WEBVTT

00:00:06.825 --> 00:00:09.077
وێنایی کێکی گەرم و شیرین بکە،

00:00:09.101 --> 00:00:12.052
شیرنی ڕەق، کێکی نەرم،

00:00:12.076 --> 00:00:14.670
پسکیتی قوچەکی پڕکرابێت لە دۆندرمە.

00:00:14.693 --> 00:00:16.646
دەمت ئاوی کرد؟

00:00:16.670 --> 00:00:17.867
ئارەزووت چووە سەر شیرینی؟

00:00:17.891 --> 00:00:18.922
بۆچی؟

00:00:18.946 --> 00:00:23.676
چی ڕوویدا لە مێشکتدا کە وایکرد زۆر لاواز
بیت بەرانبەر خواردنە شیرنەمەنییەکان؟

00:00:23.700 --> 00:00:27.089
شەکر چەمکێکی گشتییە
بەکاردێت بۆ پەسنکردنی جۆرێک لە ڕیشاڵ

00:00:27.113 --> 00:00:28.403
پێی دەوترێت کاربۆھیدرەیت،

00:00:28.427 --> 00:00:31.254
کە بونی ھەیە لە بەشێکی زۆری
خواردن و خواردنەوەکاندا.

00:00:31.278 --> 00:00:34.418
تەنھا سەیری ڕێژەی شەکر بکە
لەسەر ئەو بەرھەمانەی دەیکڕیت.

00:00:34.442 --> 00:00:36.910
گلوکەوز، فروکتەوز، سوکرەوز،

00:00:36.934 --> 00:00:39.783
ماڵتەوز، لاکتەوز، دێکسترەوز و ستارچ.

00:00:39.807 --> 00:00:41.762
ھەموویان شێوەی شەکرن.

00:00:41.786 --> 00:00:43.717
و ھەروەھا فروکتەوزی تێر خۆشاوی دانەوێڵە

00:00:43.741 --> 00:00:46.270
شەربەتی میوە، شەکری سروشتی، ھەنگوین.

00:00:46.709 --> 00:00:49.638
و شەکر تەنھا لە نێو
نوقڵ و شیرنیەکان دا نییە،

00:00:49.662 --> 00:00:51.186
بەڵکو دەکرێتە نێو دۆشاوی تەماتە،

00:00:51.188 --> 00:00:55.676
ماست، میوەی وشک کراوە
ئاوە تامدارەکان، بسکیتی گرانۆلا.

00:00:55.700 --> 00:00:58.663
لەبەرئەوەی شەکر لە ھەموو شوێنێکە،
گرنگە تێبگەین

00:00:58.687 --> 00:00:59.882
کە چۆن کار لە مێشک دەکات.

00:00:59.906 --> 00:01:02.251
چی ڕوودەدات کاتێک شەکر بەر زمانت دەکەوێت؟

00:01:02.275 --> 00:01:05.206
و ئایا خواردنی کەمێک شەکر
وات لێدەکات زیاتر پەرۆش بیت؟

00:01:05.753 --> 00:01:07.323
گەر تۆ کەمێک دانەوێڵە بخۆیت.

00:01:07.347 --> 00:01:10.504
ئەو شەکرەی کە تیایەتی
ھەستەوەری تامی شیرین و

00:01:10.528 --> 00:01:12.946
بەشێک لە مەمیلەکانی چەشتن 
چالاک دەکات لەسەر زمانت.

00:01:12.946 --> 00:01:15.747
ئەم ھەستەوەرانە ئاماژە دەنێرن
بۆ لاسکی مێشک،

00:01:15.771 --> 00:01:19.237
و لەوێوە پەل دەھاوێت
بۆ ناوچەی جیاواز لە پێشەوەی مێشک،

00:01:19.261 --> 00:01:21.789
یەک لەوانە توێکڵی مێشکە.

00:01:21.813 --> 00:01:25.983
بەشە جیاوازەکانی توێکڵی مێشک 
تامی جیاواز وەردەگرن:

00:01:26.007 --> 00:01:27.971
تاڵ، سوێر، خۆشتام،

00:01:27.995 --> 00:01:29.799
و لەم دۆخەی ئێمەدا، شیرین.

00:01:29.823 --> 00:01:33.416
لێرەوە ئاماژەکان بە سیستەمی
خەڵات کردنی مێشکی کارادەکەن،

00:01:33.440 --> 00:01:37.101
ئەم سیستەمە زنجیرەیەکە لە
ڕێگەی کارەبایی و کیمیایی

00:01:37.125 --> 00:01:39.725
بەرەو چەند ھەرێمێکی
جیاوازی مێشک.

00:01:39.749 --> 00:01:41.035
تۆڕێکی ئاڵۆزە،

00:01:41.059 --> 00:01:44.243
بەڵام وەڵامی پرسیارێکی
بەپەلە دەداتەوە:

00:01:44.308 --> 00:01:45.853
پێویست دەکات دووبارە تام بکەمەوە؟

00:01:45.877 --> 00:01:49.477
ئەو گەرمی و چێژەی ھەستی پێ دەکەیت
کاتێک تامی کێکە قاوەکەی نەنکت دەکەیت،

00:01:49.501 --> 00:01:51.380
ئەوە ڕیوارد سیستەمی مێشکتە دەڵێت،

00:01:51.404 --> 00:01:52.916
"ممم، بەلێ"

00:01:52.940 --> 00:01:55.273
و ئەوە تەنھا بە خواردن چالاک نابێت.

00:01:55.297 --> 00:01:57.583
کۆمەڵایەتی بوون، ئاکاری وروژێنەر،
و ھۆشبەرەکان

00:01:57.607 --> 00:02:00.710
تەنھا چەند نموونەیەکی کەمن
لەو هۆکارانەی

00:02:00.734 --> 00:02:03.277
کە دەبنە ھۆی چالاککردنی 
سیستەمی خەڵات کردنی.

00:02:03.301 --> 00:02:08.645
بەڵام زۆر چالاک کردنی ئەم سیستەمە
دەبێتە ھۆی زنجیرە ڕوداوێکی ناخۆش:

00:02:08.669 --> 00:02:12.300
لەدەستدانی کۆنترۆڵ، ئارەزوو کردن و
زیادکردنی ئارامیگرتن بەرامبەر شەکر.

00:02:13.158 --> 00:02:15.231
با بچینەوە سەر دانەوێڵەکەمان،

00:02:15.255 --> 00:02:18.888
بە ناو گەدەتدا دەچێتە خوارەوە
لە کۆتایدا دەگاتە ھەناوت.

00:02:18.912 --> 00:02:19.925
و بڵێ چی؟

00:02:19.949 --> 00:02:22.356
لێرەش ھەستەوەری شەکری لێیە.

00:02:22.380 --> 00:02:24.731
ئەوان تام ناکەن بەڵام
ئاماژە دەنێرن

00:02:24.755 --> 00:02:26.563
بە مێشکت دەڵێن کە تۆ تێر بویت

00:02:26.587 --> 00:02:28.954
یان لەشت پێویستی بە دروسکردنی
ئینسۆلینی زیاتر ھەیە

00:02:28.954 --> 00:02:31.109
تا مامەڵە بکەت لەگەڵ ڕێژەی
ئەو شەکرەی دەیخۆیت.

00:02:31.596 --> 00:02:34.539
گرنگترینی خەڵاتی سیستەمی مێشک دۆپامینە

00:02:34.563 --> 00:02:37.129
کە دەمارێکی کیمیایی گرنگ
یان دەمارێکی گەیەنەرە.

00:02:37.153 --> 00:02:39.660
چەندین دۆپامین ھەن
لە ھەستەوەرەکانی پێشەوەی مێشک،

00:02:39.684 --> 00:02:41.816
بەڵام بە یەکسانی دابەش نەبوون،

00:02:41.840 --> 00:02:44.624
ناوچەیەکی دیاریکراوی کۆمەڵێک
ھەستەوەری شێتی تێدایە،

00:02:44.648 --> 00:02:48.311
و ئەو دۆپامینە گەرمانە
بەشێکن لە خەڵاتی سیستەمی مێشکمان.

00:02:48.898 --> 00:02:51.549
ھۆشبەر و ئەلکھوول، یان ھیرۆین و نیکۆتێن

00:02:51.573 --> 00:02:53.342
وا لە دۆپامین دەکەن ھەڵبچن،

00:02:53.366 --> 00:02:56.425
وا لە ھەنێک خەڵک دەکات
کە بە بەردەوامی ئەو ھەڵچونە بخوازن،

00:02:56.449 --> 00:02:58.170
بە شێوەیەکی تر، پێوەی ئالودە بن.

00:02:58.645 --> 00:03:03.362
شەکریش ھەروەھا دەبێتە ھۆی ھەڵچوونی دۆپامین
بەڵام وەک ھۆشبەر نا.

00:03:03.416 --> 00:03:06.665
شەکر بە دەگمەن ھەیە لە نێو ئەو
خواردنانەی دەبنە ھۆی ھەڵچوونی دۆپامین.

00:03:06.689 --> 00:03:08.628
بڕوکلی، بۆ نمونە، ھیچ کاریگەریەکی نییە

00:03:08.652 --> 00:03:10.088
کە ئەمە ڕونیدەکاتەوە

00:03:10.112 --> 00:03:12.813
بۆ ئەونە گرانە منداڵێک
سەوزە بخوات.

00:03:13.295 --> 00:03:14.851
بەو بۆنەیەوە،

00:03:14.875 --> 00:03:17.690
با بڵێین تۆ برسیتە
و بڕیارت داوە خواردنێکی مامناوەند بخۆیت.

00:03:17.714 --> 00:03:21.325
خواردت و ڕێژەی دۆپامین بەرزبۆوە
لە بەشە گەرمەکانی ڕیوارد سیستەمتدا،

00:03:21.349 --> 00:03:24.706
بەڵام تۆ گەر ھەمان خواردن بخۆی
چەند ڕۆژێک لەسەر یەک،

00:03:24.730 --> 00:03:28.764
بەرزبوونەوەی دۆپامین 
کەمتر و کەمتر دەبێتەوە.

00:03:28.788 --> 00:03:30.760
ئەوە لەبەرئەوەیە کاتێ خواردن یەتە ئاراوە،

00:03:30.784 --> 00:03:34.931
مێشک ھەوڵ دەدات بگەڕێت بۆ
تامی تازە و جیاواز.

00:03:34.955 --> 00:03:36.061
بۆچی؟

00:03:36.085 --> 00:03:37.290
لەبەر دوو هۆکار:

00:03:37.290 --> 00:03:39.785
یەکەم، بۆ دۆزینەوەی ئەو 
خواردنانەی خراپ بوون.

00:03:39.809 --> 00:03:42.989
و دووەم، چونکە ھەتا زیاتر ژەمەکانمان
دەوڵەمەند بێ بە خۆراکی جیاواز،

00:03:42.989 --> 00:03:45.996
ئەوە زیاتر ئێمە ئەو ئەو مادە 
خۆراکیانە وەردەگرین کە پێویستمانە.

00:03:45.996 --> 00:03:47.347
بۆ پارێزگاری لەو ھەمەجۆریە،

00:03:47.371 --> 00:03:49.639
پێویستە بتوانین
خواردنی نوێ بناسینەوە،

00:03:49.663 --> 00:03:53.520
لە ھەموی گرنگتر، دەبێت
بەردوام بین لە تاقیکردنەوەی خواردنی نوێ.

00:03:53.544 --> 00:03:57.343
و لەبەر ئەوەیە پلەی دۆپامین دادەبەزێت
کاتێ خواردنەکان دووبارە دەبنەوە.

00:03:57.367 --> 00:03:58.942
ئێستا با باسی ژەم بکەینەوە.

00:03:58.966 --> 00:04:02.068
چی دەبێت ئەگەر لە بری خواردنێکی 
تەندروست و مامناوەند،

00:04:02.092 --> 00:04:04.283
تۆ خواردنێکی دەوڵەمەند بە شەکر بخۆیت؟

00:04:04.307 --> 00:04:07.315
ئەگەر تۆ بە کەمی شەکر بخۆیت
یان بەپێی پێویست نەیخۆیت لەوکاتەدا،

00:04:07.339 --> 00:04:09.949
کاریگەریەکەی ھەمان شتە
وەک ئەوەی خواردنە مامناوەندەکە.

00:04:09.973 --> 00:04:13.702
بەڵام گەر زۆر بخۆیت،
کاردانەوەی دۆپامین دانابەزێت.

00:04:13.726 --> 00:04:17.721
بە شێوەیەکی تر، خواردنی شەکری زۆر
بەردەوام خۆشی دەبەخشێت.

00:04:17.745 --> 00:04:21.129
بەم جۆرە، شەکر کەمێک
وەک ھۆشبەر مامەڵە دەکات.

00:04:21.153 --> 00:04:24.597
ئەمە ھۆکاری ئەوەیە کە خەڵک
ئەکەونە داوی شەکرەوە.

00:04:24.621 --> 00:04:27.513
کەوابوو، بیر لەو جۆرە 
جیاوازانەی شەکر بکەوە،

00:04:27.537 --> 00:04:30.904
ھەمویان بێھاوتان، بەڵام 
ھەرکاتێک ھەر جۆرێک شەکر بخورێت،

00:04:30.928 --> 00:04:35.265
دۆپامین دەست دەکات بە کاریگەری خۆی 
لەسەر مێشک بە بەخشین ھەستی خۆشی.

00:04:35.289 --> 00:04:38.696
زۆر جار دەبێتە هۆی
لەدەست چوونی شتەکان.

00:04:38.720 --> 00:04:42.951
کەوابوو، بەڵێ، زیاد لە پێویست خواردنی شەکر
ئەکرێ مێشک ئالودە بکات،

00:04:42.975 --> 00:04:46.178
بەڵام خواردنی کێکێک جار جار
زیانت پێ ناگەیەنێت.