی
دواکەوتووی تەندروستی ئەو کاتە،

42
00:02:47,780 --> 00:02:53,229
گەرمایە توندەکە وای لە شارەکە کرد ببێتە
زەویەك بۆ هەڵهێنانی بەکتریا وەک کۆلێرا.

43
00:02:53,229 --> 00:02:57,943
لە هۆنگ کۆنگی ئیستادا، تەلارە بەرزەکان
و ژێرخانەکانی ژێر زەوی

44
00:02:57,943 --> 00:03:00,343
وایکردووە گەشە کردنی درەختەکان سەخت بێت.

45
00:03:00,343 --> 00:03:04,223
ئەوانە هاوکارن بۆ خراپی
سروشتی هەوای شارەکان،

46
00:03:04,223 --> 00:03:07,903
کە دەتوانێت ببێتە هۆی هەوکردن و 
و کەمکردنی چالاکی سییەکان.

47
00:03:07,903 --> 00:03:10,213
و درەختەکان کاردەکەنە
سەر تەندروستی هۆشی ئێمەش.

48
00:03:10,213 --> 00:03:15,492
توێژینەوەکان دەریدەخەن کە هەبوونی گەڵای
سەوزی درەخت مەودای سەرنجدان زیاد دەکات

49
00:03:15,492 --> 00:03:17,910
و ڕێژەی پەستانیش کەمدەکاتەوە.

50
00:03:17,910 --> 00:03:22,056
ئەوەش دەردەخات کە نەخۆشەکانی
ئەو نەخۆشخانانەی دیمەنی دیواری خشتیان هەیە

51
00:03:22,056 --> 00:03:26,056
هێواشتر چاکدەبنەوە بە بەراورد بەوانەی
دیمەنی درەختەکانیان هەیە.

52
00:03:26,056 --> 00:03:29,452
بە خۆشحاڵیەوە، زۆربەی شارەکان پڕن
لەو دیمەنانەی وەکو ئەوە

53
00:03:29,452 --> 00:03:30,902
.و ئەمە ڕێکەوت نییە

54
00:03:30,902 --> 00:03:32,884
،لەسەرەتای سەدەی هەژدە

55
00:03:32,884 --> 00:03:37,619
پلان دانەرانی شارەکان دەستیان کرد بە گرتنە
باوەشی گرنگیەکانی درەختە شارستانیەکان.

56
00:03:37,619 --> 00:03:43,290
لە ساڵی ١٧٣٣، فەرماندە جەمیس ئۆگلیسۆرپ
پلانی شاری ساڤنای دانا لە جۆرجیا

57
00:03:43,290 --> 00:03:48,241
تا دڵنیابێت کە هیچ گەڕەکێك ٢ خولەك
زیاتر لە باخچەوە دوور نییە. دوای

58
00:03:48,241 --> 00:03:53,879
جەنگی جیهانی دووەم کۆپنهاگن ئاڕاستەی هەموو
گەشەپێدانە نوێکانی بە دڕێژایی ٥ شاڕێ کرد.

59
00:03:53,879 --> 00:03:56,509
هەریەکیان دەکەوێتە نێوان باخچەیەک.

60
00:03:56,509 --> 00:03:58,849
ئەو نەخشەیە جیڕی شارەکانی زیاد کرد

61
00:03:58,849 --> 00:04:01,272
بۆ پیس بوون و کارەساتە سروستیەکان.

62
00:04:01,272 --> 00:04:04,262
و درەختە شارستانییەکان تەنها سود
بە مرۆڤەکان ناگەیەنن.

63
00:04:04,262 --> 00:04:08,421
دارستانە باخچەییەکانی پۆرتلاند پارێزگاری
لە هەمەجۆری بایۆلۆجی سروشتی هەرێمەکە دەکات

64
00:04:08,421 --> 00:04:11,271
شارەکە دەکاتە ماڵێك بۆ
ڕووەکی ناوخۆیی هەمەجۆر،

65
00:04:11,271 --> 00:04:16,237
۱۲۲ جۆر باڵندە، و ٦٢ جۆر
لە گیانەوەری شیردەر.

66
00:04:16,237 --> 00:04:20,007
هیچ شارێك زیاتر پەیوەست نییە
بە درەختەوە بەراورد بە سەنگافورە.

67
00:04:20,007 --> 00:04:26,353
لە ساڵی ١٩٦٧ـەوە، حکومەتی سەنگافور
زیاتر لە ١.٢ ملیۆن درەختی چاندووە،

68
00:04:26,353 --> 00:04:32,070
وەکو ئەوانەی زیاتر٥٠ مەتر درێژن لە باخچە
ستوونیەکان کە پێیان دەڵێن درەختە نایابەکان

69
00:04:32,070 --> 00:04:36,070
ئەو پێکهاتانە پارێزگاری لە خۆیان دەکەن
و بەنزیکی پارێزەری

70
00:04:36,070 --> 00:04:39,180
ووزەی خۆرە و ئاوی باران کۆدەکاتەوە.

71
00:04:39,180 --> 00:04:44,129
درەختەکان و گژوگیا لە ئێستادا زیاتر لە ٪٥٠
ی ڕووبەری فراوانی سەنگافور دادەپۆشێ،

72
00:04:44,129 --> 00:04:46,259
کەمکردنەوەی پێویستی بۆ گونجاندنی هەوا

73
00:04:46,259 --> 00:04:49,409
و هاندانی گواستنەوەی کەمی پیسی دەدات.

74
00:04:49,409 --> 00:04:55,331
بۆ ٢٠٥٠، مەزەندە دەکرێت کە زیاتر
لە ٪٦٥ی دانیشتوانی دونیا لە شارەکان بژین.

75
00:04:55,331 --> 00:04:58,968
پلان دانەری شارەکان دەتوانن نەخشەی
هاوڕێی ژینگە دابمەزرێنن،

76
00:04:58,968 --> 00:05:02,346
بەڵام ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کەسانەی
کە لە دارستانە شارستانییەکان دەژین

77
00:05:02,346 --> 00:05:05,806
بۆ ئەوەی بیانکەن بە
ماڵێك بۆ زیاتر لە مرۆڤ.