WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:03.000 Czy mogę poprosić, aby słuchacze z różnych pokoleń 00:00:03.000 --> 00:00:05.000 podnieśli dłonie 00:00:05.000 --> 00:00:08.000 lub zaczęli klaskać? 00:00:08.000 --> 00:00:10.000 Ciekawi mnie jak wiele jest osób 00:00:10.000 --> 00:00:12.000 w wieku od trzech do 12 lat. 00:00:12.000 --> 00:00:16.000 (Śmiech) 00:00:16.000 --> 00:00:19.000 Nie ma, co? 00:00:19.000 --> 00:00:21.000 Dobra 00:00:21.000 --> 00:00:23.000 Będę mówił o dinozaurach. 00:00:23.000 --> 00:00:26.000 Pamiętacie dinozaury, jak byliście w tym wieku? 00:00:26.000 --> 00:00:31.000 (Oklaski) 00:00:33.000 --> 00:00:36.000 Dinozaury są w sumie śmieszne. NOTE Paragraph 00:00:36.000 --> 00:00:38.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:00:38.000 --> 00:00:40.000 Pójdziemy teraz w trochę innym kierunku. 00:00:40.000 --> 00:00:43.000 Mam nadzieję, że wszyscy sobie z tego zdajecie sprawę. 00:00:43.000 --> 00:00:45.000 Podam wam moje przesłanie wprost: 00:00:45.000 --> 00:00:47.000 Postarajcie się nie wyginąć. 00:00:47.000 --> 00:00:49.000 (Śmiech) 00:00:49.000 --> 00:00:51.000 Ot co. NOTE Paragraph 00:00:51.000 --> 00:00:55.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:00:55.000 --> 00:00:57.000 Ludzie często pytają mnie -- 00:00:57.000 --> 00:01:00.000 w sumie jednym z najczęściej zadawanych mi pytań 00:01:00.000 --> 00:01:04.000 jest to, dlaczego dzieci tak lubią dinozaury? 00:01:04.000 --> 00:01:06.000 Co je tak fascynuje? 00:01:06.000 --> 00:01:09.000 A ja zwykle po prostu mówię: 00:01:09.000 --> 00:01:11.000 „No, dinozaury były duże, 00:01:11.000 --> 00:01:14.000 inne i ich nie ma.” 00:01:14.000 --> 00:01:16.000 Wszystkie wyginęły. 00:01:16.000 --> 00:01:18.000 No, to nie prawda, 00:01:18.000 --> 00:01:20.000 ale za chwilę dojdziemy do tego problemu. 00:01:20.000 --> 00:01:23.000 Taki właśnie jest tu motyw: 00:01:23.000 --> 00:01:27.000 duże, inne i ich nie ma. 00:01:27.000 --> 00:01:29.000 Tytuł mojej pogadanki to: 00:01:29.000 --> 00:01:31.000 Dinozaury zmieniające kształt: 00:01:31.000 --> 00:01:33.000 Przyczyna przedwczesnego wymarcia. NOTE Paragraph 00:01:33.000 --> 00:01:36.000 Zakładam, że pamiętamy dinozaury. 00:01:36.000 --> 00:01:39.000 Mają one wiele różnych kształtów. 00:01:39.000 --> 00:01:42.000 Jest wiele odmiennych rodzajów. 00:01:42.000 --> 00:01:44.000 Dawno temu, 00:01:44.000 --> 00:01:46.000 jeszcze na początku XX wieku, 00:01:46.000 --> 00:01:49.000 muzea szukały dinozaurów. 00:01:49.000 --> 00:01:52.000 Szukały i zbierały je. 00:01:52.000 --> 00:01:54.000 A to jest ciekawa historia. 00:01:54.000 --> 00:01:57.000 Każde muzeum chciało troszkę większego i lepszego 00:01:57.000 --> 00:01:59.000 niż inni. 00:01:59.000 --> 00:02:02.000 Więc jak muzeum z Toronto szukało 00:02:02.000 --> 00:02:05.000 i znalazło tyranozaura, takiego dużego, 00:02:05.000 --> 00:02:08.000 to muzeum z Ottawy chciało jeszcze większego 00:02:08.000 --> 00:02:10.000 i lepszego. 00:02:10.000 --> 00:02:12.000 Tak było ze wszystkimi muzeami. 00:02:12.000 --> 00:02:14.000 Więc wszyscy szukali 00:02:14.000 --> 00:02:17.000 tych większych i lepszych dinozaurów. 00:02:17.000 --> 00:02:21.000 Tak było na początku XX w. NOTE Paragraph 00:02:21.000 --> 00:02:24.000 Około 1970 roku 00:02:24.000 --> 00:02:26.000 część naukowców zadała sobie pytanie: 00:02:26.000 --> 00:02:29.000 „Co u licha? 00:02:29.000 --> 00:02:31.000 Popatrzcie na te dinozaury. 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 Wszystkie są duże. 00:02:33.000 --> 00:02:36.000 A gdzie są te małe?” 00:02:38.000 --> 00:02:40.000 Zaczęli się nad tym zastanawiać, 00:02:40.000 --> 00:02:42.000 nawet pisali publikacje na ten temat: 00:02:42.000 --> 00:02:44.000 „Gdzie są małe dinozaury”? 00:02:44.000 --> 00:02:49.000 (Śmiech) 00:02:52.000 --> 00:02:56.000 No, pójdźcie do muzeum, a zobaczycie, 00:02:56.000 --> 00:02:59.000 ile dzieci dinozaurów tam jest. 00:02:59.000 --> 00:03:02.000 Ludzie zakładali -- i był to rzeczywiście problem -- 00:03:02.000 --> 00:03:04.000 ludzie zakładali, 00:03:04.000 --> 00:03:06.000 że jeśliby znaleźli małe dinozaury, 00:03:06.000 --> 00:03:08.000 jeśliby znaleźli młodociane dinozaury, 00:03:08.000 --> 00:03:10.000 to łatwo by było je rozpoznać. 00:03:10.000 --> 00:03:12.000 Miałbyś dużego dinozaura 00:03:12.000 --> 00:03:15.000 i mniejszego dinozaura. 00:03:15.000 --> 00:03:18.000 Ale oni mieli tylko duże dinozaury. NOTE Paragraph 00:03:18.000 --> 00:03:21.000 A to się sprowadza do paru rzeczy. 00:03:21.000 --> 00:03:25.000 Po pierwsze naukowcy są próżni 00:03:25.000 --> 00:03:29.000 i naukowcy lubią nadawać nazwy dinozaurom. 00:03:29.000 --> 00:03:31.000 Lubią nadawać nazwy wszystkiemu. 00:03:31.000 --> 00:03:34.000 Każdy chce, żeby było takie zwierzę, które sami nazwali. 00:03:34.000 --> 00:03:37.000 (Śmiech) 00:03:37.000 --> 00:03:40.000 Więc za każdym razem, jak znajdowali coś, co wygląda trochę inaczej, 00:03:40.000 --> 00:03:43.000 to nadawali temu inną nazwę. 00:03:43.000 --> 00:03:45.000 Doprowadziło to do tego, 00:03:45.000 --> 00:03:48.000 że mamy całą masę różnych dinozaurów. NOTE Paragraph 00:03:50.000 --> 00:03:53.000 W 1975 roku 00:03:53.000 --> 00:03:56.000 kogoś nareszcie olśniło. 00:03:56.000 --> 00:03:58.000 Dr Peter Dodson 00:03:58.000 --> 00:04:00.000 z Uniwersytetu Pensylwanii 00:04:00.000 --> 00:04:03.000 zdał sobie sprawę z tego, 00:04:03.000 --> 00:04:06.000 że dinozaury rosły 00:04:06.000 --> 00:04:08.000 bardziej tak jak ptaki, 00:04:08.000 --> 00:04:10.000 czyli inaczej 00:04:10.000 --> 00:04:12.000 niż gady. 00:04:12.000 --> 00:04:14.000 Dr Dodson 00:04:14.000 --> 00:04:17.000 posłużył się przykładem kazuara. 00:04:17.000 --> 00:04:20.000 A to w sumie fajne -- jak się przyjrzysz kazuarowi 00:04:20.000 --> 00:04:23.000 czy też jakiemukolwiek ptakowi, co ma grzebień na głowie, 00:04:23.000 --> 00:04:25.000 to one tak naprawdę osiągają 00:04:25.000 --> 00:04:27.000 około 80 procent dorosłego rozmiaru 00:04:27.000 --> 00:04:30.000 zanim grzebień zacznie rosnąć. 00:04:30.000 --> 00:04:33.000 No to sobie pomyślcie. 00:04:33.000 --> 00:04:36.000 One w zasadzie zachowują swoje młodociane cechy 00:04:36.000 --> 00:04:39.000 do bardzo późnego etapu swojej tzw. ontogenezy. 00:04:39.000 --> 00:04:43.000 Więc allometryczna ontogeneza czaszki 00:04:43.000 --> 00:04:46.000 to względny wzrost czaszki. 00:04:46.000 --> 00:04:48.000 Więc widzicie, 00:04:48.000 --> 00:04:50.000 że jeślibyście znaleźli takiego, 00:04:50.000 --> 00:04:53.000 co już osiągnął 80% dorosłego rozmiaru 00:04:53.000 --> 00:04:56.000 a nie wiedzielibyście, że będzie to kazuar, 00:04:56.000 --> 00:04:59.000 to byście pomyśleli, że to dwa różne zwierzęta. NOTE Paragraph 00:05:00.000 --> 00:05:03.000 I to był problem, 00:05:03.000 --> 00:05:06.000 a Peter Dodson wykazał to 00:05:06.000 --> 00:05:08.000 za pomocą pewnego dinozaura o kaczym dziobie 00:05:08.000 --> 00:05:10.000 wtedy zwanego hipakrozaurem. 00:05:10.000 --> 00:05:12.000 Udowodnił on, 00:05:12.000 --> 00:05:15.000 że gdyby zestawić młodego osobnika z dorosłym 00:05:15.000 --> 00:05:18.000 i spróbować ustalić to, jak on powinien wyglądać 00:05:18.000 --> 00:05:21.000 jeśliby rósł w taki liniowy sposób, 00:05:21.000 --> 00:05:23.000 to miałby on grzebień 00:05:23.000 --> 00:05:26.000 o około połowę mniejszy niż dorosły osobnik. 00:05:26.000 --> 00:05:28.000 Ale ten rzeczywisty młodzieńczy osobnik 00:05:28.000 --> 00:05:30.000 przy 65 procentach 00:05:30.000 --> 00:05:32.000 w ogóle nie miał grzebienia. 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 Więc było to ciekawe. 00:05:34.000 --> 00:05:37.000 I tutaj właśnie 00:05:37.000 --> 00:05:40.000 ludzie znowu poszli na manowce. 00:05:40.000 --> 00:05:42.000 No bo, jeśliby po prostu przyjęli 00:05:42.000 --> 00:05:45.000 pracę Petera Dodsona i poszli w tym kierunku, 00:05:45.000 --> 00:05:47.000 to mielibyśmy dużo mniej dinozaurów 00:05:47.000 --> 00:05:49.000 niż mamy obecnie. 00:05:49.000 --> 00:05:51.000 Ale naukowcy są próżni; 00:05:51.000 --> 00:05:54.000 lubią nadawać nazwy. 00:05:54.000 --> 00:05:57.000 Nadal więc nadawali nazwy dinozaurom, 00:05:57.000 --> 00:06:00.000 bo się różniły. NOTE Paragraph 00:06:00.000 --> 00:06:02.000 Teraz jednak mamy sposób, by sprawdzić, 00:06:02.000 --> 00:06:05.000 czy dany dinozaur czy jakiekolwiek inne zwierzę 00:06:05.000 --> 00:06:08.000 to młody czy starszy osobnik. 00:06:08.000 --> 00:06:11.000 Robi się to poprzez rozcinanie ich kości. 00:06:11.000 --> 00:06:15.000 Ale trudno jest rozciąć kości dinozaura, 00:06:15.000 --> 00:06:18.000 jak sobie łatwo wyobrazić, 00:06:18.000 --> 00:06:21.000 bo w muzeach 00:06:21.000 --> 00:06:25.000 kości są cenne. 00:06:25.000 --> 00:06:28.000 Idziesz do muzeum i oni się nimi naprawdę dobrze opiekują. 00:06:28.000 --> 00:06:31.000 Umieszczają je w piance, w małych pojemnikach. 00:06:31.000 --> 00:06:34.000 Bardzo dobrze się o nie dba. 00:06:35.000 --> 00:06:37.000 Nie lubią, jak ktoś przychodzi 00:06:37.000 --> 00:06:39.000 i chce rozpiłować je, żeby zajrzeć do środka. 00:06:39.000 --> 00:06:41.000 (Śmiech) 00:06:41.000 --> 00:06:44.000 Więc normalnie ci na to nie pozwolą. 00:06:44.000 --> 00:06:47.000 Ale ja mam muzeum, 00:06:47.000 --> 00:06:49.000 zbieram dinozaury 00:06:49.000 --> 00:06:51.000 i mogę rozpiłować swoje. 00:06:51.000 --> 00:06:53.000 I to właśnie robię. NOTE Paragraph 00:06:53.000 --> 00:06:58.000 (Oklaski) NOTE Paragraph 00:06:58.000 --> 00:07:03.000 Więc jeśli rozetniesz młodego dinozaura, 00:07:03.000 --> 00:07:05.000 to jest on bardzo gąbczasty w środku jak – A. 00:07:05.000 --> 00:07:07.000 A jeśli rozetniesz starszego dinozaura, 00:07:07.000 --> 00:07:09.000 to jest on bardzo masywny. 00:07:09.000 --> 00:07:11.000 Widać, że to dojrzała kość. 00:07:11.000 --> 00:07:14.000 Naprawdę łatwo jest je rozróżnić. 00:07:14.000 --> 00:07:16.000 Chcę teraz 00:07:16.000 --> 00:07:18.000 wam je pokazać. 00:07:18.000 --> 00:07:22.000 W Ameryce Północnej na obszarze Północnych Równin Stanów Zjednoczonych 00:07:22.000 --> 00:07:26.000 i Południowych Równin Alberty i Saskatchewan 00:07:26.000 --> 00:07:29.000 jest jednostka skalna zwana formacją Hell Creek, 00:07:29.000 --> 00:07:32.000 w której są ostatnie dinozaury, jakie żyły na Ziemi. 00:07:32.000 --> 00:07:34.000 Jest ich 12, 00:07:34.000 --> 00:07:36.000 które wszyscy uznają -- 00:07:36.000 --> 00:07:38.000 Chodzi mi o 12 podstawowych dinozaurów, 00:07:38.000 --> 00:07:40.000 które wyginęły. 00:07:40.000 --> 00:07:43.000 No i ocenimy je sobie. 00:07:43.000 --> 00:07:45.000 I to właśnie robiłem. 00:07:45.000 --> 00:07:48.000 Tak więc moi studenci, mój zespół, 00:07:48.000 --> 00:07:51.000 rozcinaliśmy je. 00:07:51.000 --> 00:07:53.000 Jak się pewnie domyślacie, 00:07:53.000 --> 00:07:55.000 rozcięcie kości nogi to jedno, 00:07:55.000 --> 00:07:58.000 ale jak idziesz to muzeum 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 i mówisz: „Nie macie nic przeciwko temu, 00:08:00.000 --> 00:08:03.000 że rozetnę czaszkę waszego dinozaura, nie?”, 00:08:03.000 --> 00:08:06.000 to oni powiedzą: „Idź stąd”. 00:08:06.000 --> 00:08:11.000 (Śmiech) 00:08:11.000 --> 00:08:15.000 No to mamy tu 12 dinozaurów. 00:08:15.000 --> 00:08:18.000 I chcemy się najpierw przyjrzeć tym trzem. NOTE Paragraph 00:08:18.000 --> 00:08:21.000 To są dinozaury zwane pachycefalozaurami. 00:08:21.000 --> 00:08:23.000 Wszyscy wiedzą, 00:08:23.000 --> 00:08:25.000 że te trzy zwierzęta są spokrewnione. 00:08:25.000 --> 00:08:27.000 Założenie jest więc takie, 00:08:27.000 --> 00:08:29.000 że są one spokrewnione 00:08:29.000 --> 00:08:32.000 jak kuzyni czy coś podobnego. 00:08:32.000 --> 00:08:34.000 Ale nikt nigdy nie wpadł na to, 00:08:34.000 --> 00:08:37.000 że mogą być jeszcze bliżej spokrewnione. 00:08:37.000 --> 00:08:39.000 Innymi słowy 00:08:39.000 --> 00:08:42.000 ludzie patrzeli na nie i widzieli różnice. 00:08:42.000 --> 00:08:44.000 A wszyscy wiecie, 00:08:44.000 --> 00:08:46.000 że jeśli chcecie ustalić, 00:08:46.000 --> 00:08:48.000 czy jesteście spokrewnieni ze swoim bratem czy siostrą, 00:08:48.000 --> 00:08:52.000 to nie możecie patrzeć na różnice. 00:08:52.000 --> 00:08:54.000 Pokrewieństwo można ustalić 00:08:54.000 --> 00:08:56.000 szukając podobieństw. NOTE Paragraph 00:08:56.000 --> 00:08:58.000 Więc ludzie patrzeli na nie 00:08:58.000 --> 00:09:00.000 i dyskutowali o tym, w jaki sposób się one różnią. 00:09:00.000 --> 00:09:03.000 Pachycefalozaur ma dużą, grubą kopułę na głowie, 00:09:03.000 --> 00:09:06.000 no i ma też takie małe guzki z tyłu głowy 00:09:06.000 --> 00:09:10.000 oraz masę sękatego czegoś na końcu nosa. 00:09:10.000 --> 00:09:12.000 Stygimoloch, inny dinozaur 00:09:12.000 --> 00:09:16.000 z tego samego okresu, żyjący w tym samym czasie, 00:09:16.000 --> 00:09:18.000 ma kolce wystające z tyłu głowy. 00:09:18.000 --> 00:09:20.000 Ma małą, malutką kopułę 00:09:20.000 --> 00:09:24.000 i ma masę sękatego czegoś na nosie. 00:09:24.000 --> 00:09:26.000 No i jest też stwór zwany drakoreks, 00:09:26.000 --> 00:09:28.000 Oko Hogwartu. 00:09:28.000 --> 00:09:31.000 Zgadnijcie skąd się to wzięło? Od smoka. 00:09:31.000 --> 00:09:33.000 No to mamy dinozaura, 00:09:33.000 --> 00:09:36.000 który ma kolce wystające z głowy, bez kopuły, 00:09:36.000 --> 00:09:39.000 i sękate coś na nosie. NOTE Paragraph 00:09:39.000 --> 00:09:42.000 Nikt nie zauważył, że to sękate coś wygląda jakby tak samo. 00:09:42.000 --> 00:09:44.000 Ale popatrzeli na te trzy 00:09:44.000 --> 00:09:46.000 i powiedzieli: „To są trzy różne dinozaury, 00:09:46.000 --> 00:09:49.000 a drakoreks jest prawdopodobnie z nich najprymitywniejszy. 00:09:49.000 --> 00:09:52.000 A ten drugi jest bardziej prymitywny niż ten inny. 00:09:52.000 --> 00:09:55.000 Nie jest dla mnie jasne, 00:09:55.000 --> 00:09:58.000 jak oni właściwie to ustalili. 00:09:58.000 --> 00:10:00.000 Ale jeśli się je uszereguje, 00:10:00.000 --> 00:10:03.000 jeśli się weźmie te trzy czaszki i się je uszereguje, 00:10:03.000 --> 00:10:05.000 to one się układają w ten sposób. 00:10:05.000 --> 00:10:07.000 Drakoreks jest najmniejszy, 00:10:07.000 --> 00:10:09.000 stygimoloch jest średniego rozmiaru, 00:10:09.000 --> 00:10:12.000 a pachycefalozaur jest największy. 00:10:12.000 --> 00:10:14.000 Ktoś mógłby pomyśleć, 00:10:14.000 --> 00:10:16.000 że to mi powinno coś podpowiedzieć. 00:10:16.000 --> 00:10:18.000 (Śmiech) 00:10:18.000 --> 00:10:21.000 Ale nic im to nie podpowiedziało. 00:10:21.000 --> 00:10:24.000 Bo, no wszyscy wiemy czemu. 00:10:24.000 --> 00:10:27.000 Naukowcy lubią nadawać nazwy. NOTE Paragraph 00:10:27.000 --> 00:10:29.000 Więc jeśli rozetniemy 00:10:29.000 --> 00:10:31.000 drakoreksa -- 00:10:31.000 --> 00:10:33.000 ja rozciąłem naszego drakoreksa -- 00:10:33.000 --> 00:10:35.000 i zajrzymy do środka, on był naprawdę gąbczasty w środku, 00:10:35.000 --> 00:10:37.000 naprawdę gąbczasty w środku. 00:10:37.000 --> 00:10:39.000 Znaczy się, to jest osobnik młodociany 00:10:39.000 --> 00:10:41.000 i rośnie bardzo szybko. 00:10:41.000 --> 00:10:43.000 Widać, że będzie coraz większy. 00:10:43.000 --> 00:10:45.000 Jeśli rozetniesz stygimolocha, 00:10:45.000 --> 00:10:47.000 to jest z nim to samo. 00:10:47.000 --> 00:10:49.000 Ta kopuła, ta mała kopuła, 00:10:49.000 --> 00:10:51.000 rośnie bardzo szybko. 00:10:51.000 --> 00:10:53.000 Bardzo szybko się powiększa. 00:10:53.000 --> 00:10:56.000 Co ciekawe, kolec z tyłu głowy drakoreksa 00:10:56.000 --> 00:10:58.000 też bardzo szybko rósł. 00:10:58.000 --> 00:11:00.000 Kolce z tyłu głowy stygimolocha 00:11:00.000 --> 00:11:02.000 są w zasadzie resorbowane, 00:11:02.000 --> 00:11:04.000 co znaczy, że się robią coraz mniejsze, 00:11:04.000 --> 00:11:06.000 podczas gdy kopuła robi się coraz większa. 00:11:06.000 --> 00:11:09.000 A jak popatrzymy na pachycefalozaura, 00:11:09.000 --> 00:11:12.000 to ma on solidną kopułę, 00:11:12.000 --> 00:11:15.000 a jego małe guzki z tyłu głowy 00:11:15.000 --> 00:11:17.000 też były resorbowane. NOTE Paragraph 00:11:17.000 --> 00:11:19.000 Więc jeśli chodzi o te trzy dinozaury, 00:11:19.000 --> 00:11:21.000 to można łatwo -- będąc naukowcem -- 00:11:21.000 --> 00:11:23.000 możemy łatwo postawić hipotezę, 00:11:23.000 --> 00:11:25.000 że jest to po prostu cykl wzrostu 00:11:25.000 --> 00:11:28.000 tego samego zwierzęcia. 00:11:28.000 --> 00:11:31.000 Co oczywiście oznacza, 00:11:31.000 --> 00:11:35.000 że stygimoloch i drakoreks 00:11:35.000 --> 00:11:37.000 wymarły. 00:11:37.000 --> 00:11:42.000 (Śmiech) 00:11:42.000 --> 00:11:44.000 Dobra. 00:11:46.000 --> 00:11:49.000 Co oczywiście oznacza, 00:11:49.000 --> 00:11:53.000 że mamy do czynienia z 10. dinozaurami. NOTE Paragraph 00:11:53.000 --> 00:11:55.000 Tak więc mój kolega z Berkley, 00:11:55.000 --> 00:11:58.000 on i ja przyglądaliśmy się triceratopsowi. 00:11:58.000 --> 00:12:00.000 Przed rokiem 2000 -- 00:12:00.000 --> 00:12:02.000 a pamiętajcie, 00:12:02.000 --> 00:12:04.000 że triceratops został odkryty w XIX wieku -- 00:12:04.000 --> 00:12:07.000 przed rokiem 2000 nikt nigdy nie widział 00:12:07.000 --> 00:12:10.000 młodego triceratopsa. 00:12:10.000 --> 00:12:13.000 Jakiś triceratops jest w każdym muzeum na świecie, 00:12:13.000 --> 00:12:17.000 ale nikt nigdy nie miał w swoich zbiorach młodego. 00:12:17.000 --> 00:12:19.000 Ale my wiemy dlaczego, prawda? 00:12:19.000 --> 00:12:22.000 Bo wszyscy chcą mieć tego dużego. 00:12:22.000 --> 00:12:24.000 No to wszyscy mieli dużego. 00:12:24.000 --> 00:12:26.000 My zaczęliśmy szukać i zebraliśmy całą masę różnych rzeczy, 00:12:26.000 --> 00:12:28.000 i znaleźliśmy całą masę młodych. 00:12:28.000 --> 00:12:32.000 Są wszędzie. Wszędzie ich pełno. 00:12:32.000 --> 00:12:34.000 Tak więc mamy ich całą masę w naszym muzeum. 00:12:34.000 --> 00:12:39.000 (Śmiech) 00:12:39.000 --> 00:12:41.000 Ale wszyscy mówią, że to dlatego, że mam małe muzeum. 00:12:41.000 --> 00:12:44.000 Jak masz małe muzeum, to masz małe dinozaury. NOTE Paragraph 00:12:44.000 --> 00:12:47.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:12:47.000 --> 00:12:49.000 Jeśli przyjrzysz się triceratopsowi, 00:12:49.000 --> 00:12:51.000 to widać, jak się zmienia, zmienia swój kształt. 00:12:51.000 --> 00:12:53.000 Jak młode rosną, 00:12:53.000 --> 00:12:55.000 ich rogi się zakrzywiają do tyłu. 00:12:55.000 --> 00:12:57.000 A jak się starzeją, 00:12:57.000 --> 00:12:59.000 ich rogi rosną do przodu. 00:12:59.000 --> 00:13:01.000 Jest to całkiem fajne. 00:13:01.000 --> 00:13:03.000 Jeśli się przyjrzysz brzegowi ich kołnierza, 00:13:03.000 --> 00:13:06.000 to mają one takie małe trójkątne kostki, 00:13:06.000 --> 00:13:08.000 które później się robią duże jako trójkąty, 00:13:08.000 --> 00:13:11.000 a następnie spłaszczają się na kołnierzu 00:13:11.000 --> 00:13:13.000 całkiem jak kolce 00:13:13.000 --> 00:13:16.000 u pachycefalozaurów. 00:13:16.000 --> 00:13:20.000 No i wtedy, jako że te młode są w moich zbiorach, 00:13:20.000 --> 00:13:22.000 rozciąłem je 00:13:22.000 --> 00:13:24.000 i zajrzałem do środka. 00:13:24.000 --> 00:13:27.000 No i ten mały jest naprawdę gąbczasty. 00:13:27.000 --> 00:13:30.000 I ten średni jest naprawdę gąbczasty. 00:13:30.000 --> 00:13:32.000 Ale, co ciekawe, 00:13:32.000 --> 00:13:34.000 dorosły triceratops też był gąbczasty. 00:13:34.000 --> 00:13:37.000 A tu mamy czaszkę, która ma dwa metry długości. 00:13:37.000 --> 00:13:40.000 To jest duża czaszka. NOTE Paragraph 00:13:40.000 --> 00:13:42.000 Ale jest jeszcze inny dinozaur, 00:13:42.000 --> 00:13:45.000 którego można znaleźć w tej formacji, 00:13:45.000 --> 00:13:48.000 który wygląda jak triceratops, tylko większy, 00:13:48.000 --> 00:13:51.000 i nazywa się torozaur. 00:13:51.000 --> 00:13:54.000 A torozaur, jak go rozcięliśmy, 00:13:54.000 --> 00:13:56.000 ma dojrzałą kość. 00:13:56.000 --> 00:13:58.000 Ale ma on takie duże dziury w swojej tarczy. 00:13:58.000 --> 00:14:01.000 No i wszyscy mówią: „triceratops i torozaur 00:14:01.000 --> 00:14:03.000 nie mogą być tym samym zwierzęciem, 00:14:03.000 --> 00:14:05.000 bo jeden jest większy od drugiego.” 00:14:05.000 --> 00:14:10.000 (Śmiech) 00:14:10.000 --> 00:14:12.000 „No i ma dziury w kołnierzu.” 00:14:12.000 --> 00:14:15.000 A ja odpowiedziałem: „A mamy jakieś młode torozaury?”. 00:14:15.000 --> 00:14:18.000 Na to oni: „No nie, 00:14:18.000 --> 00:14:21.000 ale on ma dziury w kołnierzu”. NOTE Paragraph 00:14:21.000 --> 00:14:24.000 Więc jeden z moich magistrantów, John Scannella, 00:14:24.000 --> 00:14:26.000 przejrzał całe nasze zbiory 00:14:26.000 --> 00:14:28.000 i zauważył, 00:14:28.000 --> 00:14:30.000 że ta dziura zaczyna się pojawiać 00:14:30.000 --> 00:14:32.000 u triceratopsa 00:14:32.000 --> 00:14:35.000 a jest już oczywiście uformowana u torozaura -- 00:14:35.000 --> 00:14:38.000 więc on znalazł te w stadium przejściowym 00:14:38.000 --> 00:14:40.000 między triceratopsem a torozaurem, 00:14:40.000 --> 00:14:42.000 co jest całkiem fajne. 00:14:42.000 --> 00:14:44.000 Tak więc już wiemy, 00:14:44.000 --> 00:14:46.000 że torozaur 00:14:46.000 --> 00:14:49.000 to tak naprawdę dorosły triceratops. 00:14:49.000 --> 00:14:51.000 A kiedy nadajemy nazwy dinozaurom 00:14:51.000 --> 00:14:53.000 kiedy nadajemy nazwy czemukolwiek, 00:14:53.000 --> 00:14:55.000 to oryginalna nazwa zostaje, 00:14:55.000 --> 00:14:59.000 a druga nazwa jest odrzucana. 00:14:59.000 --> 00:15:02.000 Więc torozaur jest wymarły. 00:15:02.000 --> 00:15:05.000 Triceratops, jeśli słyszeliście wiadomości, 00:15:05.000 --> 00:15:07.000 wielu prezenterów wiadomości wszystko pomieszało. 00:15:07.000 --> 00:15:10.000 Uważali, że torozaur powinien zostać, a triceratops ma być odrzucony, 00:15:10.000 --> 00:15:12.000 ale tak się nie stanie. NOTE Paragraph 00:15:12.000 --> 00:15:17.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:15:18.000 --> 00:15:21.000 No dobra, tak więc możemy to zrobić z całą masą dinozaurów. 00:15:21.000 --> 00:15:23.000 Znaczy się, tu mamy edmontozaura 00:15:23.000 --> 00:15:25.000 i anatotytana. 00:15:25.000 --> 00:15:28.000 Anatotytan: olbrzymia kaczka. 00:15:28.000 --> 00:15:30.000 To jest olbrzymi dinozaur o kaczym dziobie. 00:15:30.000 --> 00:15:32.000 Tu mamy kolejnego. 00:15:32.000 --> 00:15:34.000 Więc badamy histologię kości. 00:15:34.000 --> 00:15:37.000 Histologia kości mówi nam, 00:15:37.000 --> 00:15:39.000 że edmontozaur jest młodociany 00:15:39.000 --> 00:15:41.000 albo najwyżej młodzieńczy, 00:15:41.000 --> 00:15:44.000 a ten drugi jest dorosły, 00:15:44.000 --> 00:15:47.000 więc mamy ontogenezę. 00:15:47.000 --> 00:15:50.000 No to się pozbywamy anatotytana. NOTE Paragraph 00:15:50.000 --> 00:15:53.000 I tak możemy ciągle. 00:15:53.000 --> 00:15:55.000 A ten ostatni 00:15:55.000 --> 00:15:57.000 to tyranozaur. 00:15:57.000 --> 00:15:59.000 No to mamy te dwa dinozaury, 00:15:59.000 --> 00:16:02.000 tyranozaura i nanotyrana. 00:16:02.000 --> 00:16:04.000 (Śmiech) 00:16:04.000 --> 00:16:07.000 Znowu, to daje do myślenia. 00:16:07.000 --> 00:16:10.000 (Śmiech) 00:16:10.000 --> 00:16:12.000 Ale mieli dobre pytanie. 00:16:12.000 --> 00:16:14.000 Patrzeli się na nie 00:16:14.000 --> 00:16:17.000 i powiedzieli: „Jeden ma 17 zębów, a ten największy ma 12 zębów. 00:16:17.000 --> 00:16:19.000 A to jest kompletnie bez sensu, 00:16:19.000 --> 00:16:21.000 bo nic nie wiemy o żadnych dinozaurach, 00:16:21.000 --> 00:16:23.000 które z wiekiem zyskują zęby. 00:16:23.000 --> 00:16:25.000 Więc to musi być prawda -- 00:16:25.000 --> 00:16:28.000 one muszą być inne”. 00:16:28.000 --> 00:16:30.000 No to rozcinamy je. 00:16:30.000 --> 00:16:32.000 No i pewnie, 00:16:32.000 --> 00:16:35.000 nanotyran ma młodą kość 00:16:35.000 --> 00:16:38.000 a ten większy ma dojrzalszą kość. 00:16:38.000 --> 00:16:41.000 Wygląda na to, że mogłaby być jeszcze większa. 00:16:41.000 --> 00:16:43.000 A w Muzeum Gór Skalistych, gdzie pracujemy, 00:16:43.000 --> 00:16:45.000 mam cztery tyranozaury, 00:16:45.000 --> 00:16:47.000 więc całą masę ich mogę porozcinać. 00:16:47.000 --> 00:16:50.000 Ale tak naprawdę nie musiałem żadnego z nich rozcinać, 00:16:50.000 --> 00:16:53.000 bo po prostu uszeregowałem ich szczęki 00:16:53.000 --> 00:16:56.000 i okazało się, że największy ma 12 zębów, 00:16:56.000 --> 00:16:58.000 a ten trochę mniejszy miał 13, 00:16:58.000 --> 00:17:00.000 a ten jeszcze mniejszy miał 14 00:17:00.000 --> 00:17:02.000 A oczywiście nano ma 17. 00:17:02.000 --> 00:17:05.000 No i po prostu chodziliśmy i przypatrywaliśmy się innym zbiorom, 00:17:05.000 --> 00:17:09.000 i znaleźliśmy jednego, co ma, jakby, 15 zębów. 00:17:09.000 --> 00:17:12.000 Tak więc znowu bardzo łatwo stwierdzić, 00:17:12.000 --> 00:17:14.000 że ontogeneza tyranozaura 00:17:14.000 --> 00:17:17.000 składała się z nanotyrana, 00:17:17.000 --> 00:17:22.000 a zatem możemy wykreślić kolejnego dinozaura. NOTE Paragraph 00:17:22.000 --> 00:17:24.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:17:24.000 --> 00:17:28.000 Więc jeśli chodzi o nasze dinozaury 00:17:28.000 --> 00:17:30.000 z końca kredy, 00:17:30.000 --> 00:17:33.000 to zostaje nam siedem. 00:17:33.000 --> 00:17:36.000 A to dobra liczba. 00:17:36.000 --> 00:17:39.000 To dobra liczba do wymarcia, chyba. 00:17:39.000 --> 00:17:41.000 Jak sobie możecie wyobrazić, 00:17:41.000 --> 00:17:44.000 czwartoklasiści nie są tym zachwyceni. 00:17:44.000 --> 00:17:46.000 Czwartoklasiści uwielbiają swoje dinozaury, 00:17:46.000 --> 00:17:49.000 uczą się ich na pamięć. 00:17:51.000 --> 00:17:54.000 Nie są więc tym zachwyceni. NOTE Paragraph 00:17:54.000 --> 00:17:56.000 (Śmiech) NOTE Paragraph 00:17:56.000 --> 00:17:58.000 Bardzo dziękuję. NOTE Paragraph 00:17:58.000 --> 00:18:01.000 (Oklaski)