WEBVTT

00:00:00.934 --> 00:00:04.268
Slike prikazuju klastere galaksija.

00:00:04.268 --> 00:00:06.101
Onakvi su kako i zvuče.

00:00:06.101 --> 00:00:08.654
To su velike skupine galaksija,

00:00:08.654 --> 00:00:10.909
međusobno povezanih uzajamnom gravitacijom.

00:00:10.909 --> 00:00:13.571
Većina točkica koje vidite na ekranu

00:00:13.571 --> 00:00:16.100
nisu pojedinačne zvijezde,

00:00:16.100 --> 00:00:18.936
već skupovi zvijezda, odnosno galaksije.

00:00:18.936 --> 00:00:21.267
Dok vam pokazujem neke od ovih slika,

00:00:21.267 --> 00:00:23.014
nadam se da ćete brzo uvidjeti

00:00:23.014 --> 00:00:25.694
da su klasteri galaksija prekrasni objekti,

00:00:25.694 --> 00:00:27.187
ali i više od toga,

00:00:27.187 --> 00:00:29.850
mislim da su klasteri galaksija tajanstveni,

00:00:29.850 --> 00:00:31.403
iznenađujući,

00:00:31.403 --> 00:00:32.820
i korisni.

00:00:32.820 --> 00:00:36.351
Korisni kao najmasivnije laboratorije svemira.

00:00:36.351 --> 00:00:39.987
Kao i kod laboratorija, objasniti klastere galaksija

00:00:39.987 --> 00:00:41.852
znači objasniti eksperimente

00:00:41.852 --> 00:00:43.405
koje s njima možete provoditi.

00:00:43.405 --> 00:00:45.685
Mislim da postoje 4 glavne vrste,

00:00:45.685 --> 00:00:48.269
a prva vrsta je

00:00:48.269 --> 00:00:50.488
ispitivanje vrlo velikog.

00:00:50.488 --> 00:00:52.183
Koliko velikog?

00:00:52.183 --> 00:00:56.434
Ovo je slika određenog klastera galaksija.

00:00:56.434 --> 00:00:59.403
Toliko je masivan da se svjetlost koja kroza nj prolazi

00:00:59.403 --> 00:01:02.018
iskrivljava, deformira

00:01:02.018 --> 00:01:04.527
uslijed ekstremne gravitacije klastera.

00:01:04.527 --> 00:01:06.331
Ako pogledate vrlo pažljivo

00:01:06.331 --> 00:01:09.031
moći ćete vidjeti prstenove oko tog klastera.

00:01:09.031 --> 00:01:10.580
Dat ću vam broj,

00:01:10.580 --> 00:01:12.363
ovaj određeni klaster galaksija

00:01:12.363 --> 00:01:16.571
ima masu od jednog milijuna milijardi sunaca.

00:01:16.571 --> 00:01:19.884
Nepojmljivo je koliko
ti sustavi mogu biti masivni.

00:01:19.884 --> 00:01:21.385
Ali i više od svoje mase,

00:01:21.385 --> 00:01:23.359
oni imaju i dopunsko svojstvo.

00:01:23.359 --> 00:01:25.703
Oni su, u suštini, izolirani sustavi,

00:01:25.703 --> 00:01:27.925
pa ako želimo, možemo na njih gledati

00:01:27.925 --> 00:01:31.195
kao na umanjenu verziju čitavog svemira.

00:01:31.195 --> 00:01:33.197
I mnoga pitanja koja imamo

00:01:33.197 --> 00:01:35.165
o svemiru na razini vrlo velikoga,

00:01:35.165 --> 00:01:37.080
na primjer, kako gravitacija djeluje?

00:01:37.080 --> 00:01:40.112
možda će dobiti odgovor
proučavanjem tih sustava.

00:01:40.112 --> 00:01:41.445
To je što se tiče velikoga.

00:01:41.445 --> 00:01:43.330
Druga vrsta predstavlja vrlo vrelo.

00:01:43.330 --> 00:01:46.113
Ako uzmem sliku klastera galaksija,

00:01:46.113 --> 00:01:49.030
i eliminiram svu svjetlost zvijezda,

00:01:49.030 --> 00:01:51.825
ostaje mi ova velika, plava mrlja.

00:01:51.825 --> 00:01:53.310
Ovo nije prava boja.

00:01:53.310 --> 00:01:55.659
Vidimo zapravo svjetlost rendgenskih zraka.

00:01:55.659 --> 00:01:58.320
Pitanje je, ako nisu galaksije,

00:01:58.320 --> 00:02:00.519
što emitira tu svjetlost?

00:02:00.519 --> 00:02:02.419
Odgovor je vreli plin,

00:02:02.419 --> 00:02:04.242
plin od milijun stupnjeva --

00:02:04.242 --> 00:02:05.899
zapravo, plazma.

00:02:05.899 --> 00:02:07.558
A razlog zašto je tako vrela

00:02:07.558 --> 00:02:09.538
nalazimo u prethodnom slajdu.

00:02:09.538 --> 00:02:12.278
Ekstremna gravitacija ovih sustava

00:02:12.278 --> 00:02:15.320
ubrzava čestice plina do velikih brzina,

00:02:15.320 --> 00:02:17.902
a velike brzine znače velike temperature.

00:02:17.902 --> 00:02:19.621
Ovo je glavna ideja,

00:02:19.621 --> 00:02:21.987
ali znanost je tek grubi nacrt.

00:02:21.987 --> 00:02:24.538
Plazma ima mnogo osnovnih svojstava

00:02:24.538 --> 00:02:26.236
koje nas još uvijek zbunjuju,

00:02:26.236 --> 00:02:27.569
još uvijek smućuju,

00:02:27.569 --> 00:02:29.655
i poguruju naše razumijevanje

00:02:29.655 --> 00:02:31.694
fizike vrlo vrelog.

00:02:31.694 --> 00:02:35.121
Treća vrsta: ispitivanje vrlo malog.

00:02:35.121 --> 00:02:37.967
Da bih to objasnio, moram vam reći

00:02:37.967 --> 00:02:39.987
vrlo uznemirujuću činjenicu.

00:02:39.987 --> 00:02:42.777
Većina materije u svemiru

00:02:42.777 --> 00:02:44.588
nije stvorena od atoma.

00:02:44.588 --> 00:02:46.538
Lagali su vam.

00:02:46.538 --> 00:02:49.665
Većina je izgrađena od nečega
vrlo, vrlo tajanstvenog,

00:02:49.665 --> 00:02:51.787
što nazivamo tamnom tvari.

00:02:51.787 --> 00:02:55.454
Tamna tvar ne voli baš
stupati u interakcije,

00:02:55.454 --> 00:02:57.122
osim putem gravitacije,

00:02:57.122 --> 00:02:58.734
i, naravno, voljeli bismo znati više o njoj.

00:02:58.734 --> 00:03:00.277
Ako ste fizičar čestica,

00:03:00.277 --> 00:03:02.786
želite znati što se događa
kada sudaramo stvari.

00:03:02.786 --> 00:03:04.776
Tamna tvar nije izuzetak.

00:03:04.776 --> 00:03:06.436
Kako to radimo?

00:03:06.436 --> 00:03:07.927
Da bih na to odgovorio,

00:03:07.927 --> 00:03:09.320
moram postaviti još jedno pitanje:

00:03:09.320 --> 00:03:12.486
što se događa kad se sudare
klasteri galaksija?

00:03:12.486 --> 00:03:14.796
Evo slike.

00:03:14.796 --> 00:03:17.987
Kako su klasteri reprezentativni
odsječci svemira,

00:03:17.987 --> 00:03:21.111
umanjene verzije,

00:03:21.111 --> 00:03:23.234
sastoje se pretežito od tamne tvari,

00:03:23.234 --> 00:03:25.787
i to vidite ovdje kao plavičasto-ljubičasto.

00:03:25.787 --> 00:03:27.404
Crvena predstavlja vreo plin,

00:03:27.404 --> 00:03:29.371
i, naravno, možete vidjeti mnoge galaksije.

00:03:29.371 --> 00:03:31.736
Ono što se tu dogodilo je
ubrzivač čestica

00:03:31.736 --> 00:03:33.627
ali ogromnog, ogromnog reda veličine.

00:03:33.627 --> 00:03:35.404
To je vrlo važno,

00:03:35.404 --> 00:03:37.287
jer znači da se vrlo, vrlo mali učinci,

00:03:37.287 --> 00:03:40.371
koje bi moglo biti teško
otkriti u laboratoriju,

00:03:40.371 --> 00:03:42.550
mogu akumulirati

00:03:42.550 --> 00:03:46.359
u nešto što je moguće
promatrati u prirodi.

00:03:46.359 --> 00:03:47.871
Zanimljivo je to.

00:03:47.871 --> 00:03:49.819
Razlog zašto nas klasteri galaksija

00:03:49.819 --> 00:03:51.485
mogu naučiti nešto o tamnoj tvari,

00:03:51.485 --> 00:03:53.235
razlog zašto nas klasteri galaksija

00:03:53.235 --> 00:03:55.788
mogu naučiti nešto o fizici vrlo malog

00:03:55.788 --> 00:03:58.819
je upravo to što su tako veliki.

00:03:58.819 --> 00:04:02.904
Četvrta vrsta: fizika vrlo čudnog.

00:04:02.904 --> 00:04:05.954
Ovo što sam dosad pričao je
svakako vrlo čudno.

00:04:05.954 --> 00:04:08.237
Ako postoji išta čudnije,

00:04:08.237 --> 00:04:10.654
to bi morala biti tamna energija.

00:04:10.654 --> 00:04:12.371
Ako bacim loptu u zrak,

00:04:12.371 --> 00:04:14.169
očekujem da se diže.

00:04:14.169 --> 00:04:16.293
Ono što ne očekujem je da se diže

00:04:16.293 --> 00:04:18.459
i pritom sve više ubrzava.

00:04:18.459 --> 00:04:21.204
Slično, kozmolozi razumiju

00:04:21.204 --> 00:04:22.786
zašto se svemir širi.

00:04:22.786 --> 00:04:24.954
Ne razumiju zašto se širi

00:04:24.954 --> 00:04:26.892
sve većom i većom brzinom.

00:04:26.892 --> 00:04:28.570
Uzrok te ubrzavajuće ekspanzije

00:04:28.570 --> 00:04:30.162
ima ime,

00:04:30.162 --> 00:04:32.046
zovu to tamna energija.

00:04:32.046 --> 00:04:34.734
Opet, želimo naučiti više o njoj.

00:04:34.734 --> 00:04:37.121
Jedno konkretno pitanje koje imamo je,

00:04:37.121 --> 00:04:39.816
kako tamna energija utječe na svemir

00:04:39.816 --> 00:04:41.434
najvećeg reda veličine?

00:04:41.434 --> 00:04:42.893
Ovisno o tome koliko je snažna,

00:04:42.893 --> 00:04:46.154
možda strukture nastaju brže ili sporije.

00:04:46.154 --> 00:04:48.703
Problem s vrlo velikim strukturama svemira

00:04:48.703 --> 00:04:51.041
je u njihovoj užasnoj kompliciranosti.

00:04:51.041 --> 00:04:53.370
Evo računalne simulacije.

00:04:53.370 --> 00:04:55.498
Treba nam način da to pojednostavimo.

00:04:55.498 --> 00:04:59.069
Volim o tome razmišljati pomoću analogije.

00:04:59.069 --> 00:05:01.787
Ako želim razumjeti potonuće Titanica,

00:05:01.787 --> 00:05:03.453
nije najvažnije modelirati

00:05:03.453 --> 00:05:05.234
sitne pozicije

00:05:05.234 --> 00:05:08.155
baš svakog brodskog komadića
koji se odlomio.

00:05:08.155 --> 00:05:09.820
Najvažnija stvar je

00:05:09.820 --> 00:05:11.821
pratiti dva najveća dijela.

00:05:11.821 --> 00:05:15.653
Slično, mogu naučiti puno o svemiru

00:05:15.653 --> 00:05:17.120
na razini vrlo velikog

00:05:17.120 --> 00:05:18.871
prateći najveće objekte,

00:05:18.871 --> 00:05:22.862
a ti najveći komadi su klasteri galaksija.

00:05:22.862 --> 00:05:25.818
Kako se približavam kraju govora,

00:05:25.818 --> 00:05:27.820
možda se osjećate pomalo prevareni.

00:05:27.820 --> 00:05:30.070
Mislim, počeo sam priču o tome

00:05:30.070 --> 00:05:32.153
kako su klasteri galaksija korisni,

00:05:32.153 --> 00:05:33.653
i naveo čak i neke razloge,

00:05:33.653 --> 00:05:36.253
ali koja je stvarna korist od njih?

00:05:36.253 --> 00:05:38.370
Da bih vam odgovorio,

00:05:38.370 --> 00:05:40.986
dat ću vam navod Henryja Forda

00:05:40.986 --> 00:05:42.472
kad su ga pitali o automobilima.

00:05:42.472 --> 00:05:43.831
Rekao je ovo:

00:05:43.831 --> 00:05:46.120
"Da sam pitao ljude što žele,

00:05:46.120 --> 00:05:48.903
rekli bi da žele brže konje."

00:05:48.903 --> 00:05:51.404
Danas, naše se društvo suočava

00:05:51.404 --> 00:05:53.622
s brojnim teškim problemima.

00:05:53.622 --> 00:05:57.453
Rješenja tih problema nisu očigledna.

00:05:57.453 --> 00:05:59.620
Rješenja nisu brži konji.

00:05:59.620 --> 00:06:01.862
Zahtijevat će ogromnu količinu

00:06:01.862 --> 00:06:03.568
znanstvene kreativnosti.

00:06:03.568 --> 00:06:05.154
Dakle, moramo se usredotočiti,

00:06:05.154 --> 00:06:06.904
da, moramo se koncentrirati,

00:06:06.904 --> 00:06:08.870
ali također i upamtiti

00:06:08.870 --> 00:06:11.705
da inovacije, kreativnost, inspiracija --

00:06:11.705 --> 00:06:13.037
one dolaze

00:06:13.037 --> 00:06:14.725
kada proširimo naš vidokrug,

00:06:14.725 --> 00:06:16.065
kada učinimo korak unatrag,

00:06:16.065 --> 00:06:17.414
kada se udaljimo.

00:06:17.414 --> 00:06:19.237
A ja ne mogu smisliti bolji način
da to postignemo

00:06:19.237 --> 00:06:22.992
od proučavanja svemira oko nas. Hvala.

00:06:22.992 --> 00:06:25.941
(Pljesak)