0:00:07.472,0:00:09.753
Çok afedersiniz!

0:00:10.338,0:00:11.398
Hiç birisi esnedi diye

0:00:11.398,0:00:13.418
sizin de esnediğiniz oldu mu?

0:00:13.418,0:00:15.168
Aslında yorgun olmasanız da

0:00:15.168,0:00:18.209
aniden ağzınız ardına kadar açılır ve

0:00:18.209,0:00:22.124
kocaman bir esneme

0:00:22.124,0:00:23.914
gelir.

0:00:23.914,0:00:27.237
Bu fenomen bulaşıcı esneme olarak bilinir.

0:00:27.237,0:00:29.121
Bilim adamları bunun nedenini henüz tam olarak

0:00:29.121,0:00:30.415
açıklayamasalar da,

0:00:30.415,0:00:33.499
şu an üzerinde araştırma yapılan birçok kuram bulunmaktadır.

0:00:33.499,0:00:34.873
Bu kuramlardan en yaygın

0:00:34.873,0:00:36.581
birkaç tanesine bir göz atalım.

0:00:36.581,0:00:38.999
İlk olarak iki fizyolojik kuramla başlayalım ve

0:00:38.999,0:00:41.953
ardından bir psikolojik kuramla devam edelim.

0:00:41.953,0:00:44.754
İlk fizyolojik kuram

0:00:44.754,0:00:46.227
bulaşıcı esnemenin

0:00:46.227,0:00:48.525
belirli bir uyarıcıyı - ilk esnemeyi - takiben

0:00:48.525,0:00:50.012
harekete geçtiğini öne sürmektedir.

0:00:50.012,0:00:52.861
Buna sabit eylem yapısı adı verilir.

0:00:52.861,0:00:55.943
Sabit eylem yapısını bir çeşit refleks olarak düşünün.

0:00:55.943,0:00:58.692
Sizin esnemeniz benim de esnememe neden olur.

0:00:58.692,0:01:00.532
Yani domino etkisi gibi.

0:01:00.532,0:01:02.115
Bir kişinin esnemesi, eylemi gözlemleyen

0:01:02.115,0:01:04.999
civardaki diğer bir kişide de esnemeyi tetikler.

0:01:04.999,0:01:06.995
Bu refleks harekete geçtiğinde,

0:01:06.995,0:01:08.530
doğal akışını sürdürmesi gerekir.

0:01:08.530,0:01:09.897
Hiç esnerken kendinizi durdurmaya

0:01:09.897,0:01:11.543
çalıştınız mı?

0:01:11.543,0:01:14.531
Esasen bu mümkün değil!

0:01:15.268,0:01:17.178
Diğer bir fizyolojik kuram,

0:01:17.178,0:01:20.300
bilinçsiz taklit ya da bukalemun etkisi

0:01:20.300,0:01:22.012
olarak bilinir.

0:01:22.012,0:01:24.584
Bu durum başkasının davranışını farkında olmadan

0:01:24.584,0:01:25.636
taklit etmemiz sonucu ortaya çıkar:

0:01:25.636,0:01:28.587
üstü kapalı ve istem dışı bir taklitçi manevrası.

0:01:28.587,0:01:31.163
İnsanlar birbirlerinin tavırlarını taklit etmeye eğilimlidirler.

0:01:31.163,0:01:32.705
Bacak bacak üstüne atmış birisinin

0:01:32.705,0:01:34.254
karşısında oturuyorsanız,

0:01:34.254,0:01:36.712
siz de bacak bacak üstüne atabilirsiniz.

0:01:36.712,0:01:38.915
Bu kuram esneyen birisini gördüğümüzde,

0:01:38.915,0:01:41.224
o kişinin davranışını bilinçsizce

0:01:41.224,0:01:43.031
taklit ettiğimiz için

0:01:43.031,0:01:44.533
esnediğimizi öne sürmektedir.

0:01:44.533,0:01:47.188
Bilim adamları bukalemun etkisinin

0:01:47.188,0:01:50.054
ayna nöronlar olarak bilinen özel bir grup nöron sayesinde

0:01:50.054,0:01:52.475
mümkün olduğuna inanmaktadır.

0:01:53.336,0:01:55.586
Ayna nöronlar bir çeşit beyin hücresidir.

0:01:55.586,0:01:58.146
Bu hücreler, eylemi biz gerçekleştirdiğimizde de

0:01:58.146,0:01:59.704
aynı eylemi yapan birisini gözlemlediğimizde de

0:01:59.704,0:02:01.504
eşit ölçüde etkileşim gösterir.

0:02:01.504,0:02:02.831
Bu nöronlar öğrenme ve kişisel farkındalık

0:02:02.831,0:02:04.771
açısından önem taşır.

0:02:04.771,0:02:07.922
Örneğin, birisi tarafından gerçekleştirilen örgü örme veya

0:02:07.922,0:02:09.900
ruj sürme gibi fiziksel

0:02:09.900,0:02:10.652
bir eylemi izlemek,

0:02:10.652,0:02:14.590
aynı eylemleri daha doğru yapmamıza yardımcı olur.

0:02:14.590,0:02:17.420
Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme, fMRG,

0:02:17.420,0:02:19.701
ile gerçekleştirilen nörolojik görüntüleme çalışmaları,

0:02:19.701,0:02:21.839
esneyen birisini gördüğümüzde veya

0:02:21.839,0:02:23.921
esneme sesi duyduğumuzda,

0:02:23.921,0:02:25.794
beyinde ayna nöronlarının

0:02:25.794,0:02:27.392
bulunduğu bölgede

0:02:27.392,0:02:28.586
hareketlenme olduğunu ve

0:02:28.586,0:02:30.800
bunun sonucunda bizim de aynı eylemi - esnemeyi -

0:02:30.800,0:02:33.996
gerçekleştirdiğimizi gösterir.

0:02:33.996,0:02:36.752
Psikolojik kuram da ayna nöronlarının

0:02:36.752,0:02:38.644
işleyişini içermektedir.

0:02:38.644,0:02:41.800
Bu kurama empatik esneme diyeceğiz.

0:02:41.800,0:02:43.582
Empati bir başkasının duygularını

0:02:43.582,0:02:45.170
anlama ve paylaşma

0:02:45.170,0:02:46.742
becerisidir:

0:02:46.742,0:02:49.891
bizim gibi sosyal hayvanlar için önemli bir beceri.

0:02:49.891,0:02:52.442
Son zamanlarda nörologlar

0:02:52.442,0:02:54.091
bir ayna nöron alt kümesinin

0:02:54.091,0:02:56.409
başkaları ile daha derinden empati kurmamıza

0:02:56.409,0:02:58.207
olanak sağladığını ortaya koymuştur.

0:02:58.207,0:02:59.252
Bilim adamları esnemeye karşı

0:02:59.252,0:03:01.500
verilen bu empatik tepkiyi,

0:03:01.500,0:03:03.120
önceden belirttiğimiz ilk kuramı, sabit eylem yapısını,

0:03:03.120,0:03:04.716
test ederken keşfetti.

0:03:04.716,0:03:06.503
Bu çalışma, köpeklerin salt insan esneme sesini

0:03:06.503,0:03:08.966
duyduklarında esneme rekleksi geliştirdiklerini

0:03:08.966,0:03:11.784
göstermek amacıyla hazırlandı.

0:03:11.784,0:03:14.530
Çalışmaları bunun doğru olduğunu kanıtlarken,

0:03:14.530,0:03:16.580
bilim adamları ilginç bir şey daha buldu.

0:03:16.580,0:03:19.797
Köpekler, yabancıların esneme seslerine oranla

0:03:19.797,0:03:21.297
sahiplerinin esneme seslerini

0:03:21.297,0:03:24.088
duyduklarında daha sık esniyorlardı.

0:03:24.088,0:03:25.250
Bu araştırmayı takiben,

0:03:25.250,0:03:27.042
insan ve primatlar üzerinde yapılan diğer çalışmalar da

0:03:27.042,0:03:29.048
bulaşıcı esnemenin yabancılara oranla

0:03:29.048,0:03:32.895
arkadaşlar arasında daha sık ortaya çıktığını gösterdi.

0:03:32.895,0:03:35.708
Aslında bulaşıcı esneme 4-5 yaşlarında,

0:03:35.708,0:03:38.960
çocuklar başkalarının duygularını kavrama

0:03:38.960,0:03:39.396
becerisini

0:03:39.396,0:03:42.602
geliştirmeye başladığında ortaya çıkar.

0:03:43.201,0:03:45.885
Bulaşıcı esnemenin bu empati kapasitesine

0:03:45.885,0:03:47.329
bağlı olduğunu kanıtlamaya çalışan

0:03:47.329,0:03:49.413
yeni bilimsel çalışmalar bulunsa da,

0:03:49.413,0:03:50.630
tam olarak ne olduğunu ortaya çıkarmak için

0:03:50.630,0:03:52.995
daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

0:03:52.995,0:03:54.930
Cevap tamamen başka bir

0:03:54.930,0:03:56.912
kuramda da saklı olabilir.

0:03:56.912,0:03:59.147
Bir dahaki sefer esnediğinizde

0:03:59.147,0:04:01.470
bir dakika durun ve ne olduğunu bir düşünün.

0:04:02.653,0:04:04.534
Esneme hakkında mı düşünüyordunuz?

0:04:05.026,0:04:07.015
Yakınınızdaki biri esnedi mi?

0:04:07.015,0:04:09.995
Bu kişi bir yabancı mıydı, yoksa yakından tanıdığınız birisi miydi?

0:04:11.025,0:04:14.144
Şu anda esniyor musunuz?