WEBVTT

00:00:06.931 --> 00:00:09.452
Những con kiến đào vàng khổng lồ,

00:00:09.452 --> 00:00:14.181
một ông vua nóng nảy ra lệnh 
rằng biển cả phải bị đánh 300 lần,

00:00:14.181 --> 00:00:18.802
và một chú cá heo cứu 
một nhà thơ nổi tiếng khỏi chết đuối.

NOTE Paragraph

00:00:18.802 --> 00:00:22.762
Đây chỉ là một vài trong 
"Những Truyện Lịch sử của Herodotus,"

00:00:22.762 --> 00:00:26.431
một nhà văn Hi Lạp cổ đại 
từ thế kỉ thứ năm trước Công nguyên.

00:00:26.431 --> 00:00:29.043
Không phải tất cả các sự kiện
trong sách đều xảy ra

00:00:29.043 --> 00:00:31.253
như những gì Herodotus miêu tả,

00:00:31.253 --> 00:00:35.703
nhưng công trình này 
đã cải cách việc ghi chép quá khứ.

00:00:35.703 --> 00:00:39.952
Trước Herodotus, quá khứ được liệt kê 
như một danh sách các sự kiện

00:00:39.952 --> 00:00:42.934
với ít hoặc không có 
sự lí giải nguyên nhân

00:00:42.934 --> 00:00:47.003
ngoài việc chấp nhận
chúng là ý của chúa trời.

00:00:47.003 --> 00:00:50.383
Muốn hiểu sâu hơn, có lí hơn,

00:00:50.383 --> 00:00:52.993
Herodotus đã dùng cách tiếp cận mới:

00:00:52.993 --> 00:00:57.505
nhìn vào các sự kiện từ hai mặt
để hiểu lí do của chúng.

NOTE Paragraph

00:00:57.505 --> 00:01:01.195
Dù là người Hi Lạp, 
quê của Herodotus Halicarnassus,

00:01:01.195 --> 00:01:03.874
là nơi từng thuộc về Đế chế Ba Tư.

00:01:03.874 --> 00:01:07.663
Ông lớn lên giữa hàng loạt xung đột
giữa người Ba Tư quyền lực

00:01:07.663 --> 00:01:09.665
và người Hi Lạp yếu thế,

00:01:09.665 --> 00:01:13.575
và quyết định tìm ra tất cả điều 
ông có thể về chủ đề này.

00:01:13.575 --> 00:01:15.754
Qua lời kể của Herodotus, 


00:01:15.754 --> 00:01:18.784
Chiến tranh Ba Tư 
bắt đầu năm 499 trước Công nguyên

00:01:18.784 --> 00:01:24.258
khi người Athens tham gia bạo động Hi Lạp
dưới quyền kiểm soát của Ba Tư.

00:01:24.258 --> 00:01:30.609
Năm 490, vua Ba Tư, Darius, 
gửi quân đến Athen để trả thù.

NOTE Paragraph

00:01:30.609 --> 00:01:35.880
Trong Trận đánh Marathon, 
người Athen bất ngờ chiến thắng.

00:01:35.880 --> 00:01:40.556
Mười năm sau, người Ba Tư quay lại 
với ý định xâm chiếm toàn Hi Lạp

00:01:40.556 --> 00:01:44.333
dưới sự chỉ đạo 
của con trai Darius, Xerxes.

00:01:44.333 --> 00:01:47.294
Theo Herodotus, khi Xerxes đến nơi,

00:01:47.294 --> 00:01:52.182
đội binh triệu quân của ông, thoạt tiên,
bị đẩy lùi bởi đạo quân Hi Lạp

00:01:52.182 --> 00:01:56.641
gồm 300 người Spartan
ở vùng núi Thermopylae.

00:01:56.641 --> 00:01:58.850
Cái giá đắt của phe Spartan là

00:01:58.850 --> 00:02:02.458
rất nhiều người Spartan
và vua của họ, Leonidas, bị giết.

NOTE Paragraph

00:02:02.458 --> 00:02:07.909
Trận thua oai hùng này đã từ đó 
truyền cảm hứng cho những người thấp kém.

00:02:07.909 --> 00:02:11.665
Vài tuần sau, hải quân Hi Lạp
đã lừa hạm đội Ba Tư

00:02:11.665 --> 00:02:15.336
vào đánh nhau 
ở vùng biển nông hẹp gần Athen.

NOTE Paragraph

00:02:15.336 --> 00:02:19.995
Quân Ba Tư thất bại và vua Xerxes
"một đi không trở lại."

00:02:19.995 --> 00:02:24.192
Để giải thích cách các cuộc chiến nổ ra 
và vì sao người Hi Lạp thắng trận,

00:02:24.192 --> 00:02:27.950
Herodotus cóp nhặt những câu chuyện
trên toàn vùng Địa Trung Hải.

00:02:27.950 --> 00:02:31.736
Ông ghi lại những chiến thắng
của cả người Hi Lạp và người ngoài Hi Lạp

00:02:31.736 --> 00:02:34.920
trước khi chúng biến mất 
khỏi dòng thời gian.

00:02:34.920 --> 00:02:37.845
"Những Truyện Lịch sử" mở đầu 
bằng câu nói nổi tiếng:

00:02:37.845 --> 00:02:41.792
"Herodotus, từ Halicarnassus, trình bày
những cuộc điều tra của ông."

00:02:41.792 --> 00:02:44.428
Bằng cách định hình 
quyển sách thành "cuộc điều tra,"

00:02:44.428 --> 00:02:47.621
Herodotus cho phép nó chứa
nhiều câu chuyện khác nhau,

00:02:47.621 --> 00:02:50.233
một số nghiêm túc, 
một số khác thì không.

00:02:50.233 --> 00:02:53.390
Ông ghi lại những cuộc tranh luận nội bộ 
của tòa án Ba Tư,

00:02:53.390 --> 00:02:56.489
cả những truyện về rắn bay Ai Cập

00:02:56.489 --> 00:03:00.222
và những lời khuyên thiết thực 
về cách bắt cá sấu.

00:03:00.222 --> 00:03:03.939
Người Hi Lạp gọi phương pháp 
nghiên cứu này là "phân tích mổ xẻ,"

00:03:03.939 --> 00:03:06.549
nghĩa là "tự tìm hiểu."

00:03:06.549 --> 00:03:09.364
Herodotus là tác giả đầu tiên 
tìm hiểu quá khứ

00:03:09.364 --> 00:03:12.737
bằng cách kết hợp 
các loại bằng chứng tìm được:

00:03:12.737 --> 00:03:15.665
opsis, nghĩa là chứng kiến bằng mắt

00:03:15.665 --> 00:03:17.485
akoe, là nghe kể lại,

00:03:17.485 --> 00:03:20.178
và ta legomena, truyền thống.

00:03:20.178 --> 00:03:22.890
Ông, sau đó, dùng gnome, 
nghĩa là lập luận,

NOTE Paragraph

00:03:22.890 --> 00:03:26.435
để đi tới kết luận 
về những gì thực sự xảy ra.

00:03:26.435 --> 00:03:30.045
Nhiều độc giả đầu tiên của quyển sách này
thực ra là người nghe.

00:03:30.045 --> 00:03:33.409
"Những Truyện Lịch sử" ban đầu 
được chia làm 28 phần,

00:03:33.409 --> 00:03:37.089
mỗi phần mất bốn giờ 
để đọc thành tiếng.

00:03:37.089 --> 00:03:40.853
Khi người Hi Lạp có
tầm ảnh hưởng và quyền lực hơn,

NOTE Paragraph

00:03:40.853 --> 00:03:43.798
tác phẩm của Herodotus 
và khái niệm lịch sử

00:03:43.798 --> 00:03:46.018
được lan truyền khắp Địa Trung Hải.

00:03:46.018 --> 00:03:50.026
Là một nhà sử gia đúng nghĩa đầu tiên,
Herodotus không hoàn hảo.

00:03:50.026 --> 00:03:53.246
Thỉnh thoảng, ông thiên vị 
người Hi Lạp hơn người Ba Tư

00:03:53.246 --> 00:03:57.025
và chóng tin vào một số câu chuyện
được nghe,

00:03:57.025 --> 00:03:59.121
gây ra việc thiếu chính xác.

00:03:59.121 --> 00:04:01.862
Tuy nhiên, bằng chứng 
hiện đại đã giải thích

00:04:01.862 --> 00:04:04.950
một số tuyên bố quá mạnh mẽ của ông.

00:04:04.950 --> 00:04:08.742
Ví dụ, ở Himalaya có một loài sóc

00:04:08.742 --> 00:04:11.638
lan tỏa bụi vàng lúc đào bới.

00:04:11.638 --> 00:04:16.828
Từ Ba Tư cổ đại để tả loài sóc này
khá giống với từ để tả kiến,

00:04:16.828 --> 00:04:21.728
nên Herodotus có thể đã rơi vào 
sai lầm trong dịch thuật.

NOTE Paragraph

00:04:21.728 --> 00:04:25.691
Tóm lại, với một người viết 
theo phong cách hoàn toàn mới,

00:04:25.691 --> 00:04:28.159
Herodotus đã làm rất tốt.

00:04:28.159 --> 00:04:32.838
Lịch sử, cho đến tận ngày nay,
vẫn luôn chịu những thiên vị

00:04:32.838 --> 00:04:35.239
và sai lầm của các sử gia.

00:04:35.239 --> 00:04:39.509
Chính nhờ phương pháp và sự sáng tạo này, 
vài trăm năm sau,

00:04:39.509 --> 00:04:42.861
Herodotus đã được tác giả La Mã cổ Cicero
phong danh hiệu

00:04:42.861 --> 00:04:46.120
"Cha đẻ của Lịch sử."