WEBVTT

00:00:00.934 --> 00:00:04.268
Evo nekoliko slika skupina galaksija.

00:00:04.268 --> 00:00:06.101
I one su upravo to.

00:00:06.101 --> 00:00:08.654
One su ogromni zbirovi galaksija,

00:00:08.654 --> 00:00:10.909
povezani zajedničkom gravitacijom.

00:00:10.909 --> 00:00:13.571
Većina tačaka koje vidite na ekranu

00:00:13.571 --> 00:00:16.100
nisu pojedinačne zvijezde,

00:00:16.100 --> 00:00:18.936
već zbirovi zvijezda ili galaksija.

00:00:18.936 --> 00:00:21.267
Pokazujući vam neke od ovih slika,

00:00:21.267 --> 00:00:23.014
nadam se da ćete brzo uvidjeti da su

00:00:23.014 --> 00:00:25.694
zbirovi galaksija ovi prelijepi objekti,

00:00:25.694 --> 00:00:27.187
ali i više od toga.

00:00:27.187 --> 00:00:29.850
Lično mislim da su skupine sazviježđa misteriozne,

00:00:29.850 --> 00:00:31.403
da su iznenađujuće

00:00:31.403 --> 00:00:32.820
i da su korisne.

00:00:32.820 --> 00:00:36.351
Korisne kao najveće laboratorije univerzuma.

00:00:36.351 --> 00:00:39.987
I kao kada opisujete laboratorije, 
opisati skupine galaksija

00:00:39.987 --> 00:00:41.852
znači opisati eksperimente

00:00:41.852 --> 00:00:43.405
koje s njima možete raditi.

00:00:43.405 --> 00:00:45.685
A ja mislim da postoje četiri 
glavne vrste eksperimenata,

00:00:45.685 --> 00:00:48.269
a prva vrsta koju želim da opišem

00:00:48.269 --> 00:00:50.488
je ispitivanje jako velikog.

00:00:50.488 --> 00:00:52.183
Koliko velikog?

00:00:52.183 --> 00:00:56.434
Evo slike određene skupine galaksija.

00:00:56.434 --> 00:00:59.403
Ova je skupina toliko velika 
da se svjetlo koje kroz nju prolazi

00:00:59.403 --> 00:01:02.018
savija, deformira

00:01:02.018 --> 00:01:04.527
zbog ekstremne gravitacije ovog zbira sazviježđa.

00:01:04.527 --> 00:01:06.331
I, zapravo, ako dobro pogledate

00:01:06.331 --> 00:01:09.031
vidjet ćete prstenove oko ove skupine.

00:01:09.031 --> 00:01:10.580
Da biste dobili predstavu,

00:01:10.580 --> 00:01:12.363
ova konkretna skupina galaksija

00:01:12.363 --> 00:01:16.571
ima masu veću od jednog miliona milijardi sunaca.

00:01:16.571 --> 00:01:19.884
Jednostavno je nepojmljivo 
koliko mogu biti veliki ovi sistemi.

00:01:19.884 --> 00:01:21.385
Ali, važnija od njihove mase

00:01:21.385 --> 00:01:23.359
je njihova dodatna osobina.

00:01:23.359 --> 00:01:25.703
One su u osnovi izolovani sistemi,

00:01:25.703 --> 00:01:27.925
tako da, ako želimo, o njima možemo razmišljati

00:01:27.925 --> 00:01:31.195
kao o umanjenim verzijama cijelog svemira.

00:01:31.195 --> 00:01:33.197
Mnoga pitanja koja možda imamo

00:01:33.197 --> 00:01:35.165
o svemiru, u širem smislu,

00:01:35.165 --> 00:01:37.080
kao na primjer "kako djeluje gravitacija?"

00:01:37.080 --> 00:01:40.112
mogu biti odgovorena proučavanjem ovih sistema.

00:01:40.112 --> 00:01:41.445
To je, dakle, jako veliko.

00:01:41.445 --> 00:01:43.330
Druga stvar je - vrelo.

00:01:43.330 --> 00:01:46.113
Ako uzmem sliku skupine galaksija

00:01:46.113 --> 00:01:49.030
i s nje uklonim svjetlost zvijezda

00:01:49.030 --> 00:01:51.825
ostaje mi ova velika, plava mrlja.

00:01:51.825 --> 00:01:53.310
Ovo nije prava boja.

00:01:53.310 --> 00:01:55.659
Ovo što vidimo je zapravo 
svjetlo rendgenskog zraka.

00:01:55.659 --> 00:01:58.320
Sada je pitanje, ako to nisu galaksije,

00:01:58.320 --> 00:02:00.519
šta onda emituje ovu svjetlost?

00:02:00.519 --> 00:02:02.419
Odgovor je vreli gas,

00:02:02.419 --> 00:02:04.242
gas od milion stepeni -

00:02:04.242 --> 00:02:05.899
zapravo, to je plazma.

00:02:05.899 --> 00:02:07.558
A razlog zašto je tako vrelo

00:02:07.558 --> 00:02:09.538
je na prethodnom slajdu.

00:02:09.538 --> 00:02:12.278
Ekstremna gravitacija ovih sistema

00:02:12.278 --> 00:02:15.320
ubrzava čestice gasa do velikih brzina,

00:02:15.320 --> 00:02:17.902
a velike brzine znače i velike temperature.

00:02:17.902 --> 00:02:19.621
Ovo je, dakle, osnovna ideja,

00:02:19.621 --> 00:02:21.987
ali nauka je grubi nacrt.

00:02:21.987 --> 00:02:24.538
Mnoge osnovne osobine plazme

00:02:24.538 --> 00:02:26.236
nas još uvijek zbunjuju,

00:02:26.236 --> 00:02:27.569
tjeraju na razmišljanje

00:02:27.569 --> 00:02:29.655
i pomijeraju granice našeg razumijevanja

00:02:29.655 --> 00:02:31.694
fizike vrelog.

00:02:31.694 --> 00:02:35.121
Treća stvar: ispitivanje jako malog.

00:02:35.121 --> 00:02:37.967
Da bih vam ovo objasnio, moram vam reći

00:02:37.967 --> 00:02:39.987
vrlo uznemirujuću činjenicu.

00:02:39.987 --> 00:02:42.777
Najveći dio materije svemira

00:02:42.777 --> 00:02:44.588
nije sačinjen od atoma.

00:02:44.588 --> 00:02:46.538
Lagali su vam.

00:02:46.538 --> 00:02:49.665
Najveći dio je sačinjen od nečeg jako,
jako misterioznog,

00:02:49.665 --> 00:02:51.787
što se zove tamna materija.

00:02:51.787 --> 00:02:55.454
Tamna materija je nešto što ne voli interakciju,

00:02:55.454 --> 00:02:57.122
osim kroz gravitaciju,

00:02:57.122 --> 00:02:58.734
i, naravno, želimo znati više o njoj.

00:02:58.734 --> 00:03:00.277
Ako se bavite fizikom čestica,

00:03:00.277 --> 00:03:02.786
želite znati šta se dešava 
kada sudarimo dvije stvari.

00:03:02.786 --> 00:03:04.776
A tamna materija nije izuzetak.

00:03:04.776 --> 00:03:06.436
I kako onda to radimo?

00:03:06.436 --> 00:03:07.927
Da bih odgovorio na to pitanje

00:03:07.927 --> 00:03:09.320
moram postaviti drugo,

00:03:09.320 --> 00:03:12.486
a to je "šta se dešava kada se sudare dvije skupine galaksija?"

00:03:12.486 --> 00:03:14.796
Evo slike.

00:03:14.796 --> 00:03:17.987
Skupine galaksija predstavljaju

00:03:17.987 --> 00:03:21.111
isječke univerzuma, njegove umanjene verzije.

00:03:21.111 --> 00:03:23.234
Sačinjene su uglavnom od tamne materije,

00:03:23.234 --> 00:03:25.787
i to je ono što vidite u plavo-ljubičastoj boji.

00:03:25.787 --> 00:03:27.404
Crvena predstavlja vreli gas,

00:03:27.404 --> 00:03:29.371
i naravno, vidite mnogo galaksija.

00:03:29.371 --> 00:03:31.736
Ono što se desilo je ubrzivač čestica

00:03:31.736 --> 00:03:33.627
na ogromnom, ogromnom nivou.

00:03:33.627 --> 00:03:35.404
Ovo je jako važno

00:03:35.404 --> 00:03:37.287
jer znači da bi se jako, jako mali

00:03:37.287 --> 00:03:40.371
efekti koje bi bilo teško detektovati u laboratoriji

00:03:40.371 --> 00:03:42.550
mogli jediniti i jediniti

00:03:42.550 --> 00:03:46.359
u nešto što bismo mogli primijetiti u prirodi.

00:03:46.359 --> 00:03:47.871
Smiješno je.

00:03:47.871 --> 00:03:49.819
Razlog zašto preko skupine galaksija

00:03:49.819 --> 00:03:51.485
možemo učiti o tamnoj materiji,

00:03:51.485 --> 00:03:53.235
razlog zašto kroz skupine galaksija

00:03:53.235 --> 00:03:55.788
možemo učiti o fizici jako malog,

00:03:55.788 --> 00:03:58.819
je upravo zato što su tako velike.

00:03:58.819 --> 00:04:02.904
Četvrta stvar: fizika jako neobičnog.

00:04:02.904 --> 00:04:05.954
Naravno da je sve što sam do sada rekao ludo.

00:04:05.954 --> 00:04:08.237
Uredu, ako postoji išta neobičnije

00:04:08.237 --> 00:04:10.654
mislim da to onda mora biti tamna energija.

00:04:10.654 --> 00:04:12.371
Ako bacim loptu u zrak,

00:04:12.371 --> 00:04:14.169
očekujem da će ići gore.

00:04:14.169 --> 00:04:16.293
Ono što ne očekujem je da ide gore

00:04:16.293 --> 00:04:18.459
sve brže i brže.

00:04:18.459 --> 00:04:21.204
Slično tome, kozmolozi razumiju zašto

00:04:21.204 --> 00:04:22.786
se svemir širi.

00:04:22.786 --> 00:04:24.954
Ne razumiju zašto se širi

00:04:24.954 --> 00:04:26.892
sve brže i brže.

00:04:26.892 --> 00:04:28.570
Razlog ovog

00:04:28.570 --> 00:04:30.162
ubrzanog širenja ima ime,

00:04:30.162 --> 00:04:32.046
i zovu ga tamna energija.

00:04:32.046 --> 00:04:34.734
I opet želimo znati više o njoj.

00:04:34.734 --> 00:04:37.121
Jedno određeno pitanje koje imamo je

00:04:37.121 --> 00:04:39.816
kako tamna energija utječe na svemir

00:04:39.816 --> 00:04:41.434
na većem planu?

00:04:41.434 --> 00:04:42.893
Zavisno od toga koliko je jaka,

00:04:42.893 --> 00:04:46.154
možda se strukture formiraju brže ili sporije.

00:04:46.154 --> 00:04:48.703
Problem sa velikom strukturom

00:04:48.703 --> 00:04:51.041
svemira je taj što je užasno komplikovana.

00:04:51.041 --> 00:04:53.370
Pogledajte kompjutersku simulaciju.

00:04:53.370 --> 00:04:55.498
Potreban nam je način da je pojednostavimo.

00:04:55.498 --> 00:04:59.069
O ovome volim razmišljati koristeći analogiju.

00:04:59.069 --> 00:05:01.787
Ako želim razumjeti kako je potonuo Titanik

00:05:01.787 --> 00:05:03.453
nije najvažnije

00:05:03.453 --> 00:05:05.234
tačno postaviti svaki djelić

00:05:05.234 --> 00:05:08.155
koji se odvojio s broda.

00:05:08.155 --> 00:05:09.820
Najvažnije je

00:05:09.820 --> 00:05:11.821
pronaći dva najveća dijela.

00:05:11.821 --> 00:05:15.653
Na sličan način mogu mnogo naučiti o svemiru

00:05:15.653 --> 00:05:17.120
na širem planu

00:05:17.120 --> 00:05:18.871
prateći njegove najveće dijelove,

00:05:18.871 --> 00:05:22.862
a najveći dijelovi su skupine galaksija.

00:05:22.862 --> 00:05:25.818
Kako se bližim završetku

00:05:25.818 --> 00:05:27.820
možda se osjećate malo prevarenima.

00:05:27.820 --> 00:05:30.070
Mislim, počeo sam govorom o tome

00:05:30.070 --> 00:05:32.153
kako su skupine galaksija korisne

00:05:32.153 --> 00:05:33.653
i naveo sam neke razloge,

00:05:33.653 --> 00:05:36.253
ali koja je njihova stvarna korist?

00:05:36.253 --> 00:05:38.370
Da bih odgovorio na ovo,

00:05:38.370 --> 00:05:40.986
želim citirati Henrya Forda

00:05:40.986 --> 00:05:42.472
kada su ga pitali o autima.

00:05:42.472 --> 00:05:43.831
On je rekao ovo:

00:05:43.831 --> 00:05:46.120
"Da sam pitao ljude šta žele,

00:05:46.120 --> 00:05:48.903
tražili bi brže konje".

00:05:48.903 --> 00:05:51.404
Danas smo kao društvo suočeni

00:05:51.404 --> 00:05:53.622
sa jako mnogo teških problema.

00:05:53.622 --> 00:05:57.453
A rješenja ovih problema nisu očigledna.

00:05:57.453 --> 00:05:59.620
Ona nisu "brži konji".

00:05:59.620 --> 00:06:01.862
Ta će rješenja zahtijevati ogromnu količinu

00:06:01.862 --> 00:06:03.568
naučne genijalnosti.

00:06:03.568 --> 00:06:05.154
Dakle, da, moramo se fokusirati,

00:06:05.154 --> 00:06:06.904
da, moramo se koncentrisati,

00:06:06.904 --> 00:06:08.870
Ali isto tako moramo upamtiti da

00:06:08.870 --> 00:06:11.705
inovacija, genijalnost, inspiracija -

00:06:11.705 --> 00:06:13.037
ove stvari dolaze

00:06:13.037 --> 00:06:14.725
kada proširimo svoje vidike,

00:06:14.725 --> 00:06:16.065
kada zakoračimo unazad,

00:06:16.065 --> 00:06:17.414
kada sagledamo veću sliku.

00:06:17.414 --> 00:06:19.237
A ja ne mogu da zamislim 
bolji način da se ovo uradi

00:06:19.237 --> 00:06:22.992
nego posmatranjem svemira oko nas. Hvala.

00:06:22.992 --> 00:06:25.941
Aplauz