WEBVTT

00:00:03.550 --> 00:00:06.123
Yakupendeza,
Hivyo, kuhusiana na kutoka nje,

00:00:06.123 --> 00:00:09.550
nadhani kuna mtafaruku mwingi
kuhusiana na jambo la kutoka nje.

00:00:09.550 --> 00:00:12.122
Ni vitu vigani tunafaa kuwa 
tunachunguza kule nje?

00:00:12.122 --> 00:00:15.240
Inachekesha, sijawahi kufanywa mbishi 
katika muda wangu wote wa uandishi wa habari

00:00:15.240 --> 00:00:18.200
hivyo kuna vile ina chekesha, sivyo?

00:00:18.200 --> 00:00:21.720
Ilikuwa inachekesha kwenye onyesho lingine
nilifanya kazi inayoitwa Amanpour & Company.

00:00:21.720 --> 00:00:24.810
Kwa kuwa tayari tulikuwa tunafanya utafiti wa kejeli na habari potovu,

00:00:24.810 --> 00:00:27.560
Niliamua kuwaendea watu hawa wawili ili tuongee,

00:00:27.560 --> 00:00:30.350
na niwaulize wanifafanulie utani wao.

00:00:30.350 --> 00:00:31.910
Jeremy Levick na Rajat Suresh

00:00:31.910 --> 00:00:34.970
ni wacheshi na wadhihaki 
wanaoishi Brooklyn.

00:00:35.460 --> 00:00:39.750
Ikiwa wewe ni mcheshi
au mdhihaki, ambayo ni kama,

00:00:39.750 --> 00:00:43.018
Nadhani, ni neno kiasi la kujidai,
ambalo sitatumia.

00:00:43.018 --> 00:00:45.071
RS: Lakini sisi ni wa kujidai. 
JL: Apana. Sisi hujidai.

00:00:45.071 --> 00:00:46.119
RS: Ndio.

00:00:46.119 --> 00:00:49.340
Hivi majuzi mliwadanganya 
Amanpour & Company.

00:00:49.340 --> 00:00:50.900
Ni nini iliwapa wazo hilo?

00:00:50.900 --> 00:00:55.010
Tulikuwa tukitazama video mingi sana
ya aina hiyo na ...

00:00:55.120 --> 00:00:57.828
Je, ilikuwa kimsingi kama, 
"Haiya, kuna mtu wa kahawia pale.

00:00:57.828 --> 00:00:58.828
Najua mtu wa kahawia."

00:00:58.828 --> 00:01:03.150
(Kucheka) Hapana, 
ilikuwa mbinu nadhifu zaidi kuliko hivyo tu.

00:01:03.362 --> 00:01:06.340
Ilikuwa tu,
Ni ya kushangaza kwetu tu

00:01:06.340 --> 00:01:10.130
kusema utani wa Jeff Foxworthy,
na kuwa wa kumaanisha sana kuihusu.

00:01:10.130 --> 00:01:14.310
"Nilimwona mtu akiendesha gari kwenye
barabara kuu, akampiga kulungu,

00:01:14.310 --> 00:01:16.433
na akamuita 'chakula cha haraka'.
RS: Ndio.

00:01:16.433 --> 00:01:19.230
Hivyo, tunaona jinsi kejeli inatumiwa

00:01:19.230 --> 00:01:20.950
kupitisha habari potovu.

00:01:20.950 --> 00:01:23.050
Je, uliwahi kufikiria
ingetumika namna hii?

00:01:23.050 --> 00:01:26.650
Hiyo kwa kawaida ni hatari kwa kejeli.

00:01:26.650 --> 00:01:29.360
Inasaidia ikiwa una jina kubwa,

00:01:29.360 --> 00:01:33.110
Inayoambatana na maudhui yako
kama The Onion ama SNL.

00:01:33.110 --> 00:01:36.160
Wakati unajifanyia mambo
na kuyachapisha mwenyewe,

00:01:36.160 --> 00:01:37.770
Kwenye mtandao haswa

00:01:37.770 --> 00:01:40.960
kuna zile aina za lebo
zinazoelekeza hadhara zinazokosekana,

00:01:40.960 --> 00:01:45.310
hivyo kuna hatari ya kueneza
habari potovu na ya uongo.

00:01:45.820 --> 00:01:48.600
Kejeli kuonekana kama habari ya kweli-

00:01:48.600 --> 00:01:50.580
Unaona jambo hili kila mahali mtandaoni.

00:01:50.580 --> 00:01:51.800
Chukua mfano kama huu,

00:01:51.800 --> 00:01:55.567
Mada ya kuvutia iliekwa kwenye Twitter
la gazeti la The New Yoker,

00:01:55.567 --> 00:01:59.620
"Trump ana matumaini ya kushinda
Nobel Prize katika uwanja wa matibabu."

00:01:59.890 --> 00:02:04.830
Watoa maoni kadhaa walijibu, 
wakitokea kuamini kuwa habari hizo ni za kweli.

00:02:05.270 --> 00:02:07.764
Wengine walitumaini ilikuwa kutoka kwa 
The Onion

00:02:07.987 --> 00:02:08.987
Haikuwa hivyo.

00:02:09.210 --> 00:02:12.010
Lakini ilikuwa kejeli,
tunawezaje kujua?

00:02:12.010 --> 00:02:13.970
Haya, bonyeza kwenye kifungu,

00:02:13.970 --> 00:02:15.530
na utaona kwamba The New Yorker 
wamekwenda kwa urefu mkubwa

00:02:15.530 --> 00:02:20.275
kuiita kama kejeli.

00:02:21.020 --> 00:02:23.560
Wanafanya hivi na kila kitu
kutoka kwa Ripoti ya Borowitz,

00:02:23.560 --> 00:02:24.900
ambayo ni safu ya kejeli.

00:02:24.900 --> 00:02:29.874
Hata kijipicha kwenye Twitter
ina kidokezo katika kaulimbiu ya safu hiyo -

00:02:29.874 --> 00:02:31.900
nukuu "Sio habari."

00:02:31.900 --> 00:02:35.948
Huu ni mfano wa makala yenye lebo kamilifu
kutoka kwa tovuti inayojulikana ya kejeli,

00:02:35.948 --> 00:02:37.810
na bado, watu walidanganywa.

00:02:37.810 --> 00:02:42.170
Kwa hiyo, ni nini kinatokea 
wakati sehemu ya kejeli haina muktadha?

00:02:42.360 --> 00:02:47.120
Mbaya zaidi, ni nini kinatokea wakati huo
muktadha umeondolewa kimakusudi?

00:02:47.240 --> 00:02:50.480
Hivyo ndivyo mwandishi mmoja alipata
katika mitandao kadhaa ya tovuti

00:02:50.480 --> 00:02:53.840
inayochukua vipande vya kejeli
kutoka kwa muktadha yao asili,

00:02:53.840 --> 00:02:56.900
na kuondoa lebo yoyote au kanusho zozote,

00:02:56.900 --> 00:03:02.200
kisha kuzichapisha tena kama makala
ya 'habari' zinazoonekana kama za kweli.

00:03:02.580 --> 00:03:06.710
Tumeona mamia ya tovuti hizi
zikiongezeka tangu Desemba,

00:03:06.710 --> 00:03:08.960
na zinapata kuenezwa kwa wingi
kwenye Facebook.

00:03:08.960 --> 00:03:10.670
Tovuti moja ambayo tulikuwa tukiifuatilia
mara kwa mara

00:03:10.670 --> 00:03:14.970
ilikuwa moja ya mwanzo wa habari za uwongo 
maarufu zaidi kwenye Facebook.

00:03:17.500 --> 00:03:19.240
Ilikuwa ikipata mamia
ya maelfu ya ushirikiano

00:03:19.240 --> 00:03:22.020
kwenye kila makala iliyochapishwa.

00:03:22.020 --> 00:03:26.066
Kuiga kejeli inaonekana kwenye uso wake,

00:03:26.542 --> 00:03:29.794
njia haswa ya kimsingi ya kueneza
habari potovu au uongo,

00:03:29.794 --> 00:03:31.340
tovuti hizi zinaendeshwa na watu
ambao wanajua wanachofanya.

00:03:31.340 --> 00:03:33.910
Kwa nini wanafanya hivyo?

00:03:33.910 --> 00:03:37.770
PolitiFact imechunguza
mamia ya tovuti hizi,

00:03:37.770 --> 00:03:41.110
na kwa karibu zote,
kuna vifuatiliaji vya Google Adsense.

00:03:41.110 --> 00:03:44.690
Hiyo ina maana kwamba,
yoyote atakaye tazama tovuti hiyo

00:03:44.690 --> 00:03:47.020
ataenda kwenye maonyesho ya matangazo
ya Google kwenye tovuti hiyo.

00:03:47.020 --> 00:03:49.180
Hivyo kimsingi,
zaidi watu wanaona nakala hiyo,

00:03:49.180 --> 00:03:53.245
zaidi mwenye tovuti hiyo hulipwa.

00:03:53.245 --> 00:03:56.150
Unajuaje wakati kitu ni mzaha

00:03:56.150 --> 00:04:00.070
dhidi ya wakati kitu ni habari ya kweli?

00:04:00.070 --> 00:04:01.720
kila wakati,
utataka kufanya utafiti mwingi kabisa

00:04:01.720 --> 00:04:04.810
kwenye tovuti iwezekanavyo
kabla ya kusambaza kitu.

00:04:04.810 --> 00:04:06.810
Hivyo, kila wakati nenda kwenye tovuti hiyo,
na utafute ukurasa wao wa Kuhusu.

00:04:06.810 --> 00:04:09.820
Ikiwa hakuna habari nyingi hapo kuwahusu,

00:04:09.820 --> 00:04:13.260
au kuna makosa ya tahajia,
au inaonekana kama ya kienyeji,

00:04:13.260 --> 00:04:16.540
hiyo inaweza kuwa ishara kwako
kwamba tovuti hiyo si ya kuaminika.

00:04:16.540 --> 00:04:17.620
Na ukiwa na shaka, kama huwezi 
kupata chochote kuhusu tovuti hiyo,

00:04:17.620 --> 00:04:20.410
Usiieneze.

00:04:20.410 --> 00:04:22.950
Ni sawa kabisa kutoshiriki
kitu kwenye mitandao ya kijamii.

00:04:22.950 --> 00:04:26.520
Ni bora kuwa salama kuliko pole.

00:04:26.520 --> 00:04:29.750
Kejeli inakusudiwa kuchochea,
kupata majibu ya kihisia,

00:04:29.750 --> 00:04:33.360
ili kuvutia umakini wako, labda upate kucheka 
au ubadilishe mawazo yako,

00:04:33.670 --> 00:04:35.406
lakini kejeli haijakusudiwa
kueneza habari potovu.

00:04:35.630 --> 00:04:37.700
Kwa hivyo usidanganywe mtandaoni.

00:04:37.910 --> 00:04:40.810
Soma zaidi ya vichwa vya habari.

00:04:40.810 --> 00:04:44.550
Ikiwa kitu kinaonekana kuwa cha kijinga
na inaweza kuwa imeandikwa

00:04:44.860 --> 00:04:46.810
na watu kama marafiki wetu
Rajat na Jeremy - labda ni wao.

00:04:46.810 --> 00:04:47.830
Mpaka wakati ujao.
Usieneze habari za uwongo.

00:04:47.830 --> 00:04:50.164
Iweke kweli.

00:04:53.740 --> 00:04:59.160
Mimi ni Hari Sreenivasan.
Hii ilikuwa Take on Fake.

00:04:59.510 --> 00:05:01.126
Mama yangu alitaka sana
kuelezea kila mtoa maoni

00:05:01.126 --> 00:05:04.220
ambaye hakuelewa kejeli zangu.
(kucheka)

00:05:04.220 --> 00:05:05.428
Kwa hivyo jibu la swali lako
ni kumpata mama...

00:05:05.428 --> 00:05:08.090
Ningesema ndio.

00:05:08.090 --> 00:05:11.830
Hapa kuna 'Wow, mama yake alikuwa
anaelezea utani huo.'

00:05:11.830 --> 00:05:15.283
Kweli, nadhani nahitaji kumpa mama yangu
akaunti ya bandia au kitu kama hicho,

99:59:59.999 --> 99:59:59.999
ili isiweze kufuatiliwa kwangu. 
(Kucheka)