WEBVTT

00:00:06.884 --> 00:00:10.536
Vào những năm 1950, một nhóm nông dân
chăn nuôi gia súc ở Idaho, Mỹ,

00:00:10.536 --> 00:00:16.395
đã rất bối rối khi đàn cừu của họ
đã sinh ra cừu con chỉ có một mắt.

00:00:16.395 --> 00:00:18.906
Không thể giải thích được nguyên nhân,

00:00:18.906 --> 00:00:23.898
họ đã mời các nhà khoa học
thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ tới để làm rõ.

00:00:23.898 --> 00:00:27.036
Các nhà nghiên cứu đã giả thiết
rằng cừu mẹ khi mang thai

00:00:27.036 --> 00:00:31.621
đã ăn nhầm phải thực vật
có chứa chất gây dị dạng thai nhi.

00:00:31.621 --> 00:00:35.806
Họ đã thu thập toàn bộ các mẫu cây ở đó
và cho chuột thí nghiệm ăn thử,

00:00:35.806 --> 00:00:38.477
nhưng không thể gây ra hậu quả tương tự.

00:00:38.477 --> 00:00:41.391
Vậy nên họ quyết định
sẽ trực tiếp theo dõi đàn cừu,

00:00:41.391 --> 00:00:45.902
thậm chí cử một nhà khoa học
tới sống với chúng trong ba mùa hè.

00:00:45.902 --> 00:00:50.949
Sau một thập kỷ thử và sai,
cuối cùng họ đã tìm ra nguyên nhân,

00:00:50.949 --> 00:00:53.032
đó là loài cây có tên
Veratrum californicum.

00:00:53.032 --> 00:00:57.297
Phấn của loài hoa đó chứa hoạt chất
có sáu vòng lục giác hiđrocacbon,

00:00:57.297 --> 00:01:02.127
và họ đặt tên hoạt chất đó là cyclopamine
nhằm liên hệ với từ "cyclop" - một mắt.

00:01:02.127 --> 00:01:06.207
Các nhà khoa học vẫn chưa hiểu rõ
cơ chế cyclopamine khiến cừu con dị dạng,

00:01:06.207 --> 00:01:09.029
nhưng cảnh báo các nông dân hãy cẩn thận.

00:01:09.029 --> 00:01:12.389
Phải tới bốn thập kỷ sau,
một nhóm nhà nghiên cứu

00:01:12.389 --> 00:01:14.614
dẫn đầu bởi Giáo sư Philip Beachy,

00:01:14.614 --> 00:01:16.760
mới tình cờ tìm ra lời giải.

00:01:16.760 --> 00:01:20.699
Phòng lab của ông nghiên cứu
về một loại gen có mặt ở rất nhiều loài,

00:01:20.699 --> 00:01:22.642
từ chuột tới con người,

00:01:22.642 --> 00:01:25.118
mang tên "gen nhím".

00:01:25.118 --> 00:01:30.229
Nó được đặt tên bởi hai nhà khoa học
đã nhận giải Nobel cho công trình của họ,

00:01:30.229 --> 00:01:33.497
hai người đã phát hiện ra
việc gây đột biến gen này ở ruồi giấm

00:01:33.497 --> 00:01:37.490
sẽ khiến chúng xuất hiện
gai nhọn như loài nhím.

00:01:37.490 --> 00:01:40.344
Beachy và các cộng sự đã thực hiện
các kỹ thuật biến đổi gen

00:01:40.344 --> 00:01:43.470
để gây bất hoạt gen này trên chuột.

00:01:43.470 --> 00:01:46.690
Điều đó gây ra hàng loạt bất thường
trong quá trình phát triển

00:01:46.690 --> 00:01:49.750
của não, nội tạng, và đôi mắt chúng,

00:01:49.750 --> 00:01:51.770
hay chính xác hơn, một mắt của chúng.

00:01:51.770 --> 00:01:57.030
Khi đang nghiên cứu tài liệu, Beachy
tình cờ thấy bức ảnh chụp con cừu một mắt,

00:01:57.030 --> 00:02:01.230
và nhận ra điều đã gây cản trở
các nhà khoa học trong suốt bốn thập kỷ.

00:02:01.230 --> 00:02:05.110
Một thứ gì đó đã khiến cho
"gen nhím" trở nên dị dạng.

00:02:05.110 --> 00:02:06.781
Hãy ôn tập lại một chút.

00:02:06.781 --> 00:02:12.530
Gen chứa thông tin quy định thời gian
và cách thức các tế bào cần làm việc,

00:02:12.530 --> 00:02:16.150
và chúng cần liên lạc với nhau
thông qua các prô-tê-in.

00:02:16.150 --> 00:02:21.692
"Gen nhím" chỉ dẫn cho tế bào
tiết ra "prô-tê-in nhím",

00:02:21.692 --> 00:02:26.201
giúp khởi động một chuỗi
phát tín hiệu phức tạp giữa các tế bào.

00:02:26.201 --> 00:02:29.211
Sau đây là cách chúng hoạt động
khi mọi thứ đều bình thường:

00:02:29.211 --> 00:02:33.122
"prô-tê-in nhím" tự gắn mình
vào một prô-tê-in mang tên "patched".

00:02:33.122 --> 00:02:36.023
Điều đó khiến patched bị bất hoạt,

00:02:36.023 --> 00:02:41.333
cho phép một prô-tê-in khác có tên
"smoothened" gửi được tín hiệu tới tế bào,

00:02:41.333 --> 00:02:45.103
báo hiệu vị trí chúng cần tới
và loại mô chúng cần hình thành.

00:02:45.873 --> 00:02:49.863
Cyclopamine ẩn trong phấn
của loài thực vật đó,

00:02:49.863 --> 00:02:53.772
gây gián đoạn quá trình
bằng cách tự gắn mình vào "smoothened".

00:02:53.772 --> 00:02:57.622
Điều đó khiến "smoothened" bị bất hoạt
và không thể gửi tín hiệu cần thiết

00:02:57.622 --> 00:03:00.923
để yêu cầu bộ não phân hoá
thành hai nửa bán cầu,

00:03:00.923 --> 00:03:04.744
tạo các ngón tay và hai mắt riêng biệt.

00:03:04.744 --> 00:03:08.003
Như vậy, mặc dù "gen nhím"
vẫn hoàn thành nhiệm vụ

00:03:08.003 --> 00:03:10.352
khi đã tạo điều kiện
cho "smoothened" hoạt động,

00:03:10.352 --> 00:03:15.247
cyclopamine vẫn cản trở "smoothened"
gửi đi bức thông điệp hoá học của mình.

00:03:15.247 --> 00:03:18.213
Đó chính là bản chất khoa học
đằng sau con cừu một mắt,

00:03:18.213 --> 00:03:20.414
nhưng nhóm của Beachy vẫn cảm nhận được

00:03:20.414 --> 00:03:23.495
một sự liên hệ có ích khác.

00:03:23.495 --> 00:03:27.124
Họ phát hiện ra rằng việc kích hoạt
"smoothened" một cách không kiểm soát

00:03:27.124 --> 00:03:29.875
liên quan đến một dạng bệnh lý của người.

00:03:29.875 --> 00:03:36.254
Nó có tên "Hội chứng nevus tế bào đáy",
là một nguyên nhân dẫn đến ung thư.

00:03:36.254 --> 00:03:37.996
Các nhà khoa học cho rằng

00:03:37.996 --> 00:03:42.473
có thể tận dụng khả năng kiềm chế
"smoothened" của cyclopamine

00:03:42.473 --> 00:03:44.454
để điều trị những bệnh ung thư này

00:03:44.454 --> 00:03:47.036
nếu bệnh nhân không mang thai.

00:03:47.036 --> 00:03:50.695
Thật không may, nghiên cứu
đã chỉ ra rằng cyclopamine

00:03:50.695 --> 00:03:52.424
gây nhiều tác dụng phụ,

00:03:52.424 --> 00:03:56.145
và có thành phần hoá học rất khó xử lý.

00:03:56.145 --> 00:04:01.196
Nhưng họ đã tìm ra vài chất tương tự khác
có tính an toàn và hiệu quả hơn,

00:04:01.196 --> 00:04:07.507
hai trong số đó được cấp phép sản xuất
thành thuốc ung thư da, năm 2012 và 2015.

00:04:07.507 --> 00:04:10.385
Khi những nông dân lần đầu
nhìn thấy cừu một mắt,

00:04:10.385 --> 00:04:14.586
họ đã có thể đổ tại một dạng đột biến gen
quái đản nào đó và lãng quên nó.

00:04:14.586 --> 00:04:19.578
Thay vào đó, họ đã tìm hiểu
và biến bí ẩn đó thành một phương thuốc,

00:04:19.579 --> 00:04:23.769
và thể hiện rằng, vẫn còn rất nhiều điều
ta vẫn chưa biết hết.