1
00:00:00,934 --> 00:00:04,268
Evo nekoliko slika skupina galaksija.

2
00:00:04,268 --> 00:00:06,101
I one su upravo to.

3
00:00:06,101 --> 00:00:08,654
One su ogromni zbirovi galaksija,

4
00:00:08,654 --> 00:00:10,909
povezani zajedničkom gravitacijom.

5
00:00:10,909 --> 00:00:13,571
Većina tačaka koje vidite na ekranu

6
00:00:13,571 --> 00:00:16,100
nisu pojedinačne zvijezde,

7
00:00:16,100 --> 00:00:18,936
već zbirovi zvijezda ili galaksija.

8
00:00:18,936 --> 00:00:21,267
Pokazujući vam neke od ovih slika,

9
00:00:21,267 --> 00:00:23,014
nadam se da ćete brzo uvidjeti da su

10
00:00:23,014 --> 00:00:25,694
zbirovi galaksija ovi prelijepi objekti,

11
00:00:25,694 --> 00:00:27,187
ali i više od toga.

12
00:00:27,187 --> 00:00:29,850
Lično mislim da su skupine sazviježđa misteriozne,

13
00:00:29,850 --> 00:00:31,403
da su iznenađujuće

14
00:00:31,403 --> 00:00:32,820
i da su korisne.

15
00:00:32,820 --> 00:00:36,351
Korisne kao najveće laboratorije univerzuma.

16
00:00:36,351 --> 00:00:39,987
I kao kada opisujete laboratorije, 
opisati skupine galaksija

17
00:00:39,987 --> 00:00:41,852
znači opisati eksperimente

18
00:00:41,852 --> 00:00:43,405
koje s njima možete raditi.

19
00:00:43,405 --> 00:00:45,685
A ja mislim da postoje četiri 
glavne vrste eksperimenata,

20
00:00:45,685 --> 00:00:48,269
a prva vrsta koju želim da opišem

21
00:00:48,269 --> 00:00:50,488
je ispitivanje jako velikog.

22
00:00:50,488 --> 00:00:52,183
Koliko velikog?

23
00:00:52,183 --> 00:00:56,434
Evo slike određene skupine galaksija.

24
00:00:56,434 --> 00:00:59,403
Ova je skupina toliko velika 
da se svjetlo koje kroz nju prolazi

25
00:00:59,403 --> 00:01:02,018
savija, deformira

26
00:01:02,018 --> 00:01:04,527
zbog ekstremne gravitacije ovog zbira sazviježđa.

27
00:01:04,527 --> 00:01:06,331
I, zapravo, ako dobro pogledate

28
00:01:06,331 --> 00:01:09,031
vidjet ćete prstenove oko ove skupine.

29
00:01:09,031 --> 00:01:10,580
Da biste dobili predstavu,

30
00:01:10,580 --> 00:01:12,363
ova konkretna skupina galaksija

31
00:01:12,363 --> 00:01:16,571
ima masu veću od jednog miliona milijardi sunaca.

32
00:01:16,571 --> 00:01:19,884
Jednostavno je nepojmljivo 
koliko mogu biti veliki ovi sistemi.

33
00:01:19,884 --> 00:01:21,385
Ali, važnija od njihove mase

34
00:01:21,385 --> 00:01:23,359
je njihova dodatna osobina.

35
00:01:23,359 --> 00:01:25,703
One su u osnovi izolovani sistemi,

36
00:01:25,703 --> 00:01:27,925
tako da, ako želimo, o njima možemo razmišljati

37
00:01:27,925 --> 00:01:31,195
kao o umanjenim verzijama cijelog svemira.

38
00:01:31,195 --> 00:01:33,197
Mnoga pitanja koja možda imamo

39
00:01:33,197 --> 00:01:35,165
o svemiru, u širem smislu,

40
00:01:35,165 --> 00:01:37,080
kao na primjer "kako djeluje gravitacija?"

41
00:01:37,080 --> 00:01:40,112
mogu biti odgovorena proučavanjem ovih sistema.

42
00:01:40,112 --> 00:01:41,445
To je, dakle, jako veliko.

43
00:01:41,445 --> 00:01:43,330
Druga stvar je - vrelo.

44
00:01:43,330 --> 00:01:46,113
Ako uzmem sliku skupine galaksija

45
00:01:46,113 --> 00:01:49,030
i s nje uklonim svjetlost zvijezda

46
00:01:49,030 --> 00:01:51,825
ostaje mi ova velika, plava mrlja.

47
00:01:51,825 --> 00:01:53,310
Ovo nije prava boja.

48
00:01:53,310 --> 00:01:55,659
Ovo što vidimo je zapravo 
svjetlo rendgenskog zraka.

49
00:01:55,659 --> 00:01:58,320
Sada je pitanje, ako to nisu galaksije,

50
00:01:58,320 --> 00:02:00,519
šta onda emituje ovu svjetlost?

51
00:02:00,519 --> 00:02:02,419
Odgovor je vreli gas,

52
00:02:02,419 --> 00:02:04,242
gas od milion stepeni -

53
00:02:04,242 --> 00:02:05,899
zapravo, to je plazma.

54
00:02:05,899 --> 00:02:07,558
A razlog zašto je tako vrelo

55
00:02:07,558 --> 00:02:09,538
je na prethodnom slajdu.

56
00:02:09,538 --> 00:02:12,278
Ekstremna gravitacija ovih sistema

57
00:02:12,278 --> 00:02:15,320
ubrzava čestice gasa do velikih brzina,

58
00:02:15,320 --> 00:02:17,902
a velike brzine znače i velike temperature.

59
00:02:17,902 --> 00:02:19,621
Ovo je, dakle, osnovna ideja,

60
00:02:19,621 --> 00:02:21,987
ali nauka je grubi nacrt.

61
00:02:21,987 --> 00:02:24,538
Mnoge osnovne osobine plazme

62
00:02:24,538 --> 00:02:26,236
nas još uvijek zbunjuju,

63
00:02:26,236 --> 00:02:27,569
tjeraju na razmišljanje

64
00:02:27,569 --> 00:02:29,655
i pomijeraju granice našeg razumijevanja

65
00:02:29,655 --> 00:02:31,694
fizike vrelog.

66
00:02:31,694 --> 00:02:35,121
Treća stvar: ispitivanje jako malog.

67
00:02:35,121 --> 00:02:37,967
Da bih vam ovo objasnio, moram vam reći

68
00:02:37,967 --> 00:02:39,987
vrlo uznemirujuću činjenicu.

69
00:02:39,987 --> 00:02:42,777
Najveći dio materije svemira

70
00:02:42,777 --> 00:02:44,588
nije sačinjen od atoma.

71
00:02:44,588 --> 00:02:46,538
Lagali su vam.

72
00:02:46,538 --> 00:02:49,665
Najveći dio je sačinjen od nečeg jako,
jako misterioznog,

73
00:02:49,665 --> 00:02:51,787
što se zove tamna materija.

74
00:02:51,787 --> 00:02:55,454
Tamna materija je nešto što ne voli interakciju,

75
00:02:55,454 --> 00:02:57,122
osim kroz gravitaciju,

76
00:02:57,122 --> 00:02:58,734
i, naravno, želimo znati više o njoj.

77
00:02:58,734 --> 00:03:00,277
Ako se bavite fizikom čestica,

78
00:03:00,277 --> 00:03:02,786
želite znati šta se dešava 
kada sudarimo dvije stvari.

79
00:03:02,786 --> 00:03:04,776
A tamna materija nije izuzetak.

80
00:03:04,776 --> 00:03:06,436
I kako onda to radimo?

81
00:03:06,436 --> 00:03:07,927
Da bih odgovorio na to pitanje

82
00:03:07,927 --> 00:03:09,320
moram postaviti drugo,

83
00:03:09,320 --> 00:03:12,486
a to je "šta se dešava kada se sudare dvije skupine galaksija?"

84
00:03:12,486 --> 00:03:14,796
Evo slike.

85
00:03:14,796 --> 00:03:17,987
Skupine galaksija predstavljaju

86
00:03:17,987 --> 00:03:21,111
isječke univerzuma, njegove umanjene verzije.

87
00:03:21,111 --> 00:03:23,234
Sačinjene su uglavnom od tamne materije,

88
00:03:23,234 --> 00:03:25,787
i to je ono što vidite u plavo-ljubičastoj boji.

89
00:03:25,787 --> 00:03:27,404
Crvena predstavlja vreli gas,

90
00:03:27,404 --> 00:03:29,371
i naravno, vidite mnogo galaksija.

91
00:03:29,371 --> 00:03:31,736
Ono što se desilo je ubrzivač čestica

92
00:03:31,736 --> 00:03:33,627
na ogromnom, ogromnom nivou.

93
00:03:33,627 --> 00:03:35,404
Ovo je jako važno

94
00:03:35,404 --> 00:03:37,287
jer znači da bi se jako, jako mali

95
00:03:37,287 --> 00:03:40,371
efekti koje bi bilo teško detektovati u laboratoriji

96
00:03:40,371 --> 00:03:42,550
mogli jediniti i jediniti

97
00:03:42,550 --> 00:03:46,359
u nešto što bismo mogli primijetiti u prirodi.

98
00:03:46,359 --> 00:03:47,871
Smiješno je.

99
00:03:47,871 --> 00:03:49,819
Razlog zašto preko skupine galaksija

100
00:03:49,819 --> 00:03:51,485
možemo učiti o tamnoj materiji,

101
00:03:51,485 --> 00:03:53,235
razlog zašto kroz skupine galaksija

102
00:03:53,235 --> 00:03:55,788
možemo učiti o fizici jako malog,

103
00:03:55,788 --> 00:03:58,819
je upravo zato što su tako velike.

104
00:03:58,819 --> 00:04:02,904
Četvrta stvar: fizika jako neobičnog.

105
00:04:02,904 --> 00:04:05,954
Naravno da je sve što sam do sada rekao ludo.

106
00:04:05,954 --> 00:04:08,237
Uredu, ako postoji išta neobičnije

107
00:04:08,237 --> 00:04:10,654
mislim da to onda mora biti tamna energija.

108
00:04:10,654 --> 00:04:12,371
Ako bacim loptu u zrak,

109
00:04:12,371 --> 00:04:14,169
očekujem da će ići gore.

110
00:04:14,169 --> 00:04:16,293
Ono što ne očekujem je da ide gore

111
00:04:16,293 --> 00:04:18,459
sve brže i brže.

112
00:04:18,459 --> 00:04:21,204
Slično tome, kozmolozi razumiju zašto

113
00:04:21,204 --> 00:04:22,786
se svemir širi.

114
00:04:22,786 --> 00:04:24,954
Ne razumiju zašto se širi

115
00:04:24,954 --> 00:04:26,892
sve brže i brže.

116
00:04:26,892 --> 00:04:28,570
Razlog ovog

117
00:04:28,570 --> 00:04:30,162
ubrzanog širenja ima ime,

118
00:04:30,162 --> 00:04:32,046
i zovu ga tamna energija.

119
00:04:32,046 --> 00:04:34,734
I opet želimo znati više o njoj.

120
00:04:34,734 --> 00:04:37,121
Jedno određeno pitanje koje imamo je

121
00:04:37,121 --> 00:04:39,816
kako tamna energija utječe na svemir

122
00:04:39,816 --> 00:04:41,434
na većem planu?

123
00:04:41,434 --> 00:04:42,893
Zavisno od toga koliko je jaka,

124
00:04:42,893 --> 00:04:46,154
možda se strukture formiraju brže ili sporije.

125
00:04:46,154 --> 00:04:48,703
Problem sa velikom strukturom

126
00:04:48,703 --> 00:04:51,041
svemira je taj što je užasno komplikovana.

127
00:04:51,041 --> 00:04:53,370
Pogledajte kompjutersku simulaciju.

128
00:04:53,370 --> 00:04:55,498
Potreban nam je način da je pojednostavimo.

129
00:04:55,498 --> 00:04:59,069
O ovome volim razmišljati koristeći analogiju.

130
00:04:59,069 --> 00:05:01,787
Ako želim razumjeti kako je potonuo Titanik

131
00:05:01,787 --> 00:05:03,453
nije najvažnije

132
00:05:03,453 --> 00:05:05,234
tačno postaviti svaki djelić

133
00:05:05,234 --> 00:05:08,155
koji se odvojio s broda.

134
00:05:08,155 --> 00:05:09,820
Najvažnije je

135
00:05:09,820 --> 00:05:11,821
pronaći dva najveća dijela.

136
00:05:11,821 --> 00:05:15,653
Na sličan način mogu mnogo naučiti o svemiru

137
00:05:15,653 --> 00:05:17,120
na širem planu

138
00:05:17,120 --> 00:05:18,871
prateći njegove najveće dijelove,

139
00:05:18,871 --> 00:05:22,862
a najveći dijelovi su skupine galaksija.

140
00:05:22,862 --> 00:05:25,818
Kako se bližim završetku

141
00:05:25,818 --> 00:05:27,820
možda se osjećate malo prevarenima.

142
00:05:27,820 --> 00:05:30,070
Mislim, počeo sam govorom o tome

143
00:05:30,070 --> 00:05:32,153
kako su skupine galaksija korisne

144
00:05:32,153 --> 00:05:33,653
i naveo sam neke razloge,

145
00:05:33,653 --> 00:05:36,253
ali koja je njihova stvarna korist?

146
00:05:36,253 --> 00:05:38,370
Da bih odgovorio na ovo,

147
00:05:38,370 --> 00:05:40,986
želim citirati Henrya Forda

148
00:05:40,986 --> 00:05:42,472
kada su ga pitali o autima.

149
00:05:42,472 --> 00:05:43,831
On je rekao ovo:

150
00:05:43,831 --> 00:05:46,120
"Da sam pitao ljude šta žele,

151
00:05:46,120 --> 00:05:48,903
tražili bi brže konje".

152
00:05:48,903 --> 00:05:51,404
Danas smo kao društvo suočeni

153
00:05:51,404 --> 00:05:53,622
sa jako mnogo teških problema.

154
00:05:53,622 --> 00:05:57,453
A rješenja ovih problema nisu očigledna.

155
00:05:57,453 --> 00:05:59,620
Ona nisu "brži konji".

156
00:05:59,620 --> 00:06:01,862
Ta će rješenja zahtijevati ogromnu količinu

157
00:06:01,862 --> 00:06:03,568
naučne genijalnosti.

158
00:06:03,568 --> 00:06:05,154
Dakle, da, moramo se fokusirati,

159
00:06:05,154 --> 00:06:06,904
da, moramo se koncentrisati,

160
00:06:06,904 --> 00:06:08,870
Ali isto tako moramo upamtiti da

161
00:06:08,870 --> 00:06:11,705
inovacija, genijalnost, inspiracija -

162
00:06:11,705 --> 00:06:13,037
ove stvari dolaze

163
00:06:13,037 --> 00:06:14,725
kada proširimo svoje vidike,

164
00:06:14,725 --> 00:06:16,065
kada zakoračimo unazad,

165
00:06:16,065 --> 00:06:17,414
kada sagledamo veću sliku.

166
00:06:17,414 --> 00:06:19,237
A ja ne mogu da zamislim 
bolji način da se ovo uradi

167
00:06:19,237 --> 00:06:22,992
nego posmatranjem svemira oko nas. Hvala.

168
00:06:22,992 --> 00:06:25,941
Aplauz