WEBVTT

00:00:06.825 --> 00:00:09.101
Sıcak, tatlı kurabiyeleri,

00:00:09.101 --> 00:00:12.073
kıtır kıtır şekerleri, yumuşacık kekleri,

00:00:12.073 --> 00:00:14.686
kenarından sarkan dondurma külahları
hayal edin.

00:00:14.686 --> 00:00:16.284
Ağzınız sulanıyor mu?

00:00:16.284 --> 00:00:17.810
Canınız tatlı mı çekiyor?

00:00:17.810 --> 00:00:18.838
Neden?

00:00:18.838 --> 00:00:20.453
Beyninizde neler oluyor?


00:00:20.453 --> 00:00:23.453
Şekerli gıdalara direnci güçleştiren nedir?

00:00:23.453 --> 00:00:24.453
Şeker bir molekül sınıfını tanımlamak için

00:00:24.453 --> 00:00:27.114
kullanılan genel bir terimdir,

00:00:27.114 --> 00:00:28.430
karbonhidratlarıdır.

00:00:28.430 --> 00:00:31.281
Yiyecek ve içeceklerin çok büyük bir kısmında bulunur.

00:00:31.281 --> 00:00:34.449
Satın aldığınız tatlı ürünlerin etiketini kontrol edin.

00:00:34.449 --> 00:00:36.827
Glukoz, fruktoz, sükroz,

00:00:36.827 --> 00:00:39.807
maltoz, laktoz, dekstroz ve nişasta.

00:00:39.807 --> 00:00:41.519
Tamamı şekerin formlarıdır.

00:00:41.519 --> 00:00:43.525
Yüksek fruktozlu mısır şurubu,

00:00:43.525 --> 00:00:46.209
meyve suyu, ham şeker ve bal da öyle.

00:00:46.251 --> 00:00:47.251
Şeker yalnızca şekerlemeler ve

00:00:47.251 --> 00:00:49.073
tatlılarda bulunmaz.

00:00:49.073 --> 00:00:51.188
Domates salçasına da eklenir,

00:00:51.188 --> 00:00:52.577
yoğurt, kurutulmuş meyveler,


00:00:52.577 --> 00:00:53.966
meyveli sodalar

00:00:53.966 --> 00:00:55.356
ve granola barlara da.

00:00:55.356 --> 00:00:56.356
Şeker hemen hemen her yerde olduğu için


00:00:56.356 --> 00:00:58.413
şu sorular epey önem kazandı.

00:00:58.413 --> 00:00:59.906
Şeker, beyni nasıl etkiliyor?

00:00:59.906 --> 00:01:02.275
Şeker dilinize değdiğinde neler oluyor?

00:01:02.275 --> 00:01:05.458
Ve azıcık şeker yemek, 
daha fazlasının yenmesine yol açıyor mu?

00:01:05.480 --> 00:01:06.888
Bir kaşık mısır gevreği yediniz.

00:01:08.297 --> 00:01:09.788
İçeriğindeki şeker,


00:01:09.788 --> 00:01:11.279
dilinizdeki çeşitli reseptörlerden biri olan

00:01:11.279 --> 00:01:12.770
tatlı tad reseptörlerini aktive ediyor.

00:01:12.770 --> 00:01:13.770
Bu reseptörler beyin sapına

00:01:13.770 --> 00:01:15.771
bir sinyal gönderir,

00:01:15.771 --> 00:01:19.265
ve oradan da, ön beynin birçok alanına sıçrar,

00:01:19.265 --> 00:01:21.813
bunlardan biri de serebral kortekstir.

00:01:21.813 --> 00:01:22.864
Serebral korteksin farklı kısımları

00:01:22.864 --> 00:01:25.864
farklı tatları yönetir:

00:01:25.864 --> 00:01:27.699
acı, tuzlu, lezzetli,

00:01:27.711 --> 00:01:29.823
ve tabi ki tatlı.

00:01:29.823 --> 00:01:30.823
Buradaysa sinyal beynin

00:01:30.823 --> 00:01:33.458
ödül mekanizmasını aktifleştirir.

00:01:33.458 --> 00:01:37.129
Bu ödül mekanizması 
beynin birkaç farklı bölgesi arasındaki

00:01:37.129 --> 00:01:38.129
bir takım elektriksel

00:01:38.129 --> 00:01:39.749
ve kimyasal patikalardır.

00:01:39.749 --> 00:01:40.873
Bu çok karışık bir ağ sistemidir,

00:01:40.873 --> 00:01:41.873
ancak bilinçaltındaki asıl sorunun

00:01:41.873 --> 00:01:44.171
cevaplanmasına yardımcı olur:

00:01:44.171 --> 00:01:45.877
Bunu tekrar yapmalı mıyım?

00:01:45.877 --> 00:01:46.877
Büyükannenizin çikolatalı kekini tattığınızda


00:01:46.877 --> 00:01:49.503
aldığınız o sıcak ve belirsiz duygu ?

00:01:49.503 --> 00:01:51.295
İşte ödül mekanizmanız devreye girer ve

00:01:51.295 --> 00:01:52.753
"Mmm, Evet!"

00:01:52.753 --> 00:01:55.090
Bu sistem sadece gıdalarla aktive edilmiyor.

00:01:55.090 --> 00:01:57.525
Sosyalleşme, cinsel davranış ve ilaçlar da

00:01:57.525 --> 00:02:00.351
ödül mekanizmasını aktifleştiren 


00:02:00.351 --> 00:02:02.959
birkaç farklı örnek.

00:02:02.959 --> 00:02:05.435
Ancak bu sistemin çok fazla aktifleştirilmesi


00:02:05.435 --> 00:02:08.435
bir dizi istenmeyen olayı tetikleyebilir:

00:02:08.435 --> 00:02:12.718
kontrolünü kaybetme, tekrar tekrar isteme,
ve şeker toleransının artması.

00:02:12.718 --> 00:02:14.963
Şimdi bir kaşık mısır gevreğine geri dönelim.

00:02:14.963 --> 00:02:15.963
Gevreğiniz midenizdeki macerasından sonra


00:02:15.963 --> 00:02:18.909
sonunda bağırsağınıza ulaşır.

00:02:18.909 --> 00:02:19.952
Ne olmasını bekliyorsunuz?

00:02:19.952 --> 00:02:22.380
Şeker reseptörleri burada da var.

00:02:22.380 --> 00:02:23.380
Onlar tat tomurcuğu değil,


00:02:23.380 --> 00:02:24.755
fakat sinyal gönderebiliyorlar.

00:02:24.755 --> 00:02:25.837
Beyninize diyorlar ki;

00:02:25.837 --> 00:02:26.920
tamam artık yeme

00:02:26.920 --> 00:02:28.003
ya da daha fazla şeker yemek istiyorsan


00:02:28.003 --> 00:02:29.003
daha fazla insülin üretmeyi de

00:02:29.003 --> 00:02:31.003
kabul etmelisin.

00:02:31.003 --> 00:02:34.578
Ödül mekanizmamızın
en büyük mükâfatı dopamindir,

00:02:34.578 --> 00:02:37.153
önemli bir kimyasal ve nörotransmitter.

00:02:37.153 --> 00:02:38.153
Ön beyinde çok fazla

00:02:38.153 --> 00:02:39.684
dopamin reseptörü bulunur,

00:02:39.684 --> 00:02:41.840
fakat eşit olarak dağılmamışlardır.

00:02:41.840 --> 00:02:45.048
Bazı alanlar yoğun reseptör kümeleri içerir.

00:02:45.048 --> 00:02:48.481
Bu dopamin alanları
ödül mekanizmamızın bir parçasıdır.

00:02:48.481 --> 00:02:51.347
Alkol, nikotin ya da eroin gibi kimyasallar

00:02:51.361 --> 00:02:53.366
dopaminin aşırı yüklenmesine neden olur,

00:02:53.366 --> 00:02:56.449
ve insanlarda tekrar tekrar isteme duygusunu uyandırır

00:02:56.449 --> 00:02:58.645
diğer bir deyişle, bağımlılık yapar.

00:02:58.645 --> 00:03:03.561
Kimyasallar gibi aşırı olmasa da,
şeker de dopamin salınımına sebep olur, 


00:03:03.561 --> 00:03:04.561
Dopamin artırıcı gıdalar arasında

00:03:04.561 --> 00:03:06.688
şeker nadiren bulunur.

00:03:06.688 --> 00:03:08.640
Mesela, brokolinin hiçbir etkisi yoktur,

00:03:08.640 --> 00:03:10.042
bu da muhtemelen

00:03:10.042 --> 00:03:11.042
neden çocuklara sebze yedirmenin 


00:03:11.042 --> 00:03:13.108
bu kadar zor olduğunu açıklıyor.

00:03:13.108 --> 00:03:14.417
Sağlıklı yiyeceklerden söz açılmışken,

00:03:14.417 --> 00:03:17.610
aç olduğunu ve dengeli bir öğün yemeye 
karar verdiğini düşünelim.

00:03:17.610 --> 00:03:21.323
Bunu yaptığında, ödül mekanizmasının
yoğun alanlarında dopamin seviyesi artar.

00:03:21.349 --> 00:03:24.730
Ancak aynı yemeği üst üste
her gün yerseniz,

00:03:24.730 --> 00:03:28.983
dopamin seviyesi azalır, azalır ve
en sonunda düzene girer.

00:03:28.998 --> 00:03:30.643
Bunun sebebi, konu yemek olduğunda

00:03:30.643 --> 00:03:34.987
beyniniz yeni veya farklı tadlar için
dikkat kesilir.

00:03:34.987 --> 00:03:35.896
Neden?

00:03:35.896 --> 00:03:37.070
İki sebebi var:

00:03:37.070 --> 00:03:39.444
Birincisi, bozuk yemeği tespit edebilmek.

00:03:39.444 --> 00:03:40.444
ve ikincisi, yemeğimizde

00:03:40.444 --> 00:03:42.731
ne kadar çeşit olursa

00:03:42.731 --> 00:03:43.731
ihtiyacımız olan besinleri alma


00:03:43.731 --> 00:03:45.203
ihtimalimiz o kadar artar.

00:03:45.203 --> 00:03:47.430
Bu çeşitliliği sağlamak için,

00:03:47.430 --> 00:03:49.646
yeni tadları tanıyabilmeli,

00:03:49.646 --> 00:03:53.541
daha da önemlisi,
yeni lezzetler denemeyi istemeliyiz.

00:03:53.541 --> 00:03:54.541
Her gün aynı yemeği yediğimizde 


00:03:54.541 --> 00:03:57.373
dopamin seviyesinin düşme sebebi budur.

00:03:57.373 --> 00:03:58.979
Şimdi yemeğe geri dönelim.

00:03:58.979 --> 00:04:02.094
Sağlıklı, dengeli bir öğün yerine,

00:04:02.094 --> 00:04:04.305
bol şekerli bir öğün yerseniz ne olur?

00:04:04.305 --> 00:04:05.305
Eğer şekerli yiyecekleri ara sıra tüketiyorsanız,


00:04:05.305 --> 00:04:07.337
ya da az yiyorsanız,

00:04:07.337 --> 00:04:09.896
etkisi dengeli öğün ile benzer olacaktır.

00:04:09.896 --> 00:04:13.743
Eğer çok fazla yiyorsanız, 
dopamin tepki seviyesi dengelenmez.

00:04:13.743 --> 00:04:15.046
Diğer bir deyişle, 


00:04:15.046 --> 00:04:16.349
ödüllendirilmiş hissetmek için

00:04:16.349 --> 00:04:17.652
yemeye devam edersiniz.

00:04:17.652 --> 00:04:21.157
Bu açıdan, şeker uyuşturucu gibi davranır.

00:04:21.157 --> 00:04:24.600
İnsanların şekere bağımlı gözükmesinin
bir sebebi budur.

00:04:24.600 --> 00:04:27.539
Bütün şeker çeşitlerini düşünelim.

00:04:27.539 --> 00:04:30.930
Her biri kendine has,
ama ne zaman şeker tüketilse,

00:04:30.930 --> 00:04:35.282
ödül mekanizmasını harekete geçiren
bir etki başlatıyor.

00:04:35.289 --> 00:04:38.734
Çok fazla, çok sık,
işler bir anda kontrolden çıkabilir.

00:04:38.734 --> 00:04:42.982
Yani evet, şekerin fazla tüketilmesi
beyinde bağımlılık etkisi yaratabiliyor,

00:04:42.982 --> 00:04:46.328
ama arada sırada bir dilim pasta yemek
kimseyi incitmez.