[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.75,0:00:10.13,Default,,0000,0000,0000,,Wyobraź sobie coś tak małego,\Nco może unosić się na pyłku kurzu,
Dialogue: 0,0:00:10.13,0:00:15.95,Default,,0000,0000,0000,,co stanowi klucz do zrozumienia\Nraka, wirusologii i genetyki.
Dialogue: 0,0:00:15.95,0:00:17.08,Default,,0000,0000,0000,,Na szczęście,
Dialogue: 0,0:00:17.08,0:00:20.32,Default,,0000,0000,0000,,coś takiego istnieje w formie\Nbilionów hodowanych w laboratorium
Dialogue: 0,0:00:20.32,0:00:24.61,Default,,0000,0000,0000,,ludzkich komórek o nazwie HeLa.
Dialogue: 0,0:00:24.61,0:00:26.70,Default,,0000,0000,0000,,Cofnijmy się na chwilę do początku.
Dialogue: 0,0:00:26.70,0:00:30.54,Default,,0000,0000,0000,,Naukowcy hodują ludzkie komórki\Nw laboratorium, żeby poznać ich funkcje,
Dialogue: 0,0:00:30.54,0:00:32.53,Default,,0000,0000,0000,,zrozumieć, jak rozwijają się choroby,
Dialogue: 0,0:00:32.53,0:00:35.75,Default,,0000,0000,0000,,i wypróbować nowe metody leczenia\Nbez narażania pacjentów.
Dialogue: 0,0:00:35.75,0:00:39.00,Default,,0000,0000,0000,,Żeby powtarzać eksperymenty\Ndowolną ilość razy
Dialogue: 0,0:00:39.00,0:00:41.70,Default,,0000,0000,0000,,i porównywać wyniki z innymi naukowcami,
Dialogue: 0,0:00:41.70,0:00:44.31,Default,,0000,0000,0000,,potrzeba dużej populacji\Nidentycznych komórek,
Dialogue: 0,0:00:44.31,0:00:47.27,Default,,0000,0000,0000,,które będą powielały się\Nniezmiennie przez lata,
Dialogue: 0,0:00:47.27,0:00:51.82,Default,,0000,0000,0000,,ale aż do 1951 r. linie ludzkich komórek,\Nktóre badacze próbowali hodować,
Dialogue: 0,0:00:51.82,0:00:54.09,Default,,0000,0000,0000,,umierały po kilku dniach.
Dialogue: 0,0:00:54.09,0:00:57.27,Default,,0000,0000,0000,,Wtedy naukowiec George Gey\Nz Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa
Dialogue: 0,0:00:57.27,0:01:00.39,Default,,0000,0000,0000,,dostał próbkę dziwnie wyglądającego guza,
Dialogue: 0,0:01:00.39,0:01:04.20,Default,,0000,0000,0000,,ciemnofioletowego,\Nlśniącego, galaretowego.
Dialogue: 0,0:01:04.20,0:01:05.71,Default,,0000,0000,0000,,Ta próbka była wyjątkowa.
Dialogue: 0,0:01:05.71,0:01:07.95,Default,,0000,0000,0000,,Niektóre z komórek dzieliły się
Dialogue: 0,0:01:07.95,0:01:09.03,Default,,0000,0000,0000,,bez ustanku,
Dialogue: 0,0:01:09.03,0:01:10.57,Default,,0000,0000,0000,,przez cały czas.
Dialogue: 0,0:01:10.57,0:01:12.31,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy jedna komórka umierała,
Dialogue: 0,0:01:12.31,0:01:16.37,Default,,0000,0000,0000,,całe pokolenia kopii\Nzastępowały ją i rosły,
Dialogue: 0,0:01:16.37,0:01:18.12,Default,,0000,0000,0000,,dając nam niewyczerpane źródło
Dialogue: 0,0:01:18.12,0:01:21.24,Default,,0000,0000,0000,,identycznych komórek.
Dialogue: 0,0:01:21.24,0:01:24.89,Default,,0000,0000,0000,,To pierwsza, nieśmiertelna\Nlinia ludzkich komórek.
Dialogue: 0,0:01:24.89,0:01:30.53,Default,,0000,0000,0000,,Nazwano je HeLa od imienia pacjentki\Nz tym nietypowym guzem, Henrietty Lacks.
Dialogue: 0,0:01:30.53,0:01:32.62,Default,,0000,0000,0000,,Urodzona na farmie tytoniowej w Wirginii,
Dialogue: 0,0:01:32.62,0:01:35.62,Default,,0000,0000,0000,,mieszkała w Baltimore\Nz mężem i piątką dzieci.
Dialogue: 0,0:01:35.62,0:01:38.04,Default,,0000,0000,0000,,Zmarła na agresywnego raka szyjki macicy
Dialogue: 0,0:01:38.04,0:01:40.90,Default,,0000,0000,0000,,kilka miesięcy po pobraniu\Nkomórek rakowych,
Dialogue: 0,0:01:40.90,0:01:43.15,Default,,0000,0000,0000,,o których losie nic nie wiedziała.
Dialogue: 0,0:01:43.15,0:01:46.08,Default,,0000,0000,0000,,Co jest takiego wyjątkowego\Nw komórkach Henrietty Lacks,
Dialogue: 0,0:01:46.08,0:01:49.62,Default,,0000,0000,0000,,że potrafią przeżyć,\Ngdy inne linie umierają?
Dialogue: 0,0:01:49.62,0:01:53.07,Default,,0000,0000,0000,,Krótko mówiąc, do końca nie wiemy.
Dialogue: 0,0:01:53.07,0:01:56.12,Default,,0000,0000,0000,,Normalne ludzkie komórki mają\Nwbudowane mechanizmy kontrolne.
Dialogue: 0,0:01:56.12,0:01:59.82,Default,,0000,0000,0000,,Mogą dzielić się około 50 razy,\Nzanim ulegną autodestrukcji
Dialogue: 0,0:01:59.82,0:02:02.33,Default,,0000,0000,0000,,w procesie zwanym apoptozą.
Dialogue: 0,0:02:02.33,0:02:04.96,Default,,0000,0000,0000,,To uniemożliwia szerzenie się\Nbłędów genetycznych,
Dialogue: 0,0:02:04.96,0:02:07.88,Default,,0000,0000,0000,,powstających po kolejnych podziałach.
Dialogue: 0,0:02:07.88,0:02:11.28,Default,,0000,0000,0000,,Komórki rakowe ignorują te sygnały,\Ndzieląc się w nieskończoność
Dialogue: 0,0:02:11.28,0:02:13.47,Default,,0000,0000,0000,,i wypierając normalne komórki.
Dialogue: 0,0:02:13.47,0:02:18.97,Default,,0000,0000,0000,,Większość linii komórek w końcu umiera,\Nzwłaszcza poza ludzkim organizmem,
Dialogue: 0,0:02:18.97,0:02:22.100,Default,,0000,0000,0000,,ale nie dzieje się tak z komórkami HeLa,\Nczego nie umiemy nadal wyjaśnić.
Dialogue: 0,0:02:22.100,0:02:25.24,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy dr Gey zorientował się,
Dialogue: 0,0:02:25.24,0:02:28.24,Default,,0000,0000,0000,,że ma pierwszą linię\Nnieśmiertelnych komórek,
Dialogue: 0,0:02:28.24,0:02:31.24,Default,,0000,0000,0000,,wysłał próbki do laboratoriów\Nna całym świecie.
Dialogue: 0,0:02:31.24,0:02:33.87,Default,,0000,0000,0000,,Wkrótce ruszyła pierwsza\Nprodukcja ludzkich komórek
Dialogue: 0,0:02:33.87,0:02:37.06,Default,,0000,0000,0000,,dając 6 bilionów komórek HeLa tygodniowo,
Dialogue: 0,0:02:37.06,0:02:41.47,Default,,0000,0000,0000,,a naukowcy zaczęli je wykorzystywać\Nw etycznie problematyczny sposób,
Dialogue: 0,0:02:41.47,0:02:44.26,Default,,0000,0000,0000,,robiąc karierę i zbijając fortuny\Nna komórkach Henrietty,
Dialogue: 0,0:02:44.26,0:02:47.36,Default,,0000,0000,0000,,bez zgody, a nawet wiedzy,\Njej i jej rodziny,
Dialogue: 0,0:02:47.36,0:02:50.14,Default,,0000,0000,0000,,\Nco wyszło na jaw dużo później.
Dialogue: 0,0:02:50.14,0:02:53.97,Default,,0000,0000,0000,,Epidemia polio osiągnęła apogeum\Nwe wczesnych latach 50-tych.
Dialogue: 0,0:02:53.97,0:02:57.37,Default,,0000,0000,0000,,Wirusa z łatwością wprowadzono\Ndo komórek HeLa, gdzie się replikował,
Dialogue: 0,0:02:57.37,0:03:00.84,Default,,0000,0000,0000,,co umożliwiło Jonasowi Salkowi\Nprzetestowanie szczepionki.
Dialogue: 0,0:03:00.84,0:03:02.73,Default,,0000,0000,0000,,HeLA wykorzystuje się, badając choroby,
Dialogue: 0,0:03:02.73,0:03:03.71,Default,,0000,0000,0000,,jak odra,
Dialogue: 0,0:03:03.71,0:03:04.70,Default,,0000,0000,0000,,świnka,
Dialogue: 0,0:03:04.70,0:03:05.77,Default,,0000,0000,0000,,HIV
Dialogue: 0,0:03:05.77,0:03:07.38,Default,,0000,0000,0000,,czy Ebola.
Dialogue: 0,0:03:07.38,0:03:09.90,Default,,0000,0000,0000,,Wiemy, że ludzkie komórki\Nmają 46 chromosomów,
Dialogue: 0,0:03:09.90,0:03:13.24,Default,,0000,0000,0000,,bo naukowcy pracujący\Nna komórkach HeLa odkryli substancję,
Dialogue: 0,0:03:13.24,0:03:15.60,Default,,0000,0000,0000,,dzięki której widać chromosomy.
Dialogue: 0,0:03:15.60,0:03:21.34,Default,,0000,0000,0000,,Natomiast same komórki HeLa mają ok. 80\Nmocno zmutowanych chromosomów.
Dialogue: 0,0:03:21.34,0:03:24.54,Default,,0000,0000,0000,,Komórki te sklonowano jako pierwsze.
Dialogue: 0,0:03:24.54,0:03:27.27,Default,,0000,0000,0000,,Wysłano je w przestrzeń kosmiczną.
Dialogue: 0,0:03:27.27,0:03:28.35,Default,,0000,0000,0000,,Telomeraza,
Dialogue: 0,0:03:28.35,0:03:30.68,Default,,0000,0000,0000,,enzym pomagający komórkom rakowym
Dialogue: 0,0:03:30.68,0:03:32.59,Default,,0000,0000,0000,,uniknąć zniszczenia naprawiając ich DNA,
Dialogue: 0,0:03:32.59,0:03:34.87,Default,,0000,0000,0000,,został po raz pierwszy\Nodkryty w komórkach HeLa.
Dialogue: 0,0:03:34.87,0:03:36.52,Default,,0000,0000,0000,,Ciekawym zrządzeniem losu,
Dialogue: 0,0:03:36.52,0:03:42.44,Default,,0000,0000,0000,,to dzięki tym komórkom wiemy,\Nże raka szyjki macicy wywołuje wirus HPV,
Dialogue: 0,0:03:42.44,0:03:44.56,Default,,0000,0000,0000,,na którego obecnie mamy szczepionkę.
Dialogue: 0,0:03:44.56,0:03:48.95,Default,,0000,0000,0000,,Napędzane komórkami HeLa odkrycia\Nwypełniają tysiące artykułów naukowych,
Dialogue: 0,0:03:48.95,0:03:52.34,Default,,0000,0000,0000,,których jest pewnie więcej\Nniż się nam wydaje.
Dialogue: 0,0:03:52.34,0:03:54.24,Default,,0000,0000,0000,,Komórki HeLa są tak żywotne,
Dialogue: 0,0:03:54.24,0:03:57.05,Default,,0000,0000,0000,,że mogą przemieszczać się\Npo prawie każdej powierzchni,
Dialogue: 0,0:03:57.05,0:03:58.94,Default,,0000,0000,0000,,ręce pracownika laboratorium,
Dialogue: 0,0:03:58.94,0:04:00.78,Default,,0000,0000,0000,,pyłku kurzu,
Dialogue: 0,0:04:00.78,0:04:05.28,Default,,0000,0000,0000,,zaatakować kultury innych komórek\Ni rozplenić się jak chwasty.
Dialogue: 0,0:04:05.28,0:04:10.88,Default,,0000,0000,0000,,Wiele lekarstw, patentów i odkryć\Npowstało dzięki Henrietcie Lacks.