1
00:00:00,160 --> 00:00:00,780
[woosh]

2
00:00:00,780 --> 00:00:01,700
[ding]

3
00:00:01,700 --> 00:00:05,280
[tunog na nabubuo]

4
00:00:05,280 --> 00:00:07,000
[musika]

5
00:00:07,000 --> 00:00:08,800
Ano ang internet?

6
00:00:08,800 --> 00:00:12,500
Ang internet ay tulad ng isang sikat na bagay.

7
00:00:13,000 --> 00:00:14,500
Ilang satellite sa langit.

8
00:00:14,590 --> 00:00:19,420
Napi-picture ko ito sa isip ko na tulad ng mga alon ng internet na papunta sa telepono.

9
00:00:19,420 --> 00:00:20,980
May nagsabi sa akin minsan tungkol sa cloud.

10
00:00:20,980 --> 00:00:23,740
Ang internet ay tulad ng pagtutubero palaging gumagalaw.

11
00:00:23,900 --> 00:00:27,130
Karamihan sa mga tao ay walang anumang ideya kung saan
nanggaling ang internet at

12
00:00:27,130 --> 00:00:30,160
hindi mahalaga, hindi nila kailangang malaman. Ito'y
tulad ng pagtatanong kung sino ang nakaimbento sa

13
00:00:30,160 --> 00:00:31,000
bolpen,

14
00:00:31,700 --> 00:00:32,800
o ang kubetang de-flush

15
00:00:33,140 --> 00:00:34,239
o ang siper.

16
00:00:34,239 --> 00:00:37,300
Ang mga ito ay lahat ng bagay na ginagamit lang natin sa bawat araw na hindi natin iniisip ang tungkol sa bagay

17
00:00:37,300 --> 00:00:39,760
na isang araw may umimbento sa kanila.

18
00:00:39,760 --> 00:00:45,080
Kaya ang internet ay tulad lang niyan. Maraming taon ang nakalilipas noong maagang 1970

19
00:00:45,080 --> 00:00:51,060
ang aking partner na si Bob Kahn at ako ay nagsimulang magtrabaho sa disenyo kung ano tatawagin ngayong internet.

20
00:00:51,060 --> 00:00:55,560
Resulta ito ng isa pang eksperimento na tinatawag na ARPANET

21
00:00:55,560 --> 00:00:59,799
na tumatayo sa Advanced Research Project Agency Network. Ito ay isang proyekto ng

22
00:00:59,800 --> 00:01:02,420
pananaliksik sa Kagawaran ng Tanggulan.

23
00:01:02,420 --> 00:01:05,459
Sinusubukan ni Paul Baran na alamin kung paano magtayo

24
00:01:05,459 --> 00:01:09,540
ng sistema ng komunikasyon na maaaring makaligtas sa isang atakeng nukleyar.

25
00:01:10,860 --> 00:01:15,540
Kaya nagkaroon siya ng ideya ng paghahati sa mga mensahe
sa mga block at ipinapadala sila ng mabilis

26
00:01:15,540 --> 00:01:20,000
hangga't maaari sa bawat posibleng direksiyon
sa pamamagitan ng mesh network.

27
00:01:20,000 --> 00:01:20,500
[whoosh]

28
00:01:20,500 --> 00:01:25,000
Kaya gumawa kami ang magiging sa kinalaunan ang nationwide environmental packet network,

29
00:01:25,300 --> 00:01:26,200
at gumana.

30
00:01:26,820 --> 00:01:31,840
[elektronikong musika na may mga mabigat na kumpas]

31
00:01:32,000 --> 00:01:33,700
May sinuman ba na nangangasiwa ng internet?

32
00:01:33,800 --> 00:01:35,700
Kinokontrol ito ng pamahalaan.

33
00:01:35,800 --> 00:01:37,500
Mga duwende, halatang mga duwende!

34
00:01:38,000 --> 00:01:42,090
Ang mga tao ang magkokontrol sa Wi-Fi
dahil noon walang Wi-Fi, walang internet.

35
00:01:42,090 --> 00:01:45,500
T-mobile, um, Xfinity,

36
00:01:45,900 --> 00:01:48,800
Bill Gates

37
00:01:48,800 --> 00:01:50,200
[tumigil]

38
00:01:50,200 --> 00:01:50,800
Tama?!

39
00:01:50,820 --> 00:01:55,350
Ang tapat na sagot ay buweno walang sinuman at malamang ang isa pang sagot ay lahat.

40
00:01:55,350 --> 00:02:01,320
Ang totoong sagot ay na ang internet ay
binubuo ng napakalaking numero ng

41
00:02:01,320 --> 00:02:03,510
mga independiyenteng pinatatakbong network.

42
00:02:03,510 --> 00:02:07,140
Kung ano ang interesante sa sistema ay
ito ay ganap na ipinamamahagi. Walang

43
00:02:07,140 --> 00:02:12,240
sentral na kontrol na nagdedesisyon kung paano niro-route ang mga packet o kung saan ang mga bahagi ng network ay ginagawa

44
00:02:12,240 --> 00:02:14,080
o kahit na sino ang nagkokonekta kanino.

45
00:02:14,480 --> 00:02:17,960
Ang mga ito ay lahat desisyon sa negosyo na
independiyenteng ginagawa ng mga operator.

46
00:02:17,970 --> 00:02:23,250
Lahat sila ay may tunguhin na tiyakin na
may konektibidad sa bawat koneksiyon ng

47
00:02:23,250 --> 00:02:27,120
bawat bahagi ng network dahil ang
gamit ng net ay na ang anumang device

48
00:02:27,120 --> 00:02:29,880
ay maaaring makipag-usap sa anumang ibang device;
tulad lang ng gusto mong magagawa sa mga tawag

49
00:02:29,880 --> 00:02:32,850
sa telepono sa anumang ibang telepono
sa mundo.

50
00:02:32,850 --> 00:02:35,600
Walang ganito ang
ginawa na noon.

51
00:02:35,700 --> 00:02:39,600
Ang ideya na kung ano ang alam mo ay maaaring kapaki-pakinabang sa isa

52
00:02:39,600 --> 00:02:42,900
o kabaligtaran ay napakamakapangyarihang nag-uudyok

53
00:02:42,900 --> 00:02:44,280
sa pagbabahagi ng impormasyon.

54
00:02:44,280 --> 00:02:47,520
Iyan pala kung paano ginagawa ang siyensiya,
nagbabahagi ang mga tao ng impormasyon.

55
00:02:47,520 --> 00:02:51,060
Kaya ito ay oportunidad para sa mga tao na
mag-isip ng mga bagong aplikasyon,

56
00:02:51,959 --> 00:02:55,260
baka i-program sila bilang mga app sa isang selpon,

57
00:02:55,260 --> 00:02:59,519
baka maging bahagi ng patuloy
na paglago ng imprastraktura ng

58
00:02:59,519 --> 00:03:04,290
network upang dalhin ito sa mga tao na walang
pang access dito; o gamitin lang

59
00:03:04,290 --> 00:03:06,060
ito araw-araw.

60
00:03:06,060 --> 00:03:11,700
Hindi ka makakatakas mula sa pakikipagkontak ng
internet kaya bakit hindi alamin ito at

61
00:03:11,700 --> 00:03:13,190
gamitin ito.

62
00:03:13,190 --> 00:03:15,190
[epekto ng paikot-ikot na tunog]

63
00:03:15,190 --> 00:03:17,190
[ding]