WEBVTT

00:00:01.548 --> 00:00:05.286
Маған сөз орайын бергендеріңізге рақмет,

00:00:05.310 --> 00:00:08.954
кәсіби өмірдегі әлемдік зор істі айтамын,

00:00:09.692 --> 00:00:14.303
ол әрі маңызды халықаралық талас түйіні,

00:00:14.327 --> 00:00:17.490
алда әлем көзбен көріп, бетпе-бет келеді.

NOTE Paragraph

00:00:17.514 --> 00:00:20.023
Әңгіме, әрине, Қытайдың күшеюі туралы.

00:00:20.106 --> 00:00:23.915
Ешқашан сонша көп халық 
түрлі жақта бірдей

00:00:23.939 --> 00:00:26.060
осынша тез күшеймеген болатын.

00:00:26.336 --> 00:00:30.086
Талас Қытай күшеюінің әсерінен боламақшы -

00:00:30.497 --> 00:00:34.776
бұл жағдай АҚШ-тың абыржуын туғызады,

00:00:34.800 --> 00:00:36.593
халықаралық тәртіпке әсер етеді,

00:00:36.617 --> 00:00:40.898
АҚШ жобалаған және қорғайтын тәртіпке.

00:00:42.109 --> 00:00:46.152
Тарихшы үшін кейінгі 100 жыл 
"АҚШ ғасыры".

00:00:46.568 --> 00:00:49.069
Америкалықтар өз орнына 
әдеттеніп қалды,

00:00:49.093 --> 00:00:51.440
әсіресе, дәреже тәртібіндегі үстем орнына.

00:00:51.862 --> 00:00:54.776
Демек басқа мемлекет АҚШ-тан зор болып,

00:00:54.800 --> 00:00:58.815
күшейіп кетсе, онда көп америкалықтар

00:00:58.839 --> 00:01:03.329
америкалық мәртебеге шабуыл деп түсінеді.

NOTE Paragraph

00:01:06.212 --> 00:01:10.633
Бұл қайшылықты перспективамен көру үшін

00:01:10.657 --> 00:01:14.653
тарихи үлкен картаға қойып қарау керек.

00:01:15.089 --> 00:01:18.831
Соңғы 500 жылда 16 оқиға болған екен,

00:01:18.855 --> 00:01:22.653
үстем билікке күшейген билік қатер салған.

00:01:22.918 --> 00:01:26.176
12-сі соғыспен аяқталыпты.

00:01:27.434 --> 00:01:33.831
Қарашада 100 жыл бұрынғы 
соғысты тойлаймыз,

00:01:33.855 --> 00:01:38.363
бәрін шарпыған сол соғысты тарихшылар

00:01:38.387 --> 00:01:42.699
тың ұғыммен атады: 
"Дүниежүзілік соғыс".

00:01:43.720 --> 00:01:47.345
Сөйтіп 11-ші күні сағат 11:00 болғанда,

00:01:47.369 --> 00:01:51.061
1918 жылы 11 айда,

00:01:51.085 --> 00:01:54.267
дүниежүзілік І соғыстың мылтық үні өшті,

00:01:54.291 --> 00:01:58.577
бірақ 20 миллион кісіні жер құштырды.

NOTE Paragraph

00:02:00.511 --> 00:02:02.932
Сіздер тәжірибелі тыңдармансыздар,

00:02:02.956 --> 00:02:05.197
Қытай күшеюін жақсы білесіздер.

00:02:05.403 --> 00:02:09.815
Мен Қытай күшеюінің әсеріне үңілмекпін.

00:02:09.839 --> 00:02:13.196
оның АҚШ және халықаралық тәртіпке әсерін,

00:02:13.220 --> 00:02:15.953
және соғыс пен бейбітшілік болашағына да.

00:02:16.402 --> 00:02:18.545
Бірақ Гарвардта көп жыл дәріс оқып,

00:02:18.569 --> 00:02:22.570
мына шеберлікті үйрендім, 
тыныстап алуға,

00:02:22.594 --> 00:02:25.230
бәріміз бір парақта екеніміз анық болсын.

00:02:25.254 --> 00:02:27.602
Мен жасайтын шеберлік "үзіліс" делінеді.

00:02:27.626 --> 00:02:31.117
Студенттерге бірдей, шұғыл сұрақ қоямын.

00:02:31.141 --> 00:02:33.646
Сынап көрейік. "Үзіліс", шұғыл сұрақ.

NOTE Paragraph

00:02:34.173 --> 00:02:35.783
Сұрақ былай:

00:02:35.807 --> 00:02:40.506
40 жыл бұрын, 1978, Қытай нарыққа беттеді.

00:02:40.810 --> 00:02:46.005
Сол кезде, миллиард Қытайдың неше пайызы

00:02:46.029 --> 00:02:50.444
күндігі 2 $ төмен, жан бағуға жанталасты?

00:02:50.704 --> 00:02:52.634
Жорамалдайық: 25 пайызы?

00:02:53.260 --> 00:02:54.410
50 пайызы?

00:02:55.053 --> 00:02:56.203
75 пайызы?

00:02:57.998 --> 00:02:59.148
90 пайызы?

00:03:00.284 --> 00:03:01.484
Қалай ойлайсыздар?

00:03:02.895 --> 00:03:04.101
90 пайыз.

00:03:04.125 --> 00:03:08.664
10 кісінің 9ы, күндік кіріс 2 $ төмен еді.

00:03:09.911 --> 00:03:11.817
2018, 40 жылдан кейін

00:03:12.427 --> 00:03:13.871
Бұл сандар қалай өзгерді?

00:03:13.895 --> 00:03:15.045
Сіздің пікіріңіз?

00:03:15.442 --> 00:03:16.592
Қараңыз.

00:03:20.325 --> 00:03:23.922
Бүгіндері сирек, 100-де 1 адам ғана.

00:03:24.498 --> 00:03:27.707
ҚХР басшысының сөзіне сенсек, 
үш жылда

00:03:27.731 --> 00:03:30.914
ең кедей бәлен млн адамды байытпақ,

00:03:30.938 --> 00:03:32.544
деңгейі де жоғарылайды.

00:03:32.738 --> 00:03:35.285
Біздің заманымызда бұл расында ғажап!

00:03:36.188 --> 00:03:37.378
Сенудің өзі қиын.

00:03:37.402 --> 00:03:40.155
Бірақ қатал шындықты ескермеу қиын.

00:03:40.579 --> 00:03:44.555
Әлемдік бәсекеде осылай көрінген ұлт жоқ,

00:03:44.579 --> 00:03:45.895
25 жылдың алдында

00:03:45.919 --> 00:03:47.371
шұғыл шарықтап,

00:03:47.395 --> 00:03:51.094
АҚШ-пен бәсекелесті, 
кей салада басып озды.

NOTE Paragraph

00:03:54.964 --> 00:03:58.470
Бұл деген қазіргі әлемді сайысқа шақыру:

00:03:58.924 --> 00:04:02.418
Қытайдың тоқтамастай көрінетін бұл күшеюі

00:04:02.442 --> 00:04:07.053
бұлжымас АҚШ үстемдігіне қарай үдеп келіп,

00:04:07.077 --> 00:04:10.511
тарихтағы жойқын соғыс туғызуы мүмкін.

00:04:12.323 --> 00:04:15.251
Бұл сайысқа шақыруды түсінуге жәрдемі тиер

00:04:15.275 --> 00:04:18.627
бір ұлы ойшылды сіздерге таныстырмақпын.

00:04:19.132 --> 00:04:21.133
Мен соның ұлы идеясын ұсынбақпын,

00:04:21.887 --> 00:04:24.921
әрі "ауыр зардап" мәселесін қараймын.

00:04:26.244 --> 00:04:28.982
Бұл ұлы ойшыл - Фукидид.

00:04:29.006 --> 00:04:31.320
Иә, оның аты ауызға сәл сыймайды,

00:04:31.344 --> 00:04:33.462
кей адамға дыбыстау қиын келеді.

00:04:33.486 --> 00:04:35.506
Кәне, айып көрейік, бір, екі, үш, бірге:

00:04:35.530 --> 00:04:36.903
Фукидид.

00:04:36.927 --> 00:04:39.839
Тағы бір рет: Фукидид.

NOTE Paragraph

00:04:39.863 --> 00:04:41.529
Сонымен Фукидид кім өзі?

00:04:41.942 --> 00:04:44.879
Тарих атасы әрі негізін қалаушы.

00:04:44.903 --> 00:04:47.045
Тарих туралы тұңғыш рет кітап жазған.

00:04:47.069 --> 00:04:51.180
"Пелопоннесс соғысы тарихы" делінеді.

00:04:51.204 --> 00:04:54.526
2500 жыл бұрынғы Гректер соғысы туралы.

00:04:55.276 --> 00:04:58.466
бүгін бірдеңе біле алмасаң да досыңа айтшы:

00:04:58.490 --> 00:05:00.212
"Мен бір ұлы ойшылды білдім.

00:05:00.236 --> 00:05:03.594
Оның атын да айта аламын: Фукидид."

00:05:04.546 --> 00:05:09.244
Ежелгі Гректі ойрандаған бұл соғыс туралы

00:05:09.268 --> 00:05:11.640
Фукидид керемет жазған:

00:05:12.561 --> 00:05:19.459
"Афина күшейіп, Спартаның бұдан үрейленуі

00:05:19.483 --> 00:05:21.980
осы соғысты сөзсіз етті."

00:05:22.618 --> 00:05:24.855
Демек біреудің күшеюі

00:05:24.879 --> 00:05:27.160
және өзгелерге ықпал ете бастауы

00:05:27.184 --> 00:05:31.183
тәкаппарлықтың улы коктейлін жасайды.

00:05:31.207 --> 00:05:34.001
Менмендік, тоңмойындық,

00:05:34.025 --> 00:05:36.987
бұл аурулар ол екеуін соғыстырады.

NOTE Paragraph

00:05:37.797 --> 00:05:40.510
Міне мынау маған үлкен ой салды:

00:05:41.090 --> 00:05:42.828
"Фукидид қақпаны".

00:05:43.281 --> 00:05:46.982
"Фукидид қақпаны" ұғымын мен 
ойлап таптым.

00:05:47.006 --> 00:05:50.053
Ол Фукидид көрегендігін анық бейнелейді.

00:05:50.569 --> 00:05:54.799
Фукидид қақпаны - қауіпті беталыс болып,

00:05:54.823 --> 00:05:58.656
үстем билікке күшеюші билік қатер тудырып

00:05:58.680 --> 00:06:00.404
бейне Афина секілді -

00:06:00.428 --> 00:06:04.926
не 100 жыл бұрынғы 
Германия, бүгінгі Қытай,

00:06:04.950 --> 00:06:07.331
солардың ықпал етуі, кезінде Спартаға,

00:06:07.355 --> 00:06:11.552
100 жыл бұрын Ұлы Британияға, 
бүгін АҚШ-қа.

00:06:12.005 --> 00:06:14.125
Генри Киссинджер айтқандай,

00:06:14.149 --> 00:06:18.974
Фукидид қақпанының мәнін санаң игергенде,

00:06:18.998 --> 00:06:20.677
бізге жаңа бір көзая сыйлап,

00:06:20.701 --> 00:06:24.260
күнделікті оқиға, шу-шұрқаннан ары өтіп,

00:06:24.284 --> 00:06:27.454
шынымен тегі не болып жатқанын түсінесің.

NOTE Paragraph

00:06:28.649 --> 00:06:33.450
Сөйтіп, әлемдегі қазіргі зор мәселе мынау:

00:06:34.863 --> 00:06:39.036
Тарихтың кешегі қадамына тағы ілесеміз бе?

00:06:39.346 --> 00:06:45.481
Болмаса қиялды, жұрт пікірін біріктіріп,

00:06:45.505 --> 00:06:46.862
және батылдықты да,

00:06:46.886 --> 00:06:51.302
осы жауласуды тізгіндеу жолын тауып,

00:06:51.326 --> 00:06:54.294
ешкім қаламайтын соғысты болдырмай,

00:06:54.318 --> 00:06:57.845
бәрі білетін сол апаттың алдын аламыз ба?

00:06:58.350 --> 00:07:00.403
Бұл түйіншекті тарқатуға уақыт беріңіздер.

00:07:00.427 --> 00:07:05.403
Алда, тағы мынадай оқиғалар шыға келер:

00:07:05.427 --> 00:07:08.837
Қытай былай істепті, АҚШ-тың жауабы былай.

00:07:08.861 --> 00:07:12.280
Шындап не болғанын білуге мүмкіндігің бар,

00:07:12.304 --> 00:07:15.191
әрі оны досыңа түсінідіріп бере аласың.

NOTE Paragraph

00:07:15.678 --> 00:07:20.179
Кедейлік пирамидасы төңкерілгенін көрдік.

00:07:20.203 --> 00:07:21.914
Қытай расында шарықтады.

00:07:22.456 --> 00:07:23.606
Ақпа жұлдыздай тез.

00:07:24.354 --> 00:07:27.417
Бұрынғы Чех президенті, В. Гавел айтыпты:

00:07:27.441 --> 00:07:32.204
"Тым тез болды, таңырқауға еш үлгірмедік".

NOTE Paragraph

00:07:32.228 --> 00:07:34.648
(күлкі)

NOTE Paragraph

00:07:34.672 --> 00:07:38.442
Менің қалай таңырқағаным өзіме мәлім,

00:07:38.466 --> 00:07:42.656
Кембриджде кеңсе терезесінен кейде көрем,

00:07:42.680 --> 00:07:45.426
бұл көпірді, Чарльз өзеніне салынған.

00:07:45.450 --> 00:07:48.721
Кеннеди мект. -Гарвард бизнес мект. арасы.

00:07:48.933 --> 00:07:52.864
2012 ж. Массачусетс штаты жөндейтін болды.

00:07:52.888 --> 00:07:54.443
Сөйтіп екі жыл кетті.

00:07:55.053 --> 00:07:57.520
2014 ж. көпір бітпегені айтылды.

00:07:58.410 --> 00:08:01.339
2015 ж. құрылысқа 
тағы бір жыл кетеді деді.

00:08:01.363 --> 00:08:03.141
2016 ж. бұл жұмыс бітпегенін айтты.

00:08:03.165 --> 00:08:06.004
Осы жұмыс қашан бітетінін айта алмадық.

00:08:06.004 --> 00:08:09.168
Өткен жылы бітіпті, үш есе мол қаражатпен.

NOTE Paragraph

00:08:10.307 --> 00:08:15.815
Пекинде осыған ұқсас көпірден өттім.

00:08:15.839 --> 00:08:17.587
Саниуан көпірі деп аталады.

00:08:18.284 --> 00:08:21.940
2015 ж. осы көпірді жаңарту жоспарланады.

00:08:21.964 --> 00:08:24.638
Жол қозғалысы әдеттегіден 
екі есе көп еді.

00:08:25.354 --> 00:08:28.095
Бұл жұмыстың орындалуы қанша уақыт алды?

00:08:28.663 --> 00:08:30.415
2015, не айтасыз?

00:08:32.649 --> 00:08:34.688
Жорамалдап көрелік. Иә, үш.

00:08:34.712 --> 00:08:35.997
Қарайық.

NOTE Paragraph

00:08:40.748 --> 00:08:44.080
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:08:48.236 --> 00:08:50.680
Жауабы 43 сағат.

NOTE Paragraph

00:08:50.704 --> 00:08:53.175
(Тыңдарман: Ойпырмай!)

NOTE Paragraph

00:08:56.630 --> 00:08:58.658
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:09:04.039 --> 00:09:07.172
Иә, Нью Йоркте бұлай болмас.

NOTE Paragraph

00:09:07.196 --> 00:09:09.103
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:09:09.482 --> 00:09:14.653
Тездіктің артында мақсаты анық басшы тұр,

00:09:14.677 --> 00:09:16.544
және еңбекқор билік.

00:09:17.657 --> 00:09:20.755
Аса амбициялы, өте белсенді басшы

00:09:20.779 --> 00:09:24.260
халықарада ҚХР Си Цзиньпин 
дәурендеп тұр.

00:09:24.284 --> 00:09:27.410
Ал ол өзі нені қалайтынын жасырмайды.

00:09:27.434 --> 00:09:30.410
6 жыл бұрын президент болғанда айтты:

00:09:30.434 --> 00:09:34.288
"мақсат - Қытайды тағы ұлы ету".

NOTE Paragraph

00:09:34.312 --> 00:09:36.149
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:09:36.173 --> 00:09:40.486
Трамптан бұрын ол осындай ұран көтерді.

00:09:41.919 --> 00:09:48.773
Си нысанаға нақты уақыт белгіледі:

00:09:48.797 --> 00:09:53.483
2025, 2035, 2049.

NOTE Paragraph

00:09:54.257 --> 00:10:00.577
2025 жылы Қытай 10 жетекші 
технология базарында

00:10:00.601 --> 00:10:04.886
толық үстемдікке қол жеткізбекші.

00:10:04.910 --> 00:10:07.934
Олар машина жасау, робот техникасы,

00:10:07.958 --> 00:10:10.810
жасанды интеллект, квантты есептеу.

00:10:11.204 --> 00:10:16.076
2035 ж. ҚХР инновация жетекшісіне айналып,

00:10:16.100 --> 00:10:18.857
әлемдік жоғары технологияны түгел игермек.

00:10:19.427 --> 00:10:23.445
2049 ж. 100 жылдық мерейтой кезінде,

00:10:23.469 --> 00:10:25.910
Қытай құрылғанына 100 жыл болғанда,

00:10:25.934 --> 00:10:28.998
Қытай әлемде жеке-дара бірінші болмақ,

00:10:29.022 --> 00:10:33.956
"соғысса болды жеңетін" армия құрмақ.

00:10:35.498 --> 00:10:38.228
Бұл мақсаттар тым әсіре болып
көрінсе де,

00:10:38.252 --> 00:10:41.339
Қытай соның жолына түсті.

00:10:41.363 --> 00:10:42.696
Осы мақсаттарға шын кірісті.

00:10:43.387 --> 00:10:46.161
Дүние қалай тез өзгеріп жатқанын ойлайық.

00:10:47.054 --> 00:10:48.641
30 жыл алдында,

00:10:48.665 --> 00:10:52.012
Интернет (www) әлі жаратылмай тұрғанда,

00:10:53.086 --> 00:10:57.795
кім Қытай күшеюінің әлемдік ықпалын сезді?

00:10:58.399 --> 00:11:00.317
Шындығы, кезекте ол бірінші болып отыр.

00:11:01.185 --> 00:11:03.566
Қытай зорайса, күшейсе, байыса,

00:11:03.590 --> 00:11:05.590
Технологиясы барынша дамыса,

00:11:05.614 --> 00:11:10.428
бұл АҚШ-тың орны мен орайына қарсы бомба.

NOTE Paragraph

00:11:11.495 --> 00:11:14.246
Енді, қаны тасыған Америкалықтар үшін, -

00:11:14.270 --> 00:11:18.683
мендей Солт. Каролиналық реднеки үшін -

00:11:18.707 --> 00:11:21.041
осы әңгімеде қателік бары анық.

00:11:21.689 --> 00:11:25.511
АҚШ әлемде бірінші, бұл біздің сеніміміз.

00:11:26.721 --> 00:11:31.084
Бірақ, тағы: қатал шындықты елемеу қиын.

00:11:31.673 --> 00:11:35.585
4 жыл бұрын, Сенатор Маккейн осыны Сенатта

00:11:35.609 --> 00:11:39.083
Қарулы Күш Комитетінде растауымды сұрады.

00:11:39.299 --> 00:11:43.036
Олар үшін мына суретті жасап көрсеттім.

00:11:43.060 --> 00:11:46.109
Бұл АҚШ пен Қытайдың салыстырмасы.

00:11:46.133 --> 00:11:50.649
Теңселгіште қарама-қарсы отырған баладай,

00:11:50.673 --> 00:11:53.696
бұл олардың экономика шамасын айтады.

00:11:53.720 --> 00:11:57.844
2004 ж. дейін, ҚХР экономикасы 
АҚШ жартысы.

00:11:59.220 --> 00:12:02.886
2014ж. Қытайдың ЖІӨ 
АҚШ-пен теңесті.

00:12:02.910 --> 00:12:08.938
Осы траекториямен 2024ж. бір есе үлкен.

00:12:10.744 --> 00:12:15.293
Тектоникалық бұл өзгеріс ықпалы сезіледі.

NOTE Paragraph

00:12:15.317 --> 00:12:17.609
Мысалы, қазіргі сауда қайшылығы.

00:12:17.633 --> 00:12:20.241
Қытай негізгі Азиялық елдердің

00:12:20.265 --> 00:12:23.577
бірінші сауда одақтасы.

00:12:24.776 --> 00:12:27.144
Ол бізді Грек тарихшысына қайта оралтты.

00:12:28.331 --> 00:12:34.053
Гарвардтың "Фукидид қақпаны файлында"

00:12:34.077 --> 00:12:37.831
500 жылдағы 16 оқиға зерттелген,

00:12:37.855 --> 00:12:40.085
яғни "күшейгені" "үстемі" үшін қауіпті.

00:12:40.344 --> 00:12:42.576
Осындайдың 12-сі соғыспен аяқталған.

00:12:45.938 --> 00:12:51.231
Трагедиясы сол, олардың мүлде аз сандысы,

00:12:51.255 --> 00:12:54.035
аз санды батырлары ғана соғысты жақтаған.

00:12:55.236 --> 00:12:58.538
Тарихта "күшеюші билік", не "үстем билік"

00:12:58.562 --> 00:12:59.921
бастаған соғыс тым сирек.

NOTE Paragraph

00:12:59.945 --> 00:13:01.633
Сонымен бұл қалай болғаны?

00:13:01.657 --> 00:13:05.902
Соғысқа алдымен үшінші жақ арандатады,

00:13:05.926 --> 00:13:08.379
бір жақ, не екіншісі жауап қайтарады,

00:13:09.490 --> 00:13:12.235
бұл спиралды қозғалыс туғызып,

00:13:12.259 --> 00:13:15.128
қаламаса да екеуін соғысуға 
мәжбүрлейді.

00:13:15.152 --> 00:13:17.342
Жындылық ұқсағанымен, бұл солай.

00:13:17.366 --> 00:13:18.607
Бұл деген өмір ғой.

00:13:19.009 --> 00:13:20.695
Дүниежүзілік І соғысты алайық.

00:13:21.953 --> 00:13:24.815
Осы істегі арандатушы

00:13:24.839 --> 00:13:28.188
екінші деңгейлі тұлғаның өлтірілуі,

00:13:28.212 --> 00:13:30.137
Эрцгерцог Франц Фердинандтың.

00:13:31.140 --> 00:13:34.204
Содан Австро-Венгрия императоры

00:13:34.228 --> 00:13:36.315
Сербияға ультиматум жіберді,

00:13:36.339 --> 00:13:38.093
олар түрлі одақтастар тартты,

00:13:38.117 --> 00:13:41.583
екі ай ішінде, тұтас Еуропа соғысқа енді.

NOTE Paragraph

00:13:42.823 --> 00:13:46.753
Фукидид бүгін жерді бақылап отыр делік.

00:13:46.777 --> 00:13:47.977
Ол не айтуы мүмкін?

00:13:48.838 --> 00:13:53.959
Билікке лайық өзге тұлғаны
ол таба ала ма?

00:13:53.983 --> 00:13:55.418
Дональд Трамптан басқа?

NOTE Paragraph

00:13:55.442 --> 00:13:56.807
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:13:56.831 --> 00:14:02.619
Күшейген билікке Сиден шебер басшы бар ма?

00:14:02.998 --> 00:14:05.236
Фукидид басын қаситыны анық.

00:14:05.260 --> 00:14:10.624
Солтүстік Кореялық Кимнен провокаторлығы,

00:14:10.648 --> 00:14:13.497
арандатуы озған тұлғаны таба алмайды.

00:14:14.629 --> 00:14:18.271
Әркім өзіне бөлінген рөлді ойнайтын болар,

00:14:18.295 --> 00:14:19.829
киелі кітапта да солай.

NOTE Paragraph

00:14:21.311 --> 00:14:25.815
Сөйтіп аса өзекті мәселені қорытындылайық,

00:14:25.839 --> 00:14:28.728
ол мәселе бүкіл кейінгі өміріміз үшін

00:14:28.752 --> 00:14:30.783
аса ықпалды зардап туғызады.

00:14:33.211 --> 00:14:39.045
Тарих күші АҚШ пен ҚХР-ды соғысқа әкеліп,

00:14:39.069 --> 00:14:41.281
содан екі жақ та апатқа ұшырай ма?

00:14:42.099 --> 00:14:45.236
Немесе біз зейініміз бен қуатымызды жинап,

00:14:45.260 --> 00:14:47.242
бірлікте өмір сүру жолын табамыз ба?

00:14:48.355 --> 00:14:51.362
ХХІғ. көшбасшылығын өзара бөлісеміз бе?

00:14:51.386 --> 00:14:55.917
Си айтқан "тың билік байланысы" құрыла ма?

NOTE Paragraph

00:14:56.371 --> 00:14:58.903
Бұл мәселе мені ізденіске жетелеп келеді,

00:14:58.927 --> 00:15:00.506
кейінгі екі жыл бойы.

00:15:00.530 --> 00:15:03.474
Ықпалды әр ел басшысымен сөйлесіп көрдім,

00:15:03.498 --> 00:15:05.656
және биліктің ойын тыңдадым, -

00:15:05.680 --> 00:15:09.609
Пекин, Вашингтон, Сеул, Токио -

00:15:09.633 --> 00:15:14.186
Гуманитарлық - сауда ісі ақылшысымен де.

00:15:14.210 --> 00:15:16.376
Оларға бәрін түсіндіре алсам еді.

00:15:16.400 --> 00:15:20.448
Қуанарлығы, басшылар біртіндеп мән беруде,

00:15:20.472 --> 00:15:22.822
Фукидидтік динамикаға,

00:15:22.846 --> 00:15:24.406
және оның қаупіне.

00:15:25.227 --> 00:15:27.945
Жаманы, ешкімде өнімді жоспар жоқ,

00:15:27.969 --> 00:15:30.553
дағдылы тарихи жетектен шығаратын.

NOTE Paragraph

00:15:31.299 --> 00:15:33.910
Демек сондай бір идеяларға анық мұқтажбыз,

00:15:33.934 --> 00:15:37.424
ол дәстүрлі жағдай қалыбынан шыққан ой, -

00:15:37.919 --> 00:15:41.047
иә, басқа кітап пен кеңістіктен туған ой,

00:15:42.707 --> 00:15:44.929
сол мені TED-ке алып келді,

00:15:44.953 --> 00:15:48.171
маған осындай ұсыныс айтқызды.

00:15:49.326 --> 00:15:54.695
Бұл аудиторияда жаратымпаз жандар отыр,

00:15:54.719 --> 00:15:56.402
ол таңертең тұра сала ойланады,

00:15:56.426 --> 00:15:59.171
жай ғана әлем қалай басқарылуда деп емес,

00:15:59.195 --> 00:16:02.329
болуы тиіс әлемді қалай жаратамыз деп.

00:16:02.633 --> 00:16:07.752
Ойға шому мен толғанудан үміт күтемін,

00:16:07.776 --> 00:16:11.805
кейбіреуің батыл идеяға, асау ойға иесің,

00:16:11.829 --> 00:16:15.089
соны тапсақ, осы кеңістік өзгеше болады.

00:16:15.498 --> 00:16:17.910
Іске кірісер болсаң, мен ескертемін,

00:16:17.934 --> 00:16:19.545
бұл ешқашан бірінші рет емес.

NOTE Paragraph

00:16:20.518 --> 00:16:23.480
Дүниежүзілік ІІ соғыстан соң не болып еді?

00:16:24.875 --> 00:16:28.494
Америкалық, Еуропалық, т.б. ерекше топтар

00:16:28.518 --> 00:16:32.259
билік арқылы, мәдениет және бизнес арқылы

00:16:32.283 --> 00:16:35.350
коллектив қиял құдіретін жүзеге асырды.

00:16:36.498 --> 00:16:39.418
Олар қиялдаған және жаратқан нәрсе

00:16:39.442 --> 00:16:41.816
жаңа халықаралық тәртіп болатын,

00:16:42.711 --> 00:16:46.497
ол әркім өзінше өмір сүру тәртібі еді,

00:16:46.521 --> 00:16:48.250
соғыс алапатынан сақтана білді,

00:16:49.307 --> 00:16:52.536
планета ешқашан бұлай өркендемеген еді.

00:16:53.804 --> 00:16:55.474
Сондай бір таңғажайып әңгіме.

00:16:56.041 --> 00:17:01.931
Қызық, сәтті болған бұл істің әр діңгегін

00:17:01.955 --> 00:17:03.545
алғаш айтылғанда,

00:17:03.569 --> 00:17:06.260
шетелдік дипломатия терістеген еді,

00:17:06.284 --> 00:17:09.432
балалық және үйлесімсіз деп.

NOTE Paragraph

00:17:09.919 --> 00:17:11.903
Маған Маршалл жоспары ұнайды.

00:17:12.838 --> 00:17:15.536
ДЖ ІІ соғыстан соң АҚШ-та қалжырады.

00:17:15.560 --> 00:17:17.578
10 млн кісілік қосын тарқатып жіберілді.

00:17:17.602 --> 00:17:20.783
Олар аса шұғыл елдік арманға ден қойды.

00:17:20.807 --> 00:17:25.003
Жұрт "Еуропа күйреуін" тамашалап жатқанда,

00:17:25.027 --> 00:17:27.781
ал, СССР шапқыншылығын үдетіп жатқанда,

00:17:27.805 --> 00:17:31.725
АҚШ ақыры ішкі салықты арттыруға келісті,

00:17:31.749 --> 00:17:35.562
төрт жыл бойы әр жылы ЖІӨ-нің 1.5 % бөліп,

00:17:35.586 --> 00:17:39.444
сол ақшаны Еуропаны қайта құруға жөнелтті,

00:17:39.468 --> 00:17:42.317
арасында Германия мен Италия да бар,

00:17:42.341 --> 00:17:45.198
Олардың армиясы 
Америкалықтарды өлтірген еді.

00:17:45.737 --> 00:17:46.887
Керемет.

00:17:47.792 --> 00:17:50.126
Сондай-ақ БҰҰ да құрылды.

00:17:50.150 --> 00:17:51.300
Тамаша.

00:17:51.896 --> 00:17:54.882
"Адам құқықтарының жалпыға ортақ деклара."

00:17:54.906 --> 00:17:56.207
Дүниежүзілік банк.

00:17:56.231 --> 00:17:57.416
НАТО. Міне солар

00:17:57.440 --> 00:18:01.341
бейбіт өркендеу тәртібінің элементтері.

00:18:01.365 --> 00:18:04.670
Қысқасы, тағы да солай істеуге тиіспіз.

00:18:05.919 --> 00:18:11.078
Бізге енді қиял күші, жаратымпаздық керек,

00:18:11.102 --> 00:18:13.272
тарихтан сабақ алып,

00:18:14.077 --> 00:18:18.562
бейне философ Сантаяна ескерткендей:

00:18:18.586 --> 00:18:22.642
"Соңында, тарихтан үйренбейтіндер ғана

00:18:22.666 --> 00:18:24.254
тарих қайталанады деп қақсайды".

NOTE Paragraph

00:18:25.087 --> 00:18:26.246
Рақмет.

NOTE Paragraph

00:18:26.270 --> 00:18:30.201
(Қол шапалақтау)