WEBVTT

00:00:07.772 --> 00:00:09.216
لە سەدەکانی ناوەڕاست،

00:00:09.216 --> 00:00:12.978
کیمیاگەران هەوڵیاندەدا کارێکی محاڵ بکەن.

00:00:12.978 --> 00:00:17.411
دەیانویست قوڕقوشمێکی نزم
بۆ ئاڵتونێکی درەوشاوە بگۆڕن.

00:00:17.411 --> 00:00:20.811
لە دەقە مێژوییەکان ئەو کەسانە
وەکو سەدی وەلانێدراوبوون

00:00:20.811 --> 00:00:25.024
بەڵام ئەگەر تەنها بیانزانیاییە کەوا
خەونەکانیان دێتە دی.

00:00:25.024 --> 00:00:28.723
لەڕاستیدا، ئەمڕۆ دەتوانین ئاڵتون
لەسەر زەوی دروست بکەین

00:00:28.723 --> 00:00:30.365
سوپاس بۆ داهێنانە نوێیەکان

00:00:30.365 --> 00:00:35.452
کەوا ئەو کیمیاگەرانەی سەدەی ناوەڕاست
نەیانتوانی ئاڵتون دروست بکەن.

00:00:35.452 --> 00:00:37.431
بەڵام با تێبگەین کە چۆن ئەو مادە
بەنرخە

00:00:37.431 --> 00:00:40.226
لە سەرەتاوە لە هەسارەکەمان چەسپیووە،

00:00:40.226 --> 00:00:43.167
پێویستە سەیری ئەستێرەکان بکەین.

00:00:43.167 --> 00:00:45.462
ئاڵتوان لە دەرەوەی زەوییە 
واتا لە بەرگە هەواییە.

00:00:45.462 --> 00:00:48.231
لەجیاتی ئەوەی ئاڵتوان لە هەسارەیەکی
توێکلی بەرداین بەدیبێت،

00:00:48.231 --> 00:00:51.013
لە ڕاستیەکەی لە ئاسمان ئاڵتوان بەدی دێت

00:00:51.013 --> 00:00:55.551
و ئێستاش لە زەوی ئاڵتوان بەدی دێت
چونکە بەهۆی تەقینەوەی ئەستێرەی بنەڕەتی

00:00:55.551 --> 00:00:57.993
پێدەڵێن سوپەرنۆڤای.

00:00:57.993 --> 00:01:02.202
ئەستێرەکان زیاتر لە هایدرۆجین دروستکراون،
سادەترین و ڕوناکترین مادەن.

00:01:02.202 --> 00:01:05.350
پەستان زەختێکی مەزن لە
زۆر مادەی

00:01:05.350 --> 00:01:10.144
پەستان و کاردانەوەی ناوەکەی دەکات
لە ناوەڕۆکی ئەستێرە.

00:01:10.144 --> 00:01:12.744
ئەم پرۆسەیەش وزە لە هایدرۆجین 
بەرەڵادەکات،

00:01:12.744 --> 00:01:14.870
وادەکات ئەستێرە بدرەوشێتەوە.

00:01:14.870 --> 00:01:16.347
زیاتر لە ملیۆنەها ساڵە،

00:01:16.347 --> 00:01:20.494
کاردانەوەی ناوەکی هایدرۆجین
بۆ مادە قورسەکانی تر دەگۆڕێت وەک:

00:01:20.494 --> 00:01:23.476
هیلیۆم، کاربۆن، و ئۆکسجین

00:01:23.476 --> 00:01:28.551
مادە پاشکۆکان خێراتر و خێراتر
دەسوتێن تا بە ئاسن و نیکل بگەن.

00:01:28.551 --> 00:01:32.822
هەرچۆنێک بێت، لەو کاتەدا کاردانەوە
ناوەکیەکە چیتر وزە بەرەڵاناکات،

00:01:32.822 --> 00:01:36.357
و پەستانیش لەسەر ناوەڕۆکی ئەستێرەکە نامێنێت.

00:01:36.357 --> 00:01:38.676
توێژەکانی دەرەوە بۆ ناوەوە دەڕوخێن،

00:01:38.676 --> 00:01:41.782
و زوو چاکبوونەوە لەو
درزە خێرایانەی وزە،

00:01:41.782 --> 00:01:46.411
ئەستێرەکە دەتەقێتەوە
سوپەرنۆڤا دروست دەبێت.

00:01:46.411 --> 00:01:49.879
پەستانی لە ڕادەبەدەری
ئەستێرە تێکشکاوەکە شێتانەییە،

00:01:49.879 --> 00:01:55.116
کەوا ئەلیکترۆنەکان و پڕۆتۆنەکانی ئەتۆمی
ناوەکی بەیەکەوە زەخت لە ناوەڕۆکەکە دەکەن

00:01:55.116 --> 00:01:57.074
نیترۆنەکان پێک دەهێنن.

00:01:57.074 --> 00:01:59.645
نیتڕۆنەکان بەرپەرچی
وزە کارەبایەکە نادەنەوە

00:01:59.645 --> 00:02:04.107
هەربۆیە بە ئاسانی لەلایەن
مادەکانی گروپی ئاسان کۆنترۆڵ دەکرێن.

00:02:04.107 --> 00:02:08.225
چەند نیتڕۆن دەتوانن بەژداری
پێکهێنانی مادە قورسەکانی تر بکەن

00:02:08.225 --> 00:02:11.855
کەوا ئەستێرە لە ژێر بارودۆخێکی وادا
ناتوانێت پێکهێنان بکات،

00:02:11.855 --> 00:02:13.299
لە زیوەوە بۆ ئاڵتون،

00:02:13.299 --> 00:02:16.158
قوڕقوشمی ڕابردوو و یۆڕانیۆمی تازە.

00:02:16.158 --> 00:02:21.300
جیاوازیەکی لە ڕادەبەدەر دروست دەکات بۆ
میلۆن ساڵ گۆڕانی هایدرۆجین بۆ هیلیۆم

00:02:21.300 --> 00:02:24.287
دروستکردنی قورسترین مادەکان
لە سوپەرنۆڤا

00:02:24.287 --> 00:02:27.601
تەنها لە یەک چرکە شوێنی خۆی دەگرێت.

00:02:27.601 --> 00:02:30.977
بەڵام داوای تەقینەوەکە چی دەبێتە ئاڵتون؟

00:02:30.977 --> 00:02:35.505
سوپەرنۆڤا فراوانەکە مادە پاشماوەیەکان
دەخولێنێتەوە

00:02:35.505 --> 00:02:37.653
لە نێوان ئەستێرە مامناوەندەییەکان،

00:02:37.653 --> 00:02:41.031
بەخێرای سەما بە گاز و تۆز دەکات

00:02:41.031 --> 00:02:44.305
کەوا بۆ ئەستێرە و
هەسارە نوێیەکان خەستی دەکاتەوە.

00:02:44.305 --> 00:02:47.230
ئاڵتونی زەوی بەوشێوەیە بەدی دێت

00:02:47.230 --> 00:02:51.819
پێش ئەوەی بچێتە ناو کرۆکی زەوی
بە هاوکاری چالاکی گەرمی زەوی جێگربێت.

00:02:51.819 --> 00:02:57.345
چەند بلیۆن ساڵێک دواتر، واتا ئێستا
ئەو مادە بەنرخە بە کانزاکاری بەرهەم دێت.

00:02:57.345 --> 00:03:01.043
پرۆسەیەکە تێچووی زۆرە کەوا
بە دەگمەنی ئاڵتوان پێکهێنراوە.

00:03:01.043 --> 00:03:03.967
لەڕاستییدا ئەو هەموو ئاڵتونەی کەوا
لە مێژوو کانزاکاری بۆکراوە

00:03:03.967 --> 00:03:07.811
دەتوانیت لە سێ حەوزی مەلەوانی
ئۆلۆمپیات جێبکەیتەوە،

00:03:07.811 --> 00:03:10.394
لەگەڵ ئەوەشدا ئاڵتون نوێنەرایەتی
چەند مادەی بەنرخ دەکات

00:03:10.394 --> 00:03:15.186
چونکە ئاڵتون نزیکەی ٢٠ جار
لە ئاو چڕ ترە.

00:03:15.186 --> 00:03:19.490
هەربۆیە، ئایە دەتوانین زیاتر
لەو مادە بەنرخ دڵخوازە دروست بکەین؟

00:03:19.490 --> 00:03:21.031
لەڕستییدا، بەڵێ.

00:03:21.031 --> 00:03:25.719
بە بەکارهێنانی گەردیلە چالاکەکان، دەتوانین
لاسای کاردانەوە ناوەکییە ئاڵۆزەکە بکەین

00:03:25.719 --> 00:03:28.321
کەوا ئەڵتون لە ئەستێرەکان دروست دەکات.

00:03:28.321 --> 00:03:32.374
بەڵام ئەو ئامێرانە تەنها دەتوانن 
ئەتۆم بە ئەتۆم ئاڵتون دروست بکەن.

00:03:32.374 --> 00:03:36.745
کەواتە ئەوە نزیکەی سەدەیەکی دەوێت تا
گەردوون یەک گرام بەرهەم دەهێنێت

00:03:36.745 --> 00:03:40.471
نرخی بنەڕەتی ئێستای ئاڵتون زۆر بەرزە.

00:03:40.471 --> 00:03:42.469
کەواتە ئەو چارەسەرێکی زۆر باش نییە،

00:03:42.469 --> 00:03:44.709
بەڵام ئەگەر بە خاڵی گریمانە بگەین

00:03:44.709 --> 00:03:47.576
دەمانەوێت لە کوێ ئەو هەموو ئاڵتونەی
زەوی کانزاگاری بۆ بکەین،

00:03:47.576 --> 00:03:50.237
شوێنی دیکە هەیە دەتوانین سەیری بکەین.

00:03:50.237 --> 00:03:55.319
زەریا ٢٠ ملیۆن ئاڵتونی تواوەی
خەمڵێندراوی لە خۆ گرتووە

00:03:55.319 --> 00:04:01.237
بەڵام لە ئێستا دا کۆکردنەوەی چاک کردنی ئەو
ئاڵتونانە زۆری تێدەچێت.

00:04:01.237 --> 00:04:05.021
لەوانەیە ڕۆژێک، ڤیدیۆیەکی تۆمارکراوی
ئاڵتوانی سامانی کانزای

00:04:05.021 --> 00:04:07.885
لە هەسارەیەکی دیکەی سیستەمی خۆر ببینین.

00:04:07.885 --> 00:04:09.044
و کێ دەزانێت؟

00:04:09.044 --> 00:04:11.876
لەوانەیە لە داهاتوودا
سوپەرنۆڤایەک ڕووبدات

00:04:11.876 --> 00:04:13.794
بە گەنجینە ببارێت

00:04:13.794 --> 00:04:17.204
و گەشبینبین بە هۆی ئەم پڕۆسەیە
ژیان لەسەر زەوی کۆتای نایەت.