1
00:00:07,472 --> 00:00:09,753
Çok afedersiniz!

2
00:00:10,338 --> 00:00:11,398
Hiç birisi esnedi diye

3
00:00:11,398 --> 00:00:13,418
sizin de esnediğiniz oldu mu?

4
00:00:13,418 --> 00:00:15,168
Aslında yorgun olmasanız da

5
00:00:15,168 --> 00:00:18,209
aniden ağzınız ardına kadar açılır ve

6
00:00:18,209 --> 00:00:22,124
kocaman bir esneme

7
00:00:22,124 --> 00:00:23,914
gelir.

8
00:00:23,914 --> 00:00:27,237
Bu fenomen bulaşıcı esneme olarak bilinir.

9
00:00:27,237 --> 00:00:29,121
Bilim adamları bunun nedenini henüz tam olarak

10
00:00:29,121 --> 00:00:30,415
açıklayamasalar da,

11
00:00:30,415 --> 00:00:33,499
şu an üzerinde araştırma yapılan birçok kuram bulunmaktadır.

12
00:00:33,499 --> 00:00:34,873
Bu kuramlardan en yaygın

13
00:00:34,873 --> 00:00:36,581
birkaç tanesine bir göz atalım.

14
00:00:36,581 --> 00:00:38,999
İlk olarak iki fizyolojik kuramla başlayalım ve

15
00:00:38,999 --> 00:00:41,953
ardından bir psikolojik kuramla devam edelim.

16
00:00:41,953 --> 00:00:44,754
İlk fizyolojik kuram

17
00:00:44,754 --> 00:00:46,227
bulaşıcı esnemenin

18
00:00:46,227 --> 00:00:48,525
belirli bir uyarıcıyı - ilk esnemeyi - takiben

19
00:00:48,525 --> 00:00:50,012
harekete geçtiğini öne sürmektedir.

20
00:00:50,012 --> 00:00:52,861
Buna sabit eylem yapısı adı verilir.

21
00:00:52,861 --> 00:00:55,943
Sabit eylem yapısını bir çeşit refleks olarak düşünün.

22
00:00:55,943 --> 00:00:58,692
Sizin esnemeniz benim de esnememe neden olur.

23
00:00:58,692 --> 00:01:00,532
Yani domino etkisi gibi.

24
00:01:00,532 --> 00:01:02,115
Bir kişinin esnemesi, eylemi gözlemleyen

25
00:01:02,115 --> 00:01:04,999
civardaki diğer bir kişide de esnemeyi tetikler.

26
00:01:04,999 --> 00:01:06,995
Bu refleks harekete geçtiğinde,

27
00:01:06,995 --> 00:01:08,530
doğal akışını sürdürmesi gerekir.

28
00:01:08,530 --> 00:01:09,897
Hiç esnerken kendinizi durdurmaya

29
00:01:09,897 --> 00:01:11,543
çalıştınız mı?

30
00:01:11,543 --> 00:01:14,531
Esasen bu mümkün değil!

31
00:01:15,268 --> 00:01:17,178
Diğer bir fizyolojik kuram,

32
00:01:17,178 --> 00:01:20,300
bilinçsiz taklit ya da bukalemun etkisi

33
00:01:20,300 --> 00:01:22,012
olarak bilinir.

34
00:01:22,012 --> 00:01:24,584
Bu durum başkasının davranışını farkında olmadan

35
00:01:24,584 --> 00:01:25,636
taklit etmemiz sonucu ortaya çıkar:

36
00:01:25,636 --> 00:01:28,587
üstü kapalı ve istem dışı bir taklitçi manevrası.

37
00:01:28,587 --> 00:01:31,163
İnsanlar birbirlerinin tavırlarını taklit etmeye eğilimlidirler.

38
00:01:31,163 --> 00:01:32,705
Bacak bacak üstüne atmış birisinin

39
00:01:32,705 --> 00:01:34,254
karşısında oturuyorsanız,

40
00:01:34,254 --> 00:01:36,712
siz de bacak bacak üstüne atabilirsiniz.

41
00:01:36,712 --> 00:01:38,915
Bu kuram esneyen birisini gördüğümüzde,

42
00:01:38,915 --> 00:01:41,224
o kişinin davranışını bilinçsizce

43
00:01:41,224 --> 00:01:43,031
taklit ettiğimiz için

44
00:01:43,031 --> 00:01:44,533
esnediğimizi öne sürmektedir.

45
00:01:44,533 --> 00:01:47,188
Bilim adamları bukalemun etkisinin

46
00:01:47,188 --> 00:01:50,054
ayna nöronlar olarak bilinen özel bir grup nöron sayesinde

47
00:01:50,054 --> 00:01:52,475
mümkün olduğuna inanmaktadır.

48
00:01:53,336 --> 00:01:55,586
Ayna nöronlar bir çeşit beyin hücresidir.

49
00:01:55,586 --> 00:01:58,146
Bu hücreler, eylemi biz gerçekleştirdiğimizde de

50
00:01:58,146 --> 00:01:59,704
aynı eylemi yapan birisini gözlemlediğimizde de

51
00:01:59,704 --> 00:02:01,504
eşit ölçüde etkileşim gösterir.

52
00:02:01,504 --> 00:02:02,831
Bu nöronlar öğrenme ve kişisel farkındalık

53
00:02:02,831 --> 00:02:04,771
açısından önem taşır.

54
00:02:04,771 --> 00:02:07,922
Örneğin, birisi tarafından gerçekleştirilen örgü örme veya

55
00:02:07,922 --> 00:02:09,900
ruj sürme gibi fiziksel

56
00:02:09,900 --> 00:02:10,652
bir eylemi izlemek,

57
00:02:10,652 --> 00:02:14,590
aynı eylemleri daha doğru yapmamıza yardımcı olur.

58
00:02:14,590 --> 00:02:17,420
Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme, fMRG,

59
00:02:17,420 --> 00:02:19,701
ile gerçekleştirilen nörolojik görüntüleme çalışmaları,

60
00:02:19,701 --> 00:02:21,839
esneyen birisini gördüğümüzde veya

61
00:02:21,839 --> 00:02:23,921
esneme sesi duyduğumuzda,

62
00:02:23,921 --> 00:02:25,794
beyinde ayna nöronlarının

63
00:02:25,794 --> 00:02:27,392
bulunduğu bölgede

64
00:02:27,392 --> 00:02:28,586
hareketlenme olduğunu ve

65
00:02:28,586 --> 00:02:30,800
bunun sonucunda bizim de aynı eylemi - esnemeyi -

66
00:02:30,800 --> 00:02:33,996
gerçekleştirdiğimizi gösterir.

67
00:02:33,996 --> 00:02:36,752
Psikolojik kuram da ayna nöronlarının

68
00:02:36,752 --> 00:02:38,644
işleyişini içermektedir.

69
00:02:38,644 --> 00:02:41,800
Bu kurama empatik esneme diyeceğiz.

70
00:02:41,800 --> 00:02:43,582
Empati bir başkasının duygularını

71
00:02:43,582 --> 00:02:45,170
anlama ve paylaşma

72
00:02:45,170 --> 00:02:46,742
becerisidir:

73
00:02:46,742 --> 00:02:49,891
bizim gibi sosyal hayvanlar için önemli bir beceri.

74
00:02:49,891 --> 00:02:52,442
Son zamanlarda nörologlar

75
00:02:52,442 --> 00:02:54,091
bir ayna nöron alt kümesinin

76
00:02:54,091 --> 00:02:56,409
başkaları ile daha derinden empati kurmamıza

77
00:02:56,409 --> 00:02:58,207
olanak sağladığını ortaya koymuştur.

78
00:02:58,207 --> 00:02:59,252
Bilim adamları esnemeye karşı

79
00:02:59,252 --> 00:03:01,500
verilen bu empatik tepkiyi,

80
00:03:01,500 --> 00:03:03,120
önceden belirttiğimiz ilk kuramı, sabit eylem yapısını,

81
00:03:03,120 --> 00:03:04,716
test ederken keşfetti.

82
00:03:04,716 --> 00:03:06,503
Bu çalışma, köpeklerin salt insan esneme sesini

83
00:03:06,503 --> 00:03:08,966
duyduklarında esneme rekleksi geliştirdiklerini

84
00:03:08,966 --> 00:03:11,784
göstermek amacıyla hazırlandı.

85
00:03:11,784 --> 00:03:14,530
Çalışmaları bunun doğru olduğunu kanıtlarken,

86
00:03:14,530 --> 00:03:16,580
bilim adamları ilginç bir şey daha buldu.

87
00:03:16,580 --> 00:03:19,797
Köpekler, yabancıların esneme seslerine oranla

88
00:03:19,797 --> 00:03:21,297
sahiplerinin esneme seslerini

89
00:03:21,297 --> 00:03:24,088
duyduklarında daha sık esniyorlardı.

90
00:03:24,088 --> 00:03:25,250
Bu araştırmayı takiben,

91
00:03:25,250 --> 00:03:27,042
insan ve primatlar üzerinde yapılan diğer çalışmalar da

92
00:03:27,042 --> 00:03:29,048
bulaşıcı esnemenin yabancılara oranla

93
00:03:29,048 --> 00:03:32,895
arkadaşlar arasında daha sık ortaya çıktığını gösterdi.

94
00:03:32,895 --> 00:03:35,708
Aslında bulaşıcı esneme 4-5 yaşlarında,

95
00:03:35,708 --> 00:03:38,960
çocuklar başkalarının duygularını kavrama

96
00:03:38,960 --> 00:03:39,396
becerisini

97
00:03:39,396 --> 00:03:42,602
geliştirmeye başladığında ortaya çıkar.

98
00:03:43,201 --> 00:03:45,885
Bulaşıcı esnemenin bu empati kapasitesine

99
00:03:45,885 --> 00:03:47,329
bağlı olduğunu kanıtlamaya çalışan

100
00:03:47,329 --> 00:03:49,413
yeni bilimsel çalışmalar bulunsa da,

101
00:03:49,413 --> 00:03:50,630
tam olarak ne olduğunu ortaya çıkarmak için

102
00:03:50,630 --> 00:03:52,995
daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

103
00:03:52,995 --> 00:03:54,930
Cevap tamamen başka bir

104
00:03:54,930 --> 00:03:56,912
kuramda da saklı olabilir.

105
00:03:56,912 --> 00:03:59,147
Bir dahaki sefer esnediğinizde

106
00:03:59,147 --> 00:04:01,470
bir dakika durun ve ne olduğunu bir düşünün.

107
00:04:02,653 --> 00:04:04,534
Esneme hakkında mı düşünüyordunuz?

108
00:04:05,026 --> 00:04:07,015
Yakınınızdaki biri esnedi mi?

109
00:04:07,015 --> 00:04:09,995
Bu kişi bir yabancı mıydı, yoksa yakından tanıdığınız birisi miydi?

110
00:04:11,025 --> 00:04:14,144
Şu anda esniyor musunuz?