1
00:00:07,080 --> 00:00:10,586
Depremler her zaman korkutucu
bir fenomendi

2
00:00:10,586 --> 00:00:14,051
ve kentlerimiz büyüdükçe
en büyük risk olan

3
00:00:14,051 --> 00:00:17,720
çöken binalar ile daha
ölümcül hale geldi.

4
00:00:17,720 --> 00:00:20,279
Neden binalar depremde çöker

5
00:00:20,279 --> 00:00:22,756
ve bu nasıl önlenebilir?

6
00:00:22,756 --> 00:00:24,994
Eğer çok fazla felaket filmi izlediyseniz,

7
00:00:24,994 --> 00:00:26,101
şöyle düşünebilirsiniz.

8
00:00:26,101 --> 00:00:29,573
Binanın yıkılmasına doğrudan
altındaki zeminin

9
00:00:29,573 --> 00:00:32,977
şiddetle sarsılması ya da
bölünmesi sebep olur.

10
00:00:32,977 --> 00:00:35,298
Aslında böyle olmuyor.

11
00:00:35,298 --> 00:00:39,374
Bir kere, çoğu bina fay hattı
üstünde yerleşik değil

12
00:00:39,374 --> 00:00:43,966
ve levha hareketi bina temelinin
çok daha altından gitmektedir.

13
00:00:43,966 --> 00:00:46,316
Peki aslında neler oluyor?

14
00:00:46,316 --> 00:00:50,077
Esasında, deprem gerçeği ve
binalar üzerindeki etkisi

15
00:00:50,077 --> 00:00:52,065
biraz daha karmaşıktır.

16
00:00:52,065 --> 00:00:55,282
Mimar ve mühendisler bunu anlamak için

17
00:00:55,282 --> 00:00:59,778
kolon ve kirişleri temsil eden iki boyutlu
çizgiler ya da bina kütlesini temsil eden

18
00:00:59,778 --> 00:01:05,432
ve daireler çizen tek hat üzerindeki
lolipoplar gibi modeller kullanır.

19
00:01:05,432 --> 00:01:09,280
Bu derece basitleştirilmiş modeller
bile çok yararlı olabilir.

20
00:01:09,280 --> 00:01:12,219
Depreme karşı bina tepkisini tahmin etmek

21
00:01:12,219 --> 00:01:14,553
öncelikle fiziğin konusudur.

22
00:01:14,553 --> 00:01:17,148
Deprem anında meydana gelen
bina çökmelerinin bir çoğu

23
00:01:17,148 --> 00:01:20,332
aslında depremin kendisinden kaynaklanmaz.

24
00:01:20,332 --> 00:01:23,259
Bunun yerine, binanın zemini sallandığında

25
00:01:23,259 --> 00:01:26,284
binanın temeli ve alt seviyelerini
değiştirir,

26
00:01:26,284 --> 00:01:28,975
yapının kalanına şok dalgalar gönderir

27
00:01:28,975 --> 00:01:31,834
ve ileri geri titreşmesine neden olur.

28
00:01:31,834 --> 00:01:36,136
Titreşimin gücü iki ana faktöre bağlıdır:

29
00:01:36,136 --> 00:01:39,196
binanın kütlesi, bu altta yoğundur

30
00:01:39,196 --> 00:01:40,568
ve onun sertliği

31
00:01:40,568 --> 00:01:44,595
ki belirli bir miktar yer değişimi
için gerekli olan kuvvettir.

32
00:01:44,595 --> 00:01:48,155
Binanın sertliği, malzeme türü
ve kolon şeklinin yanısıra

33
00:01:48,155 --> 00:01:51,207
genellikle yükseklikle ilgilidir.

34
00:01:51,207 --> 00:01:54,105
Alçak binalar daha sert ve daha az 
kaymaya yatkınken,

35
00:01:54,105 --> 00:01:57,347
yüksek binalar daha esnektir.

36
00:01:57,347 --> 00:02:00,557
Çözümü daha alçak binalar
yapmakta bulabilirsiniz.

37
00:02:00,557 --> 00:02:02,843
Böylece mümkün olduğu kadar az kayarlar.

38
00:02:02,843 --> 00:02:08,700
Ama 1985 Meksika depremi durumun böyle
olmadığına en iyi örnektir.

39
00:02:08,700 --> 00:02:09,812
Deprem sırasında,

40
00:02:09,812 --> 00:02:14,022
altı ila onbeş katlı pek çok bina çöktü.

41
00:02:14,022 --> 00:02:17,999
Ne gariptir ki yandaki alçak binalar
ayakta kalırken,

42
00:02:17,999 --> 00:02:22,405
onbeş kattan daha yüksek binalar da
daha az zarar gördü

43
00:02:22,405 --> 00:02:24,555
ve çöken orta ölçekli binaların

44
00:02:24,555 --> 00:02:28,730
depremde daha şiddetli şekilde
sarsıldığı gözlendi.

45
00:02:28,730 --> 00:02:30,590
Bu nasıl mümkün olabiliyor?

46
00:02:30,590 --> 00:02:34,322
Cevabın doğal frekans olarak bilinen
olguyla ilgisi bulunmaktadır.

47
00:02:34,322 --> 00:02:35,988
Bir salınım sisteminde

48
00:02:35,988 --> 00:02:41,581
frekans, bir saniyede ileri geri oluşan
hareket döngüsünün sayısıdır.

49
00:02:41,581 --> 00:02:43,731
Bu, bir döngüyü tamamlamak için

50
00:02:43,731 --> 00:02:47,520
gereken saniye miktarı olan
periyodun tersidir.

51
00:02:47,520 --> 00:02:51,763
Kütlesi ve sertliği tarafından belirlenen
bir binanın doğal frekansı,

52
00:02:51,763 --> 00:02:55,330
titreşimlerinin etrafında kümelenme
eğilimi olan frekanstır.

53
00:02:55,330 --> 00:03:00,277
Bina kütlesinin artırılması,
doğal titreşim hızını yavaşlatır,

54
00:03:00,277 --> 00:03:03,835
sertliğinin artırılması ise
titreşimi hızlandırır.

55
00:03:03,835 --> 00:03:06,192
Yani ilişkilerini gösteren denklemde

56
00:03:06,192 --> 00:03:09,911
sertlik ve doğal frekans birbiriyle
doğru orantılıyken

57
00:03:09,911 --> 00:03:14,184
kütle ve doğal frekans birbiriyle
ters orantılıdır.

58
00:03:14,184 --> 00:03:17,658
Meksika'da olan rezonans etkisiydi,

59
00:03:17,658 --> 00:03:20,198
depremin sismik dalga frekansıyla

60
00:03:20,198 --> 00:03:24,535
orta ölçekli binaların doğal
frekansları eşleşti.

61
00:03:24,535 --> 00:03:27,456
Bir salıncağı itmenin iyi zamanlaması gibi

62
00:03:27,456 --> 00:03:31,211
her ilave sismik dalga bina titreşimini

63
00:03:31,211 --> 00:03:33,052
mevcut yönünde artırdı,

64
00:03:33,052 --> 00:03:36,616
daha da geriye sallanmasına
neden oldu, vesaire,

65
00:03:36,616 --> 00:03:41,303
sonuçta ilk kaydırmadan daha büyük
boyuta ulaştı.

66
00:03:41,303 --> 00:03:44,685
Bugün, mühendisler jeolog-sismologlarla
birlikte çalışıp

67
00:03:44,685 --> 00:03:48,702
rezonans kaynaklı çöküşü önlemek için

68
00:03:48,702 --> 00:03:51,626
toprak ve arazi türü gibi faktörleri
dikkate alarak,

69
00:03:51,626 --> 00:03:55,023
önceki deprem verileriyle birlikte, 
inşaat alanlarında

70
00:03:55,023 --> 00:03:57,947
deprem frekansı tahmini yapıyor.

71
00:03:57,947 --> 00:04:00,997
Düşük frekanslı hareket, yüksek ve 
daha esnek binalara

72
00:04:00,997 --> 00:04:02,865
fazla hasar verirken,

73
00:04:02,865 --> 00:04:05,789
yüksek frekanslı hareket, alçak ve
sert olan yapıları

74
00:04:05,789 --> 00:04:08,553
daha fazla tehdit etmektedir.

75
00:04:08,553 --> 00:04:11,316
Mühendisler ayrıca sarsıntıları emen
metotlar geliştirdi

76
00:04:11,316 --> 00:04:14,947
ve yaratıcı sistemler kullanarak 
bozulmaları sınırladılar.

77
00:04:14,947 --> 00:04:17,423
Binanın temel kaymasını, kalan kısmından
ayırmak için

78
00:04:17,423 --> 00:04:21,346
taban izolasyonunda esnek
tabakalar kullanıp

79
00:04:21,346 --> 00:04:25,225
ayarlanmış kütle damper sistemi 
titreşimleri azaltmak için

80
00:04:25,225 --> 00:04:28,536
doğal frekans ve faz dışı salınımla
birlikte

81
00:04:28,536 --> 00:04:30,303
rezonansı yok eder.

82
00:04:30,303 --> 00:04:33,835
Sonuçta, ayakta kalacak binalar
en sağlam olanlar değil

83
00:04:33,835 --> 00:04:35,477
en akıllı olanlardır.