0:00:00.160,0:00:00.780
[woosh]

0:00:00.780,0:00:01.700
[ding]

0:00:01.700,0:00:05.280
[tunog na nabubuo]

0:00:05.280,0:00:07.000
[musika]

0:00:07.000,0:00:08.800
Ano ang internet?

0:00:08.800,0:00:12.500
Ang internet ay tulad ng isang sikat na bagay.

0:00:13.000,0:00:14.500
Ilang satellite sa langit.

0:00:14.590,0:00:19.420
Napi-picture ko ito sa isip ko na tulad ng mga alon ng internet na papunta sa telepono.

0:00:19.420,0:00:20.980
May nagsabi sa akin minsan tungkol sa cloud.

0:00:20.980,0:00:23.740
Ang internet ay tulad ng pagtutubero palaging gumagalaw.

0:00:23.900,0:00:27.130
Karamihan sa mga tao ay walang anumang ideya kung saan[br]nanggaling ang internet at

0:00:27.130,0:00:30.160
hindi mahalaga, hindi nila kailangang malaman. Ito'y[br]tulad ng pagtatanong kung sino ang nakaimbento sa

0:00:30.160,0:00:31.000
bolpen,

0:00:31.700,0:00:32.800
o ang kubetang de-flush

0:00:33.140,0:00:34.239
o ang siper.

0:00:34.239,0:00:37.300
Ang mga ito ay lahat ng bagay na ginagamit lang natin sa bawat araw na hindi natin iniisip ang tungkol sa bagay

0:00:37.300,0:00:39.760
na isang araw may umimbento sa kanila.

0:00:39.760,0:00:45.080
Kaya ang internet ay tulad lang niyan. Maraming taon ang nakalilipas noong maagang 1970

0:00:45.080,0:00:51.060
ang aking partner na si Bob Kahn at ako ay nagsimulang magtrabaho sa disenyo kung ano tatawagin ngayong internet.

0:00:51.060,0:00:55.560
Resulta ito ng isa pang eksperimento na tinatawag na ARPANET

0:00:55.560,0:00:59.799
na tumatayo sa Advanced Research Project Agency Network. Ito ay isang proyekto ng

0:00:59.800,0:01:02.420
pananaliksik sa Kagawaran ng Tanggulan.

0:01:02.420,0:01:05.459
Sinusubukan ni Paul Baran na alamin kung paano magtayo

0:01:05.459,0:01:09.540
ng sistema ng komunikasyon na maaaring makaligtas sa isang atakeng nukleyar.

0:01:10.860,0:01:15.540
Kaya nagkaroon siya ng ideya ng paghahati sa mga mensahe[br]sa mga block at ipinapadala sila ng mabilis

0:01:15.540,0:01:20.000
hangga't maaari sa bawat posibleng direksiyon[br]sa pamamagitan ng mesh network.

0:01:20.000,0:01:20.500
[whoosh]

0:01:20.500,0:01:25.000
Kaya gumawa kami ang magiging sa kinalaunan ang nationwide environmental packet network,

0:01:25.300,0:01:26.200
at gumana.

0:01:26.820,0:01:31.840
[elektronikong musika na may mga mabigat na kumpas]

0:01:32.000,0:01:33.700
May sinuman ba na nangangasiwa ng internet?

0:01:33.800,0:01:35.700
Kinokontrol ito ng pamahalaan.

0:01:35.800,0:01:37.500
Mga duwende, halatang mga duwende!

0:01:38.000,0:01:42.090
Ang mga tao ang magkokontrol sa Wi-Fi[br]dahil noon walang Wi-Fi, walang internet.

0:01:42.090,0:01:45.500
T-mobile, um, Xfinity,

0:01:45.900,0:01:48.800
Bill Gates

0:01:48.800,0:01:50.200
[tumigil]

0:01:50.200,0:01:50.800
Tama?!

0:01:50.820,0:01:55.350
Ang tapat na sagot ay buweno walang sinuman at malamang ang isa pang sagot ay lahat.

0:01:55.350,0:02:01.320
Ang totoong sagot ay na ang internet ay[br]binubuo ng napakalaking numero ng

0:02:01.320,0:02:03.510
mga independiyenteng pinatatakbong network.

0:02:03.510,0:02:07.140
Kung ano ang interesante sa sistema ay[br]ito ay ganap na ipinamamahagi. Walang

0:02:07.140,0:02:12.240
sentral na kontrol na nagdedesisyon kung paano niro-route ang mga packet o kung saan ang mga bahagi ng network ay ginagawa

0:02:12.240,0:02:14.080
o kahit na sino ang nagkokonekta kanino.

0:02:14.480,0:02:17.960
Ang mga ito ay lahat desisyon sa negosyo na[br]independiyenteng ginagawa ng mga operator.

0:02:17.970,0:02:23.250
Lahat sila ay may tunguhin na tiyakin na[br]may konektibidad sa bawat koneksiyon ng

0:02:23.250,0:02:27.120
bawat bahagi ng network dahil ang[br]gamit ng net ay na ang anumang device

0:02:27.120,0:02:29.880
ay maaaring makipag-usap sa anumang ibang device;[br]tulad lang ng gusto mong magagawa sa mga tawag

0:02:29.880,0:02:32.850
sa telepono sa anumang ibang telepono[br]sa mundo.

0:02:32.850,0:02:35.600
Walang ganito ang[br]ginawa na noon.

0:02:35.700,0:02:39.600
Ang ideya na kung ano ang alam mo ay maaaring kapaki-pakinabang sa isa

0:02:39.600,0:02:42.900
o kabaligtaran ay napakamakapangyarihang nag-uudyok

0:02:42.900,0:02:44.280
sa pagbabahagi ng impormasyon.

0:02:44.280,0:02:47.520
Iyan pala kung paano ginagawa ang siyensiya,[br]nagbabahagi ang mga tao ng impormasyon.

0:02:47.520,0:02:51.060
Kaya ito ay oportunidad para sa mga tao na[br]mag-isip ng mga bagong aplikasyon,

0:02:51.959,0:02:55.260
baka i-program sila bilang mga app sa isang selpon,

0:02:55.260,0:02:59.519
baka maging bahagi ng patuloy[br]na paglago ng imprastraktura ng

0:02:59.519,0:03:04.290
network upang dalhin ito sa mga tao na walang[br]pang access dito; o gamitin lang

0:03:04.290,0:03:06.060
ito araw-araw.

0:03:06.060,0:03:11.700
Hindi ka makakatakas mula sa pakikipagkontak ng[br]internet kaya bakit hindi alamin ito at

0:03:11.700,0:03:13.190
gamitin ito.

0:03:13.190,0:03:15.190
[epekto ng paikot-ikot na tunog]

0:03:15.190,0:03:17.190
[ding]