WEBVTT

00:00:07.080 --> 00:00:10.586
Depremler her zaman korkutucu
bir fenomendi

00:00:10.586 --> 00:00:14.051
ve kentlerimiz büyüdükçe
en büyük risk olan

00:00:14.051 --> 00:00:17.720
çöken binalar ile daha
ölümcül hale geldi.

00:00:17.720 --> 00:00:20.279
Neden binalar depremde çöker

00:00:20.279 --> 00:00:22.756
ve bu nasıl önlenebilir?

00:00:22.756 --> 00:00:24.994
Eğer çok fazla felaket filmi izlediyseniz,

00:00:24.994 --> 00:00:26.101
şöyle düşünebilirsiniz.

00:00:26.101 --> 00:00:29.573
Binanın yıkılmasına doğrudan
altındaki zeminin

00:00:29.573 --> 00:00:32.977
şiddetle sarsılması ya da
bölünmesi sebep olur.

00:00:32.977 --> 00:00:35.298
Aslında böyle olmuyor.

00:00:35.298 --> 00:00:39.374
Bir kere, çoğu bina fay hattı
üstünde yerleşik değil

00:00:39.374 --> 00:00:43.966
ve levha hareketi bina temelinin
çok daha altından gitmektedir.

00:00:43.966 --> 00:00:46.316
Peki aslında neler oluyor?

00:00:46.316 --> 00:00:50.077
Esasında, deprem gerçeği ve
binalar üzerindeki etkisi

00:00:50.077 --> 00:00:52.065
biraz daha karmaşıktır.

00:00:52.065 --> 00:00:55.282
Mimar ve mühendisler bunu anlamak için

00:00:55.282 --> 00:00:59.778
kolon ve kirişleri temsil eden iki boyutlu
çizgiler ya da bina kütlesini temsil eden

00:00:59.778 --> 00:01:05.432
ve daireler çizen tek hat üzerindeki
lolipoplar gibi modeller kullanır.

00:01:05.432 --> 00:01:09.280
Bu derece basitleştirilmiş modeller
bile çok yararlı olabilir.

00:01:09.280 --> 00:01:12.219
Depreme karşı bina tepkisini tahmin etmek

00:01:12.219 --> 00:01:14.553
öncelikle fiziğin konusudur.

00:01:14.553 --> 00:01:17.148
Deprem anında meydana gelen
bina çökmelerinin bir çoğu

00:01:17.148 --> 00:01:20.332
aslında depremin kendisinden kaynaklanmaz.

00:01:20.332 --> 00:01:23.259
Bunun yerine, binanın zemini sallandığında

00:01:23.259 --> 00:01:26.284
binanın temeli ve alt seviyelerini
değiştirir,

00:01:26.284 --> 00:01:28.975
yapının kalanına şok dalgalar gönderir

00:01:28.975 --> 00:01:31.834
ve ileri geri titreşmesine neden olur.

00:01:31.834 --> 00:01:36.136
Titreşimin gücü iki ana faktöre bağlıdır:

00:01:36.136 --> 00:01:39.196
binanın kütlesi, bu altta yoğundur

00:01:39.196 --> 00:01:40.568
ve onun sertliği

00:01:40.568 --> 00:01:44.595
ki belirli bir miktar yer değişimi
için gerekli olan kuvvettir.

00:01:44.595 --> 00:01:48.155
Binanın sertliği, malzeme türü
ve kolon şeklinin yanısıra

00:01:48.155 --> 00:01:51.207
genellikle yükseklikle ilgilidir.

00:01:51.207 --> 00:01:54.105
Alçak binalar daha sert ve daha az 
kaymaya yatkınken,

00:01:54.105 --> 00:01:57.347
yüksek binalar daha esnektir.

00:01:57.347 --> 00:02:00.557
Çözümü daha alçak binalar
yapmakta bulabilirsiniz.

00:02:00.557 --> 00:02:02.843
Böylece mümkün olduğu kadar az kayarlar.

00:02:02.843 --> 00:02:08.700
Ama 1985 Meksika depremi durumun böyle
olmadığına en iyi örnektir.

00:02:08.700 --> 00:02:09.812
Deprem sırasında,

00:02:09.812 --> 00:02:14.022
altı ila onbeş katlı pek çok bina çöktü.

00:02:14.022 --> 00:02:17.999
Ne gariptir ki yandaki alçak binalar
ayakta kalırken,

00:02:17.999 --> 00:02:22.405
onbeş kattan daha yüksek binalar da
daha az zarar gördü

00:02:22.405 --> 00:02:24.555
ve çöken orta ölçekli binaların

00:02:24.555 --> 00:02:28.730
depremde daha şiddetli şekilde
sarsıldığı gözlendi.

00:02:28.730 --> 00:02:30.590
Bu nasıl mümkün olabiliyor?

00:02:30.590 --> 00:02:34.322
Cevabın doğal frekans olarak bilinen
olguyla ilgisi bulunmaktadır.

00:02:34.322 --> 00:02:35.988
Bir salınım sisteminde

00:02:35.988 --> 00:02:41.581
frekans, bir saniyede ileri geri oluşan
hareket döngüsünün sayısıdır.

00:02:41.581 --> 00:02:43.731
Bu, bir döngüyü tamamlamak için

00:02:43.731 --> 00:02:47.520
gereken saniye miktarı olan
periyodun tersidir.

00:02:47.520 --> 00:02:51.763
Kütlesi ve sertliği tarafından belirlenen
bir binanın doğal frekansı,

00:02:51.763 --> 00:02:55.330
titreşimlerinin etrafında kümelenme
eğilimi olan frekanstır.

00:02:55.330 --> 00:03:00.277
Bina kütlesinin artırılması,
doğal titreşim hızını yavaşlatır,

00:03:00.277 --> 00:03:03.835
sertliğinin artırılması ise
titreşimi hızlandırır.

00:03:03.835 --> 00:03:06.192
Yani ilişkilerini gösteren denklemde

00:03:06.192 --> 00:03:09.911
sertlik ve doğal frekans birbiriyle
doğru orantılıyken

00:03:09.911 --> 00:03:14.184
kütle ve doğal frekans birbiriyle
ters orantılıdır.

00:03:14.184 --> 00:03:17.658
Meksika'da olan rezonans etkisiydi,

00:03:17.658 --> 00:03:20.198
depremin sismik dalga frekansıyla

00:03:20.198 --> 00:03:24.535
orta ölçekli binaların doğal
frekansları eşleşti.

00:03:24.535 --> 00:03:27.456
Bir salıncağı itmenin iyi zamanlaması gibi

00:03:27.456 --> 00:03:31.211
her ilave sismik dalga bina titreşimini

00:03:31.211 --> 00:03:33.052
mevcut yönünde artırdı,

00:03:33.052 --> 00:03:36.616
daha da geriye sallanmasına
neden oldu, vesaire,

00:03:36.616 --> 00:03:41.303
sonuçta ilk kaydırmadan daha büyük
boyuta ulaştı.

00:03:41.303 --> 00:03:44.685
Bugün, mühendisler jeolog-sismologlarla
birlikte çalışıp

00:03:44.685 --> 00:03:48.702
rezonans kaynaklı çöküşü önlemek için

00:03:48.702 --> 00:03:51.626
toprak ve arazi türü gibi faktörleri
dikkate alarak,

00:03:51.626 --> 00:03:55.023
önceki deprem verileriyle birlikte, 
inşaat alanlarında

00:03:55.023 --> 00:03:57.947
deprem frekansı tahmini yapıyor.

00:03:57.947 --> 00:04:00.997
Düşük frekanslı hareket, yüksek ve 
daha esnek binalara

00:04:00.997 --> 00:04:02.865
fazla hasar verirken,

00:04:02.865 --> 00:04:05.789
yüksek frekanslı hareket, alçak ve
sert olan yapıları

00:04:05.789 --> 00:04:08.553
daha fazla tehdit etmektedir.

00:04:08.553 --> 00:04:11.316
Mühendisler ayrıca sarsıntıları emen
metotlar geliştirdi

00:04:11.316 --> 00:04:14.947
ve yaratıcı sistemler kullanarak 
bozulmaları sınırladılar.

00:04:14.947 --> 00:04:17.423
Binanın temel kaymasını, kalan kısmından
ayırmak için

00:04:17.423 --> 00:04:21.346
taban izolasyonunda esnek
tabakalar kullanıp

00:04:21.346 --> 00:04:25.225
ayarlanmış kütle damper sistemi 
titreşimleri azaltmak için

00:04:25.225 --> 00:04:28.536
doğal frekans ve faz dışı salınımla
birlikte

00:04:28.536 --> 00:04:30.303
rezonansı yok eder.

00:04:30.303 --> 00:04:33.835
Sonuçta, ayakta kalacak binalar
en sağlam olanlar değil

00:04:33.835 --> 00:04:35.477
en akıllı olanlardır.