1
00:00:00,934 --> 00:00:04,268
Slike prikazuju klastere galaksija.

2
00:00:04,268 --> 00:00:06,101
Onakvi su kako i zvuče.

3
00:00:06,101 --> 00:00:08,654
To su velike skupine galaksija,

4
00:00:08,654 --> 00:00:10,909
međusobno povezanih uzajamnom gravitacijom.

5
00:00:10,909 --> 00:00:13,571
Većina točkica koje vidite na ekranu

6
00:00:13,571 --> 00:00:16,100
nisu pojedinačne zvijezde,

7
00:00:16,100 --> 00:00:18,936
već skupovi zvijezda, odnosno galaksije.

8
00:00:18,936 --> 00:00:21,267
Dok vam pokazujem neke od ovih slika,

9
00:00:21,267 --> 00:00:23,014
nadam se da ćete brzo uvidjeti

10
00:00:23,014 --> 00:00:25,694
da su klasteri galaksija prekrasni objekti,

11
00:00:25,694 --> 00:00:27,187
ali i više od toga,

12
00:00:27,187 --> 00:00:29,850
mislim da su klasteri galaksija tajanstveni,

13
00:00:29,850 --> 00:00:31,403
iznenađujući,

14
00:00:31,403 --> 00:00:32,820
i korisni.

15
00:00:32,820 --> 00:00:36,351
Korisni kao najmasivnije laboratorije svemira.

16
00:00:36,351 --> 00:00:39,987
Kao i kod laboratorija, objasniti klastere galaksija

17
00:00:39,987 --> 00:00:41,852
znači objasniti eksperimente

18
00:00:41,852 --> 00:00:43,405
koje s njima možete provoditi.

19
00:00:43,405 --> 00:00:45,685
Mislim da postoje 4 glavne vrste,

20
00:00:45,685 --> 00:00:48,269
a prva vrsta je

21
00:00:48,269 --> 00:00:50,488
ispitivanje vrlo velikog.

22
00:00:50,488 --> 00:00:52,183
Koliko velikog?

23
00:00:52,183 --> 00:00:56,434
Ovo je slika određenog klastera galaksija.

24
00:00:56,434 --> 00:00:59,403
Toliko je masivan da se svjetlost koja kroza nj prolazi

25
00:00:59,403 --> 00:01:02,018
iskrivljava, deformira

26
00:01:02,018 --> 00:01:04,527
uslijed ekstremne gravitacije klastera.

27
00:01:04,527 --> 00:01:06,331
Ako pogledate vrlo pažljivo

28
00:01:06,331 --> 00:01:09,031
moći ćete vidjeti prstenove oko tog klastera.

29
00:01:09,031 --> 00:01:10,580
Dat ću vam broj,

30
00:01:10,580 --> 00:01:12,363
ovaj određeni klaster galaksija

31
00:01:12,363 --> 00:01:16,571
ima masu od jednog milijuna milijardi sunaca.

32
00:01:16,571 --> 00:01:19,884
Nepojmljivo je koliko
ti sustavi mogu biti masivni.

33
00:01:19,884 --> 00:01:21,385
Ali i više od svoje mase,

34
00:01:21,385 --> 00:01:23,359
oni imaju i dopunsko svojstvo.

35
00:01:23,359 --> 00:01:25,703
Oni su, u suštini, izolirani sustavi,

36
00:01:25,703 --> 00:01:27,925
pa ako želimo, možemo na njih gledati

37
00:01:27,925 --> 00:01:31,195
kao na umanjenu verziju čitavog svemira.

38
00:01:31,195 --> 00:01:33,197
I mnoga pitanja koja imamo

39
00:01:33,197 --> 00:01:35,165
o svemiru na razini vrlo velikoga,

40
00:01:35,165 --> 00:01:37,080
na primjer, kako gravitacija djeluje?

41
00:01:37,080 --> 00:01:40,112
možda će dobiti odgovor
proučavanjem tih sustava.

42
00:01:40,112 --> 00:01:41,445
To je što se tiče velikoga.

43
00:01:41,445 --> 00:01:43,330
Druga vrsta predstavlja vrlo vrelo.

44
00:01:43,330 --> 00:01:46,113
Ako uzmem sliku klastera galaksija,

45
00:01:46,113 --> 00:01:49,030
i eliminiram svu svjetlost zvijezda,

46
00:01:49,030 --> 00:01:51,825
ostaje mi ova velika, plava mrlja.

47
00:01:51,825 --> 00:01:53,310
Ovo nije prava boja.

48
00:01:53,310 --> 00:01:55,659
Vidimo zapravo svjetlost rendgenskih zraka.

49
00:01:55,659 --> 00:01:58,320
Pitanje je, ako nisu galaksije,

50
00:01:58,320 --> 00:02:00,519
što emitira tu svjetlost?

51
00:02:00,519 --> 00:02:02,419
Odgovor je vreli plin,

52
00:02:02,419 --> 00:02:04,242
plin od milijun stupnjeva --

53
00:02:04,242 --> 00:02:05,899
zapravo, plazma.

54
00:02:05,899 --> 00:02:07,558
A razlog zašto je tako vrela

55
00:02:07,558 --> 00:02:09,538
nalazimo u prethodnom slajdu.

56
00:02:09,538 --> 00:02:12,278
Ekstremna gravitacija ovih sustava

57
00:02:12,278 --> 00:02:15,320
ubrzava čestice plina do velikih brzina,

58
00:02:15,320 --> 00:02:17,902
a velike brzine znače velike temperature.

59
00:02:17,902 --> 00:02:19,621
Ovo je glavna ideja,

60
00:02:19,621 --> 00:02:21,987
ali znanost je tek grubi nacrt.

61
00:02:21,987 --> 00:02:24,538
Plazma ima mnogo osnovnih svojstava

62
00:02:24,538 --> 00:02:26,236
koje nas još uvijek zbunjuju,

63
00:02:26,236 --> 00:02:27,569
još uvijek smućuju,

64
00:02:27,569 --> 00:02:29,655
i poguruju naše razumijevanje

65
00:02:29,655 --> 00:02:31,694
fizike vrlo vrelog.

66
00:02:31,694 --> 00:02:35,121
Treća vrsta: ispitivanje vrlo malog.

67
00:02:35,121 --> 00:02:37,967
Da bih to objasnio, moram vam reći

68
00:02:37,967 --> 00:02:39,987
vrlo uznemirujuću činjenicu.

69
00:02:39,987 --> 00:02:42,777
Većina materije u svemiru

70
00:02:42,777 --> 00:02:44,588
nije stvorena od atoma.

71
00:02:44,588 --> 00:02:46,538
Lagali su vam.

72
00:02:46,538 --> 00:02:49,665
Većina je izgrađena od nečega
vrlo, vrlo tajanstvenog,

73
00:02:49,665 --> 00:02:51,787
što nazivamo tamnom tvari.

74
00:02:51,787 --> 00:02:55,454
Tamna tvar ne voli baš
stupati u interakcije,

75
00:02:55,454 --> 00:02:57,122
osim putem gravitacije,

76
00:02:57,122 --> 00:02:58,734
i, naravno, voljeli bismo znati više o njoj.

77
00:02:58,734 --> 00:03:00,277
Ako ste fizičar čestica,

78
00:03:00,277 --> 00:03:02,786
želite znati što se događa
kada sudaramo stvari.

79
00:03:02,786 --> 00:03:04,776
Tamna tvar nije izuzetak.

80
00:03:04,776 --> 00:03:06,436
Kako to radimo?

81
00:03:06,436 --> 00:03:07,927
Da bih na to odgovorio,

82
00:03:07,927 --> 00:03:09,320
moram postaviti još jedno pitanje:

83
00:03:09,320 --> 00:03:12,486
što se događa kad se sudare
klasteri galaksija?

84
00:03:12,486 --> 00:03:14,796
Evo slike.

85
00:03:14,796 --> 00:03:17,987
Kako su klasteri reprezentativni
odsječci svemira,

86
00:03:17,987 --> 00:03:21,111
umanjene verzije,

87
00:03:21,111 --> 00:03:23,234
sastoje se pretežito od tamne tvari,

88
00:03:23,234 --> 00:03:25,787
i to vidite ovdje kao plavičasto-ljubičasto.

89
00:03:25,787 --> 00:03:27,404
Crvena predstavlja vreo plin,

90
00:03:27,404 --> 00:03:29,371
i, naravno, možete vidjeti mnoge galaksije.

91
00:03:29,371 --> 00:03:31,736
Ono što se tu dogodilo je
ubrzivač čestica

92
00:03:31,736 --> 00:03:33,627
ali ogromnog, ogromnog reda veličine.

93
00:03:33,627 --> 00:03:35,404
To je vrlo važno,

94
00:03:35,404 --> 00:03:37,287
jer znači da se vrlo, vrlo mali učinci,

95
00:03:37,287 --> 00:03:40,371
koje bi moglo biti teško
otkriti u laboratoriju,

96
00:03:40,371 --> 00:03:42,550
mogu akumulirati

97
00:03:42,550 --> 00:03:46,359
u nešto što je moguće
promatrati u prirodi.

98
00:03:46,359 --> 00:03:47,871
Zanimljivo je to.

99
00:03:47,871 --> 00:03:49,819
Razlog zašto nas klasteri galaksija

100
00:03:49,819 --> 00:03:51,485
mogu naučiti nešto o tamnoj tvari,

101
00:03:51,485 --> 00:03:53,235
razlog zašto nas klasteri galaksija

102
00:03:53,235 --> 00:03:55,788
mogu naučiti nešto o fizici vrlo malog

103
00:03:55,788 --> 00:03:58,819
je upravo to što su tako veliki.

104
00:03:58,819 --> 00:04:02,904
Četvrta vrsta: fizika vrlo čudnog.

105
00:04:02,904 --> 00:04:05,954
Ovo što sam dosad pričao je
svakako vrlo čudno.

106
00:04:05,954 --> 00:04:08,237
Ako postoji išta čudnije,

107
00:04:08,237 --> 00:04:10,654
to bi morala biti tamna energija.

108
00:04:10,654 --> 00:04:12,371
Ako bacim loptu u zrak,

109
00:04:12,371 --> 00:04:14,169
očekujem da se diže.

110
00:04:14,169 --> 00:04:16,293
Ono što ne očekujem je da se diže

111
00:04:16,293 --> 00:04:18,459
i pritom sve više ubrzava.

112
00:04:18,459 --> 00:04:21,204
Slično, kozmolozi razumiju

113
00:04:21,204 --> 00:04:22,786
zašto se svemir širi.

114
00:04:22,786 --> 00:04:24,954
Ne razumiju zašto se širi

115
00:04:24,954 --> 00:04:26,892
sve većom i većom brzinom.

116
00:04:26,892 --> 00:04:28,570
Uzrok te ubrzavajuće ekspanzije

117
00:04:28,570 --> 00:04:30,162
ima ime,

118
00:04:30,162 --> 00:04:32,046
zovu to tamna energija.

119
00:04:32,046 --> 00:04:34,734
Opet, želimo naučiti više o njoj.

120
00:04:34,734 --> 00:04:37,121
Jedno konkretno pitanje koje imamo je,

121
00:04:37,121 --> 00:04:39,816
kako tamna energija utječe na svemir

122
00:04:39,816 --> 00:04:41,434
najvećeg reda veličine?

123
00:04:41,434 --> 00:04:42,893
Ovisno o tome koliko je snažna,

124
00:04:42,893 --> 00:04:46,154
možda strukture nastaju brže ili sporije.

125
00:04:46,154 --> 00:04:48,703
Problem s vrlo velikim strukturama svemira

126
00:04:48,703 --> 00:04:51,041
je u njihovoj užasnoj kompliciranosti.

127
00:04:51,041 --> 00:04:53,370
Evo računalne simulacije.

128
00:04:53,370 --> 00:04:55,498
Treba nam način da to pojednostavimo.

129
00:04:55,498 --> 00:04:59,069
Volim o tome razmišljati pomoću analogije.

130
00:04:59,069 --> 00:05:01,787
Ako želim razumjeti potonuće Titanica,

131
00:05:01,787 --> 00:05:03,453
nije najvažnije modelirati

132
00:05:03,453 --> 00:05:05,234
sitne pozicije

133
00:05:05,234 --> 00:05:08,155
baš svakog brodskog komadića
koji se odlomio.

134
00:05:08,155 --> 00:05:09,820
Najvažnija stvar je

135
00:05:09,820 --> 00:05:11,821
pratiti dva najveća dijela.

136
00:05:11,821 --> 00:05:15,653
Slično, mogu naučiti puno o svemiru

137
00:05:15,653 --> 00:05:17,120
na razini vrlo velikog

138
00:05:17,120 --> 00:05:18,871
prateći najveće objekte,

139
00:05:18,871 --> 00:05:22,862
a ti najveći komadi su klasteri galaksija.

140
00:05:22,862 --> 00:05:25,818
Kako se približavam kraju govora,

141
00:05:25,818 --> 00:05:27,820
možda se osjećate pomalo prevareni.

142
00:05:27,820 --> 00:05:30,070
Mislim, počeo sam priču o tome

143
00:05:30,070 --> 00:05:32,153
kako su klasteri galaksija korisni,

144
00:05:32,153 --> 00:05:33,653
i naveo čak i neke razloge,

145
00:05:33,653 --> 00:05:36,253
ali koja je stvarna korist od njih?

146
00:05:36,253 --> 00:05:38,370
Da bih vam odgovorio,

147
00:05:38,370 --> 00:05:40,986
dat ću vam navod Henryja Forda

148
00:05:40,986 --> 00:05:42,472
kad su ga pitali o automobilima.

149
00:05:42,472 --> 00:05:43,831
Rekao je ovo:

150
00:05:43,831 --> 00:05:46,120
"Da sam pitao ljude što žele,

151
00:05:46,120 --> 00:05:48,903
rekli bi da žele brže konje."

152
00:05:48,903 --> 00:05:51,404
Danas, naše se društvo suočava

153
00:05:51,404 --> 00:05:53,622
s brojnim teškim problemima.

154
00:05:53,622 --> 00:05:57,453
Rješenja tih problema nisu očigledna.

155
00:05:57,453 --> 00:05:59,620
Rješenja nisu brži konji.

156
00:05:59,620 --> 00:06:01,862
Zahtijevat će ogromnu količinu

157
00:06:01,862 --> 00:06:03,568
znanstvene kreativnosti.

158
00:06:03,568 --> 00:06:05,154
Dakle, moramo se usredotočiti,

159
00:06:05,154 --> 00:06:06,904
da, moramo se koncentrirati,

160
00:06:06,904 --> 00:06:08,870
ali također i upamtiti

161
00:06:08,870 --> 00:06:11,705
da inovacije, kreativnost, inspiracija --

162
00:06:11,705 --> 00:06:13,037
one dolaze

163
00:06:13,037 --> 00:06:14,725
kada proširimo naš vidokrug,

164
00:06:14,725 --> 00:06:16,065
kada učinimo korak unatrag,

165
00:06:16,065 --> 00:06:17,414
kada se udaljimo.

166
00:06:17,414 --> 00:06:19,237
A ja ne mogu smisliti bolji način
da to postignemo

167
00:06:19,237 --> 00:06:22,992
od proučavanja svemira oko nas. Hvala.

168
00:06:22,992 --> 00:06:25,941
(Pljesak)