Neyron sükut vəziyyətindəykən membran boyu gərginlik fərqi olmasını artıq görmüşük. Bu diaqramda bu gördüyümüz membrandır. ? Bura neyronun daxili və bura isə xaricidir. Bu xarici, və təbii ki, bu da xaricidir. Bura da, həmçinin xaricidir. Əgər, voltmetr ilə membran boyu olan potensiallar fərqini ölçsəydi, yəni ki, buradakı gərginlikdən bunlar arasında olan gərginliyi çıxsaq nəticə mənfi olardı - misal üçün deyək ki, ölçdüyümüz təqdirdə, təxminən 70 millivolt nəticə alardıq. Nəticə millivolt ilə mənfi 70-dir. Əslində bunları hər iki qrafik üçün edəcəm İkisini də istifadə edərək olduqca fərqli olan iki ssenari təsvir edəcəyik. Burdakı sarı rəngli başqa voltmetr də nisbətən uzaqda yerləşməyinə baxmayaraq nəticə olaraq mənfi 70 millivolt göstərir. Gəlin, indi maraqlı bir şey edək. Deyək ki, müəyyən bir səbəbdən membranda natrium keçiriciliyi yaranır. Beləliklə natrium içəri axmağa başlayır. Bunun baş verməsinin iki səbəbi var. Biri, onun müsbət ion olmasıdır. Xaricdə yük daha müsbətdirsə, müsbət yüklər daxilə keçməyə çalışacaq. Daxilə yerdəyişmənin digər səbəbi isə, xaricdə natriumun qatılığnın daxildən daha çox omasıdır. Yəni onlar qatılıq qradiyentini izləyəcək. Xaricdə natriumun qatılığının daxilə nisbətən çox olmasının səbəbi isə, artıq bildiyimiz kimi Na+/K+ nasosudur. Nəysə ki, bu artım baş verəcək. Müsbət yüklərin axımında bu çoxalma olur. ? Bes neyronun daxilində nə baş verəcək? Bu müsbət yüklər burada olduğu zaman, neyrondakı digər müsbət yüklər ondan uzaqlaşmaq istəyəcək. Bu sadəcə sağa doğru istiqamətdə deyil, bütün istiqamətlərdə baş verəcək. Müsbət yüklər bütün səmtlərdə bir-birindən aralanmağa çalışacaq. Yəni, bu istiqamətdə hərəkət digərini bir başqa istiqamətdə hərəkət etdirir, o, isə bir başqasını. Zaman keçdikcə, mavi voltmetrdəki gərginlik necə dəyişəcək? Zaman keçdikcə, daha çox müsbət yüklər, burada olan müsbət yüklər getdikcə yayıldığı üçün onlardan aralanmağa çalışacaq, və siz gərginliyin artdığını görəcəksiz. Tam şəkildə yayıldıqdan sonra isə, yenidən tarazlıq vəziyyətinə qayıda bilər. Neyronların daxilinə doğru ilərləsək, orada gərginliyin dəyişməsinin daha uzun çəkdiyini görərik, amma zamanla daha çox məsafəyə yayıldığına görə bu effekt nisbətən daha limitli olacaq. Burada olan gərginliyin, burdakı kimi çox da qabardığını göməyəcəyik. Bu cür, siqnal deyə biləcəyimiz şəkildə yayılma elektrotonik yayılma adlanır. Gəlin, bunu yazım. Yaxud, elektrotonik potensialın yayılması. Burada bəzi xüsusiyyətlər var. Biri, passiv olmasıdır. Burada çəkdiyimiz hissə, elektrotonik yayılma deyil. Bu tip yayılma ondan sonra baş verir. Burada yüksək qatılıq olduqdan sonra, bir müddət sonra burda müsbət yükün yüksək qatılığının olması, və ya sonra da burada yüksək müsbət potensial qatılığı olması faktıdır Bu passiv femonendir. Demək ki, burada baş verənlər passivdir. Və o, həmçinin ətrafa dağılır. Siz ondan daha çox uzaqlaşdıqca, siqnal da ətrafa yayılma davam etdiyi üçün zəifləyir ? Demək o passivdir və dağılır. İndi bu ssenariyə bura gərginlik qapılı ion kanalları əlavə edərək yenidən baxaq. Deyək ki, burada çəkdiyim gərginlik qapılı olan natrium kanalıdır. Tutalım ki, o mənfi 55 millivoltda açılır. O da təxminən buralarda olar. Bu onun açıldığı mənfi 55 millivoltdur. Gəlin qıcıq qapısını da ora çəkək. Həm də o, müsbət 40 millivoltda bağlanır. ? Qıcıq qapısını göstərmək istəyirəm. Deyək ki, tam burada, həmçinin kalium kanalı var. Bu, isə membran boyu gərginlik fərqinin formalaşmasının əsas səbəbi olan qeyri-məşhur sızdıran kalium kanallarıdır. Bu kalium kanaları burdakı kanal qapandığı zaman açılır. Onlar tam dəqiq olmasa da sizdə bir fikir formalaşsın deyə misal üçün deyək ki, müsbət 40 millivoltda açılırlar. Mənfi 80 millivoltda da bağlanırlar. Oradakı açılır, buradakı isə bağlanır. İndi nə baş verəcək? Əvvəl də gördüyümüz kimi, neyronun sol tərəfində olan bu müsbət yüklər seli elektrotonik yayılmaya məruz qalır, və buna görə də biraz sonra bu nöqtədə membran boyu olan potensial daha az mənfi olmağa başlayır. Burada gördüyümüz kimi potensiallar fərqi daha az mənfi olur. Demək daha az mənfi olacaq. Amma bu, sadəcə artıb, daha sonra isə azalmayacaq, çünki potensial tam olaraq mənfi 55 millivolt olduqda nə olur? Bu zaman, o natrium kanalının açılmasına təkan verir. Gərginlik yetəri qədər artdıqda natrium kanalları açılaraq içəri natrium seli olur Bu nəyə gətirəcək? Bu isə gərginliyi artıracaq. Və belə bir görüntü alınacaq. Natrium isə içəriyə axmağa davam edəcək. Gərginlik daha da müsbət olur. Çünki, unutmayın ki, bu içəri doğru olan axımın iki səbəbi var. Birincisi, daha çox yük olmasıdır. Xaricdə daxildən daha müsbət olduğu üçün, gərginlik qradiyenti boyu,və ya elektrik potensialı qradienti ilə aşağı gedirlər. Həmçinin burada natriumun qatılığı Na⁺ / K⁺ nasosuna görə daha çox olduğundan qatılıq qradienti ilə də aşağı gedirlər. ? Yəni ki, artıq gərginlik qradienti olmasa belə onlar axmağa davam edirlər, və onların axmağının səbəbi artıq qatılıq qradientidir. Amma, müsbət 40 millivolta çatdıqda bu kanal qapanır. Bununla da, içəri axım dayanır. Həm də, kalium kanalı açılır. İndi isə, yerli olaraq baxsaq tam burada daxili xaricə nisbətən daha müsbət yüklənib. Buna görə də indi, müsbət yüklü kalium ionları bu müsbət yüklənən mühitdən çıxıb getmək istəyirlər. Gərginlik getdikcə daha da aşağı düşür, və kalium sadəcə daxildə müsbət, xaricdə mənfi yüklənmişkən, və ya daxildə nisbətən daha müsbət yüklənmişkən etdiyi kimi, sadəcə gərginlik qradiyenti deyil, həm də qatlılıq qradiyenti boyu da hərəkət etdiyi üçün neytraldan da aşağı düşür. Na⁺ / K⁺ nasosu sayəsində daxildə kaliumun qatılığı, xaricdəki ilə müqayisədə nisbətən daha çoxdur. Beləliklə, kalium sadəcə xaric olmağa davam edir, gərginlik mənfi 80 millivolta çatdıqda isə kalium kanalları qapanır, sonra isə tarazlıq vəziyyətinə qayıdırıq. İndi, bu bizi niyə maraqlandırır? Artıq elektrotonik yayılma baş verib. Amma siqnal ətrafa dağılmağa davam edir, və yetəri qədər uzaqlaşsanız siqnal çox çətinliklə hiss ediləcək. Yəni, bunun əsas olaraq etdiyi siqnalı yenidən artırmaq oldu. O, sadəcə siqnalı artırdı, və bir müddət sonra onlar, elektrotonik yayılma yenidən əmələ gəldiyi üçün, bir-birlərindən mümkün qədər uzaqlaşmğa çalışdıqda membran boyunca potensiallar fərqini bu sarı voltmetr olan yerdə ölçək, burada əvvəl balaca dağılmış qabarma olduğu halda, indi isə daha da yaxşı bir qabarma yaranacaqdır. Və burada daha bir gərginlik qapılı kanalınız olsaydı, o yenidən aktivləşərdi. Bu gərginliyin bir növ hərəkətli artması olduğu üçün, hərəkət potensialı adlanır Buna siqnalın artması olaraq baxıla bilər. Siqnal elektrotonik olaraq yayılır, daha sonra gərginlik qapılı kanallar aktivləşərək yenə siqnalı artırır. Görəcəyimiz kimi, neyron artıq təsvir elədiyimiz kimi siqnalı yaymaq üçün, siqnalın passiv şəkildə yayılması üçün, sonra isə daha uzun məsafə qət etməsi üçün siqnalı artıran bir birləşmə istifadə edir