Pravednost Michael Sandel
Ima li život cijenu?
Prošli puta diskutirali smo o
slučaju Karljica protiv Dudleya i Stephensa,
slučaj u čamcu za spasavanje,
slučaj kanibalizma na moru,
i s imajući na umu argumente
slučaja čamca za spasavanje,
argumente za i protiv onoga
što su učinili Dudley i Stephens,
vratimo se na utilitarističku filozofiju
Jeremya Benthama.
Bentham je rođen u Engleskoj 1748.,
sa 12 godina pohađao je Oxford,
sa 15 se upisao na pravni fakultet.
Sa 19 primljen je u Odvjetničku komoru,
ali nikada se nije bavio pravom,
umjesto toga posvetio je život
filozofiji prava i filozofiji morala.
Prošli puta počeli smo razmatrati
Benthamovu verziju utilitarizma.
Glavna ideja, sažeto sročena,
je ova:
najviši princip morala,
bilo osobnog ili političkog morala,
je maksimiziranje općeg dobra
ili kolektivne sreće,
ili ukupne ravnotežu zadovoljstva i boli
u izrazu maksimizirane korisnosti.
Bentham dolazi do tog principa
rasuđujući na sljedeći način:
svima nama upravljaju bol i zadovoljstvo,
oni su naši suvereni gospodari,
pa ih svaki moralni sistem mora uzeti u obzir.
Kako ih najbolje uzeti u obzir?
Maksimiziranjem
i to vodi principu
'najvećeg dobra za najveći broj'.
Što bismo točno trebali maksimizirati?
Bentham nam govori - sreću
ili, preciznije, korisnost.
Maksimiziranje korisnosti nije najvažnije
samo za pojedince, već i za zajednice
i zakonodavce.
Na koncu, što je zajednica?
- pita Bentham.
To je suma pojedinaca koji ju sačinjavaju.
I zbog toga, u odlučivanju o najboljim politikama
i što bi trebao biti zakon,
u odlučivanju što je pravedno,
građani i zakonodavci bi se trebali
zapitati:
Ako zbrojimo sve korisnosti ove politike
i oduzmemo sve troškove,
ispravna stvar koju treba učiniti
je ona
koja maksimizira ravnotežu
sreće nad patnjom.
To znači maksimizirati korisnost.
Danas želim ustanoviti da li se vi
slažete s tim ili ne.
A ta utilitarna logika često dolazi
pod nazivom analiza troškova i koristi
koju koriste kompanije i vlade
cijelo vrijeme.
A ono što ona uključuje je
pridjeljivanje vrijednosti,
obično dolarske vrijednosti,
za korisnost
troškova i koristi
u vezi raznih prijedloga.
Nedavno je u Republici Češkoj
predstavljen prijedlog za povećanje
poreza na trošarinu za pušenje.
Philip Morris, duhanska kompanija,
ostvaruje veliku dobit
u Republici Češkoj.
Oni su naručili studiju analize
troškova i koristi
pušenja u Republici Češkoj.
I ono što je ustanovila ta studija
analize troškova i koristi,
je da vlada ostvaruje dobit
zahvaljujući pušenju čeških građana.
Pa, kako ostvaruju dobit?
Istina je da postoje negativni učinci
za financije češke vlade,
zbog povećanih troškova zdravstva
za ljude koji pate od bolesti povezanih s pušenjem,
s druge strane postoje pozitivni učinci,
a to su, pribrojeni na drugoj strani bilance,
pozitivni učinci su uključivali,
najvećim dijelom,
razne porezne prihode koje vlada
ostvaruje od prodaje cigareta,
no također su uključivali uštede
u zdravstvu kad ljudi umiru ranije,
uštede na penzijama - ne morate plaćati
penzije tako dugo -
i također uštede u domovima za starije.
I kad su bili sumirani svi troškovi i koristi,
studija Philip Morrisa je ustanovila
da je neto dobit javnih financija
u Republici Češkoj
147 milijuna dolara,
a u odnosu na uštede u smještaju
i zdravstvenoj skrbi i troškovima za mirovine
vlada je uštedila preko 1200 dolara za
svaku osobu koja prerano umre zbog pušenja.
Analiza troškova i koristi.
Oni od vas koji brane utilitarizam
mogli bi pomisliti da ovaj test nije fer.
Philip Morris je bio razapet u štampi
i objavio je ispriku za ovu bezdušnu kalkulaciju.
Mogli biste reći da je ono što
ovdje nedostaje
nešto što utilitaristi mogu lako
ugraditi, napose
vrijednost za osobu i obitelji
onih koji umiru od raka pluća.
A što je sa vrijednošću života?
Neke analize troškova i koristi
sadržavaju mjeru za vrijednost života.
Jedna od najpoznatijih je slučaj
Ford Pinto automobila.
Je li itko čitao o tome?
To je bilo 1970.-tih.
Sjećate se da je Ford Pinto
bio marka automobila?
Itko?
To je bio mali auto, kompakt klase,
vrlo popularan,
ali imao je jedan problem, a to je
da je rezervoar za gorivo bio straga
i kod udarca u stražnji dio
rezervoar bi eksplodirao
i neki ljudi su poginuli,
a neki ozbiljno povrijeđeni.
Žrtve tih nesreća tužile su Ford,
a na suđenju se ispostavilo
da je Ford odavno znao
za riskantnost rezervoara za gorivo
i da je napravio analizu troškova i dobiti
kako bi ustanovio da li bi se isplatilo
ugraditi posebni štit
koji bi zaštito rezervoar
i spriječio da eksplodira.
Napravilu su analizu troškova i koristi;
cijena po komadu za povećanje
sigurnosti Pinta
izračunali su da iznosti 11 dolara
po komadu.
A ovo je analiza troškova i koristi
koja se pojavila na suđenju,
11 dolara po komadu
za 12,5 milijuna automobila i kamiona
iznosi ukupno 137 milijuna dolara
za povećanje sigurnosti.
A onda su izračunali koristi od ulaganja
tog novca u sigurniji auto.
Prebrojali su 180 smrti
i pridijelili dolarsku vrijednost:
200 tisuća dolara po jednoj smrti.
180 povreda - 67 tisuća dolara;
i onda troškovi popravka i zamjene
za 2000 vozila,
koji bi bili uništeni bez tog zaštitnog dijela,
700 dolara po vozilu.
Tako se pokazalo da bi koristi
iznosile samo 49,5 milijuna
i stoga nisu ugradili tu zaštitu.
Nepotrebno je napominjati
da kad se taj memo o analizi troškova i koristi
kompanije Ford Motor Company
pojavio na suđenju,
zapanjio je porotnike,
koji su dosudili goleme odštete.
Je li to protuprimjer za
utilitarističku ideju izračuna?
Jer Ford je uključio mjeru
za vrijednost života.
Tko bi od vas želio braniti
analizu troškova i koristi
u ovom očitom protuprimjeru?
Tko ima obranu?
Ili mislite da to u potpunosti ruši
cijeli utiilitaristički račun?
Ja mislim da su opet napravili isti grešku
kao u prethodnom slučaju
pridijelivši dolarsku vrijednost ljudskom životu
ne uzimajući u obzir stvari poput
patnje i emocionalnih gubitaka obitelji,
koje su izgubile prihode, ali i svoje voljene,
a to vrijedi više od 200 tisuća dolara.
Čekajte, kako se vi zovete?
Julie Roto.
Pa, Julie, ako 200 tisuća preniska cifra
jer ne uključuje gubitak voljenih
i gubitak svih tih godina života,
što mislite, koji bi broj bio točniji?
Ne vjerujem da mogu dati broj,
mislim da se taka vrsta analize ne bi smjela
koristiti u pitanjima ljudskog života.
Mislim da se to ne može izraziti novčano.
Dakle, oni ne samo da su stavili
premalu brojku,
kaže Julie, nego su pogriješili
uopće stavljajući bilo koji broj.
U redu, da čujemo nekoga tko ...
Morate uzeti u obzir inflaciju?
U redu, pošteno.
Pa koji bi to onda broj sada bio?
To je bilo prije 35 godina.
Dva milijuna dolara?
Vi bi stavili dva milijuna?
A kako se vi zovete?
Voicheck.
Voicheck kaže, moramo
uzeti u obzir inflaciju
Trebali bi biti velikodušniji.
Bi li tada smatrali da je ovo ispravan način
razmišljanja o tom pitanju?
Pretpostavljam, nažalost tu negdje
treba staviti broj,
nisam siguran koji bi to broj bio,
ali se slažem da bi se mogao staviti broj
na ljudski život.
U redu. Dakle Voicheck kaže,
i tu se ne slaže s Julie, ...
Julie kaže, ne možemo staviti broj na
ljudski život u svrhu analize troškova i koristi.
Voicheck kaže - moramo
jer moramo donositi odluke, nekako.
Što drugi misle o tome?
Je li itko ovdje spreman braniti analizu
troškova i koristi?
Kao točnu i poželjnu?