1
00:00:00,942 --> 00:00:03,770
Ah şu üniversite günleri

2
00:00:03,770 --> 00:00:07,673
doktora düzeyinde kuramsal matematiğin,

3
00:00:07,673 --> 00:00:10,144
tüm dünyanın şampiyonaları tartıştığı

4
00:00:10,144 --> 00:00:15,397
ve "Selam kızlar. Of, evet." O delişmen günler.

5
00:00:15,397 --> 00:00:17,389
Size şunu söylemeliyim ki üniversitede,

6
00:00:17,389 --> 00:00:18,853
Spencer'dan daha seksi olamazdınız.

7
00:00:18,853 --> 00:00:23,239
Gerçekten dünyanın öbür tarafından,

8
00:00:23,239 --> 00:00:25,570
Sydney, Avustralya'dan sıradan bir radyo sunucusu için

9
00:00:25,570 --> 00:00:27,733
burada TED sahnesinde olmak çok heyecan verici.

10
00:00:27,733 --> 00:00:29,366
Bilmenizi isterim ki Avustralyalılar hakkında

11
00:00:29,366 --> 00:00:31,011
duyduğunuz pek çok şey doğru.

12
00:00:31,011 --> 00:00:33,433
Çok erken yaşlardan itibaren, sporda

13
00:00:33,433 --> 00:00:35,944
olağanüstü bir başarı sergileriz.

14
00:00:35,944 --> 00:00:40,289
Savaş meydanlarının cesur ve soylu savaşçılarıyızdır.

15
00:00:40,289 --> 00:00:40,946
Ne duyduysanız doğru.

16
00:00:40,946 --> 00:00:44,770
Biz Avustralyalılar, bazen bizi toplum içinde utandığımız

17
00:00:44,770 --> 00:00:48,520
durumlara düşüren alkolü fazla kaçırmaya aldırış etmeyiz.

18
00:00:48,520 --> 00:00:54,707
Bu babamın işyerindeki Aralık 1973 yılı Noel Partisinden.

19
00:00:54,707 --> 00:00:56,629
Sanırım beş yaşlarındayım ve emin olun

20
00:00:56,629 --> 00:00:59,009
o gün Santa'dan daha çok eğleniyorum.

21
00:00:59,009 --> 00:01:02,889
Ama bugün sizin karşınızda,

22
00:01:02,889 --> 00:01:04,335
bir radyo sunucusu olarak değil,

23
00:01:04,335 --> 00:01:08,241
bir komedyen olarak da değil, ama matematikçi olmuş,

24
00:01:08,241 --> 00:01:11,421
olan ve hep matematikçi olacak biri olarak duruyorum.

25
00:01:11,421 --> 00:01:13,615
Rakam böceğince ısırılan herkes bilir ki,

26
00:01:13,615 --> 00:01:17,375
rakam böceği vakitsiz ve derin ısırır.

27
00:01:17,375 --> 00:01:20,312
Sydney'in banliyölerinde Boronia Park denilen

28
00:01:20,312 --> 00:01:22,335
küçük güzel bir devlet okulunda

29
00:01:22,335 --> 00:01:26,090
ikinci sınıfta okuduğum günlerimi anımsıyorum.

30
00:01:26,090 --> 00:01:28,151
Öğle tatiline yaklaştığımız vakitlerde,

31
00:01:28,151 --> 00:01:29,879
öğretmenimiz Bayan Russell sınıfa şöyle dedi:

32
00:01:29,879 --> 00:01:32,344
"Evet, ikiler. Öğle yemeğinden sonra ne yapmak istiyorsunuz?

33
00:01:32,344 --> 00:01:34,613
Benim bir planım yok."

34
00:01:34,613 --> 00:01:37,760
Bir demokratik eğitim alıştırmasıydı, evet demokratik eğitimi

35
00:01:37,760 --> 00:01:42,382
tümüyle destekliyorum ama sadece yedi yaşındaydık.

36
00:01:42,382 --> 00:01:44,124
Öğleden sonra için getirdiğimiz önerilerin

37
00:01:44,124 --> 00:01:46,688
bazıları pek de yapılması mümkün olmayan şeylerdi,

38
00:01:46,688 --> 00:01:48,962
bir süre sonra, biri gerçekten aptalca bir öneri getirdi

39
00:01:48,962 --> 00:01:51,107
ve Bayan Russell kibar bir vecizle onu okşayarak şöyle dedi:

40
00:01:51,107 --> 00:01:52,704
"Bu olamaz. Bu kare bir taşı,

41
00:01:52,704 --> 00:01:56,695
yuvarlak bir delikten geçirmeye benzer."

42
00:01:56,695 --> 00:01:58,962
Zeki olmaya çalışmıyordum.

43
00:01:58,962 --> 00:01:59,797
Komik olmaya da çalışmıyordum.

44
00:01:59,797 --> 00:02:02,012
Kibarca elimi kaldırdım ve

45
00:02:02,012 --> 00:02:03,995
Ms. Russell beni fark ettiğinde,

46
00:02:03,995 --> 00:02:06,631
tüm sınıfın önünde şöyle dedim:

47
00:02:06,631 --> 00:02:10,194
"Fakat, Bayan Russell, eğer

48
00:02:10,194 --> 00:02:13,990
karenin köşegenleri

49
00:02:13,990 --> 00:02:18,201
yuvarlağın çapından küçükse

50
00:02:18,201 --> 00:02:21,086
kare taş yuvarlak delikten rahatlıkla geçecektir."

51
00:02:21,086 --> 00:02:24,104
(Gülüşmeler)

52
00:02:24,104 --> 00:02:28,375
"Bir dilim ekmeği basketbol potasından geçirmeye benzer."

53
00:02:28,375 --> 00:02:30,018
Sınıf arkadaşlarımın çoğunda,

54
00:02:30,018 --> 00:02:31,216
tuhaf bir sessizlik vardı.

55
00:02:31,216 --> 00:02:33,319
Ta ki yanımda oturan arkadaşlarımdan biri,

56
00:02:33,319 --> 00:02:35,771
okulun en havalı çocuklarından Steven, bana doğru eğildi

57
00:02:35,771 --> 00:02:38,114
ve başıma öyle bir darbe indirdi ki...

58
00:02:38,114 --> 00:02:39,198
(Gülüşmeler)

59
00:02:39,198 --> 00:02:41,699
Steven şunu demişti: "Bak, Adam, burada hayatının

60
00:02:41,699 --> 00:02:46,248
en kritik dönemecindesin dostum.

61
00:02:46,248 --> 00:02:48,525
Burada bizimle oturmaya devam edebilirsin.

62
00:02:48,525 --> 00:02:50,195
Böyle konuşmalara devam edersen, kalkıp gitmeli

63
00:02:50,195 --> 00:02:53,975
ve orada onlarla oturmalısın."

64
00:02:53,975 --> 00:02:55,577
Bir nanosaniyeliğine bunu düşündüm.

65
00:02:55,577 --> 00:02:59,353
Hayatımın yol haritasına baktım,

66
00:02:59,353 --> 00:03:03,181
"Geek" yazan sokak boyunca, hantal küçük ayaklarımın,

67
00:03:03,181 --> 00:03:08,608
astımlı bedenimin beni taşıyabileceği kadar hızlı koştum.

68
00:03:08,623 --> 00:03:12,336
Çok erken yaşlarda matematiğe aşık oldum.

69
00:03:12,351 --> 00:03:15,209
Bütün arkadaşlarıma açıkladım. Matematik harikadır.

70
00:03:15,209 --> 00:03:17,193
Doğaldır. Heryerdedir.

71
00:03:17,193 --> 00:03:20,498
Sayılar kainatın senfonisinin yazıldığı

72
00:03:20,498 --> 00:03:24,720
müzikal notalardır.

73
00:03:24,720 --> 00:03:27,003
Muhteşem Descartes da benzer bir şey söylemiştir.

74
00:03:27,003 --> 00:03:29,713
Kainat "matematiksel bir dille yazılmıştır."

75
00:03:29,713 --> 00:03:33,937
Bugün size, bu müzikal notalardan birini göstermek istiyorum,

76
00:03:33,937 --> 00:03:38,329
çok güzel, çok büyük bir sayı.

77
00:03:38,329 --> 00:03:40,902
Bence aklınızı başınızdan alacak.

78
00:03:40,902 --> 00:03:43,649
Bugün asal sayılardan konuşacağız.

79
00:03:43,649 --> 00:03:47,615
Çoğunuzun altının bir asal sayı olmadığını bildiğine eminim.

80
00:03:47,615 --> 00:03:49,931
Çünkü iki kere üç altıdır.

81
00:03:49,931 --> 00:03:53,545
Yedi asaldır çünkü bir kere yedi yedidir.

82
00:03:53,545 --> 00:03:56,148
ve onu daha küçük parçalara ayıramazsınız,

83
00:03:56,148 --> 00:03:58,131
ya da bizim deyişimizle, çarpanlara.

84
00:03:58,131 --> 00:04:00,621
Şimdi sıra asal sayılar hakkında bilmek istediğiniz şeylerde.

85
00:04:00,621 --> 00:04:02,632
Bir asal değildir.

86
00:04:02,632 --> 00:04:05,172
Bunun kanıtı ise sadece bazı partilerde işe yarayan

87
00:04:05,172 --> 00:04:08,076
süper bir parti hilesidir.

88
00:04:08,076 --> 00:04:11,066
(Gülüşmeler)

89
00:04:11,066 --> 00:04:14,728
Bir şey daha: son ve en büyük asal sayı yoktur.

90
00:04:14,728 --> 00:04:16,140
Asal sayılar sonsuza kadar devam ederler.

91
00:04:16,140 --> 00:04:17,979
Dahi matematikçi Öklid sayesinde biliyoruz ki

92
00:04:17,979 --> 00:04:19,929
sonsuz sayıda asal sayı vardır.

93
00:04:19,929 --> 00:04:23,161
Binlerce yıl önce Öklid bunu bize kanıtlamıştır.

94
00:04:23,161 --> 00:04:24,858
Asal sayılar hakkındaki üçüncü şey ise,

95
00:04:24,858 --> 00:04:26,368
matematikçilerin her zaman,

96
00:04:26,368 --> 00:04:28,630
yani gerçekten her dönemde merak ettiği bir gerçek,

97
00:04:28,630 --> 00:04:31,433
bildiğimiz en büyük asal sayı nedir?

98
00:04:31,433 --> 00:04:35,741
Bugün biz bu en büyük asal sayının peşine düşeceğiz.

99
00:04:35,741 --> 00:04:38,888
Hemen telaşa düşmeyin.

100
00:04:38,888 --> 00:04:41,889
Bilmeniz gereken şey, bugüne kadar

101
00:04:41,889 --> 00:04:46,374
öğrendiğiniz, öğrenemediğiniz, çok çalıştığınız, unuttuğunuz

102
00:04:46,374 --> 00:04:48,107
ve ilk etapta asla anlayamadığınız matematik bilginizle

103
00:04:48,107 --> 00:04:50,492
tüm bilmeniz gereken şudur:

104
00:04:50,492 --> 00:04:54,739
2'nin 5'inci kuvveti dediğimde,

105
00:04:54,739 --> 00:04:57,586
yanyana beş adet ikiden bahsediyorum,

106
00:04:57,586 --> 00:04:58,881
hepsini çarptığımızda,

107
00:04:58,881 --> 00:05:02,097
yani 2x2x2x2x2'dir.

108
00:05:02,097 --> 00:05:05,501
Yani 2'nin 5'inci kuvveti demek 2x2=4,

109
00:05:05,501 --> 00:05:07,681
8, 16, 32.

110
00:05:07,681 --> 00:05:11,195
Bunu anladıysanız, tüm yolculukta benimlesiniz. Tamam mı?

111
00:05:11,195 --> 00:05:13,167
Yani 2'nin 5'inci kuvveti,

112
00:05:13,167 --> 00:05:14,879
beş küçük ikinin birbiriyle çarpılmasıdır.

113
00:05:14,879 --> 00:05:19,142
(2^ 5) -1=31

114
00:05:19,142 --> 00:05:22,453
31 bir asal sayıdır, keza kuvvetteki 5 de

115
00:05:22,453 --> 00:05:24,998
bir asal sayıdır.

116
00:05:24,998 --> 00:05:28,502
Bugüne kadar bulabildiğimiz o tüm asal sayılar

117
00:05:28,502 --> 00:05:29,738
şu yapıdadır:

118
00:05:29,738 --> 00:05:33,017
İkinin asal sayı olan bir kuvveti eksi bir.

119
00:05:33,017 --> 00:05:35,434
Çok detayına inmeyeceğim çünkü,

120
00:05:35,434 --> 00:05:38,185
eğer öyle yaparsam, çoğunuzun gözleri önüne akacak.

121
00:05:38,185 --> 00:05:42,396
ama şu kadarını söyleyebilirim ki, bu yapıdaki bir sayının

122
00:05:42,396 --> 00:05:45,859
kuvvet olarak alınabileceği kolayca test edilebilir.

123
00:05:45,859 --> 00:05:49,459
Sıradan bir sayının test edilmesi çok daha zordur.

124
00:05:49,459 --> 00:05:51,380
Ama asal sayıların peşine düşer düşmez,

125
00:05:51,380 --> 00:05:53,219
herhangi bir asal sayının kuvvet olarak

126
00:05:53,219 --> 00:05:55,960
alınmasının yeterli olmadığını görürüz.

127
00:05:55,960 --> 00:05:58,557
(2^11)-1=2,047,

128
00:05:58,557 --> 00:06:01,925
ve bunun bana 23x89 olduğunu söylemenize gerek yok.

129
00:06:01,925 --> 00:06:04,051
(Gülüşmeler)

130
00:06:04,051 --> 00:06:07,291
Ama (2^13) -1, (2^17)-1

131
00:06:07,291 --> 00:06:10,648
(2^19)-1, bunların hepsi asaldır.

132
00:06:10,648 --> 00:06:13,517
Bu noktadan sonra, giderek azalıyorlar.

133
00:06:13,517 --> 00:06:15,647
Büyük asal sayıların peşine düşmekle ilgili,

134
00:06:15,647 --> 00:06:18,786
çok sevdiğim bir şey varsa o da onları araştıran

135
00:06:18,786 --> 00:06:21,303
gelmiş geçmiş büyük matematik dehalarıdır.

136
00:06:21,303 --> 00:06:24,040
Bu, İsviçreli büyük matematikçi Leonhard Euler.

137
00:06:24,040 --> 00:06:26,501
1700'lerde, diğer matematikçiler onun için,

138
00:06:26,501 --> 00:06:29,533
"o hepimizin ustası" demişlerdir.

139
00:06:29,533 --> 00:06:32,721
O kadar saygındı ki resmini Avrupa banknotlarına basmışlardı.

140
00:06:32,721 --> 00:06:35,366
Tabii o zaman için bu adeta bir lütuftu.

141
00:06:35,366 --> 00:06:40,346
(Gülüşmeler)

142
00:06:40,346 --> 00:06:43,429
Euler o zamanın en büyük asal sayısını keşfetmiştir:

143
00:06:43,429 --> 00:06:45,216
(2^31)-1.

144
00:06:45,216 --> 00:06:47,564
İki milyardan fazladır.

145
00:06:47,564 --> 00:06:49,599
Euler bu sayının asallığını sadece

146
00:06:49,599 --> 00:06:53,387
tüy kalemi, mürekkebi ve aklıyla kanıtlamıştır.

147
00:06:53,387 --> 00:06:54,341
Bunun büyük olduğunu düşünebilirsiniz.

148
00:06:54,341 --> 00:06:57,618
Ama biliyoruz ki (2^127) -1 de

149
00:06:57,618 --> 00:06:59,212
bir asal sayıdır.

150
00:06:59,212 --> 00:07:00,856
Resmen mantık dışı.

151
00:07:00,856 --> 00:07:04,861
Şuraya bakın: Tam 39 hane.

152
00:07:04,861 --> 00:07:08,224
Asal olduğu 1876'da

153
00:07:08,224 --> 00:07:10,288
Lucas adlı bir matematikçi tarafından kanıtlanmıştır.

154
00:07:10,288 --> 00:07:12,224
Seni gidi Lucas seni!

155
00:07:12,224 --> 00:07:13,969
(Gülüşmeler)

156
00:07:13,969 --> 00:07:16,363
Ama en büyük asal sayıların peşine düşmenin

157
00:07:16,363 --> 00:07:17,560
en güzel yanı her zaman onlara ulaşmak değildir.

158
00:07:17,560 --> 00:07:21,811
Bazen tersini kanıtlamak da aynı derecede heyecan vericidir.

159
00:07:21,811 --> 00:07:27,593
Yine Lucas bize, 1876'da, 21 hane uzunluğundaki

160
00:07:27,593 --> 00:07:30,269
(2^67)-1'in asal olmadığını göstermiştir.

161
00:07:30,269 --> 00:07:32,698
Ama çarpanların ne olduğunu bilmiyordu.

162
00:07:32,698 --> 00:07:34,483
Biz altı gibi olduklarını biliyoruz, ama

163
00:07:34,483 --> 00:07:36,904
2x3'ü neyle çarptığımızda o büyük

164
00:07:36,904 --> 00:07:38,154
sayıya ulaşacağımızı bilmiyorduk.

165
00:07:38,154 --> 00:07:40,195
Neredeyse kırk yıldır bunu bilmiyorduk ki

166
00:07:40,195 --> 00:07:43,117
Frank Nelson Cole çıkageldi.

167
00:07:43,117 --> 00:07:45,495
Amerikalı saygın matematikçilerin bir toplantısında,

168
00:07:45,495 --> 00:07:49,291
tahtaya yürüdü, eline bir tebeşir aldı

169
00:07:49,291 --> 00:07:52,056
ve ikinin kuvvetlerini yazmaya başladı:

170
00:07:52,056 --> 00:07:55,177
iki, dört, sekiz, 16 --

171
00:07:55,177 --> 00:07:56,833
hadi, bana eşlik edin, nasıl devam ettiğini biliyorsunuz --

172
00:07:56,833 --> 00:08:00,699
32, 64, 128, 256,

173
00:08:00,699 --> 00:08:05,355
512, 1,0214, 2,048

174
00:08:05,355 --> 00:08:07,907
İneklerin arasında kaldım. Burada bir saniyeliğine duracağız.

175
00:08:07,907 --> 00:08:10,677
Ama Frank Nelson Cole orada durmadı.

176
00:08:10,677 --> 00:08:12,340
Devam etti, etti ve ikinin

177
00:08:12,340 --> 00:08:16,009
tam altmış yedi kuvvetini hesapladı.

178
00:08:16,009 --> 00:08:18,501
Biri çıkardı ve tahtadaki sayıyı yazdı.

179
00:08:18,501 --> 00:08:22,842
Tüm salonda bir heyecan ürpertisi dolaşıyordu.

180
00:08:22,842 --> 00:08:25,104
Bildiğimiz çarpma işlemi formatında iki büyük asal sayıyı

181
00:08:25,104 --> 00:08:29,503
tahtaya yazdığında heyecan daha da arttı.

182
00:08:29,509 --> 00:08:33,416
Ve konuşmasının geri kalanında

183
00:08:33,416 --> 00:08:38,049
Frank Nelson Cole adeta balatayı sıyırdı.

184
00:08:38,049 --> 00:08:40,223
(2^'67)-1'in sonucundaki

185
00:08:40,223 --> 00:08:42,633
asal sayıya ulaşmıştı.

186
00:08:42,633 --> 00:08:45,135
Odadaki herkes sanki kafayı yemiş gibiydi.

187
00:08:45,135 --> 00:08:46,955
(Gülüşmeler)

188
00:08:46,955 --> 00:08:48,997
Frank Nelson Cole yerine oturduğunda

189
00:08:48,997 --> 00:08:52,344
matematik tarihindeki sözcüklerin kullanılmadığı

190
00:08:52,344 --> 00:08:55,153
tek konuşmayı yapmıştı.

191
00:08:55,153 --> 00:08:57,840
Sonraları bunun çok da zor olmadığını kabul etti.

192
00:08:57,840 --> 00:09:00,490
Dikkat ve azimle bunun üzerine eğilmeyi gerektiriyordu.

193
00:09:00,490 --> 00:09:02,490
Onun hesaplamasına göre,

194
00:09:02,490 --> 00:09:06,461
üç yılın pazar günlerinin toplamı kadar vaktini almıştı.

195
00:09:06,461 --> 00:09:08,799
Ama matematik alanında,

196
00:09:08,799 --> 00:09:11,914
TED'den öğrendiğimiz pek çok alanda olduğu gibi,

197
00:09:11,914 --> 00:09:16,257
bilgisayar çağı gelir ve asıl patlama yaşanır.

198
00:09:16,257 --> 00:09:18,694
Bilgisayarlar hesaplama işimizi üstlendikçe, yıllar içinde,

199
00:09:18,694 --> 00:09:22,101
bildiğimiz bu büyük asal sayıların her biri

200
00:09:22,101 --> 00:09:25,301
bir öncekini küçülte küçülte

201
00:09:25,301 --> 00:09:27,213
daha da büyüdü ve büyüdü.

202
00:09:27,230 --> 00:09:30,295
Bu gördüğünüz, benim için çok duygusal bir yıl olan,

203
00:09:30,295 --> 00:09:32,315
1996'da bildiğimiz en büyük asal sayıydı.

204
00:09:32,315 --> 00:09:34,250
1996 üniversiteyi bitirdiğim yıldı.

205
00:09:34,250 --> 00:09:36,875
Matematik ve medya arasında gidip geliyordum.

206
00:09:36,875 --> 00:09:39,330
Zor bir karardı. Üniversiteyi sevmiştim.

207
00:09:39,330 --> 00:09:43,203
Güzel sanatlar eğitimim hayatımın en iyi dokuz buçuk yılıydı.

208
00:09:43,203 --> 00:09:45,786
(Gülüşmeler)

209
00:09:45,786 --> 00:09:49,413
Ama kendi yeteneklerim hakkında bir şeyi fark etmiştim.

210
00:09:49,413 --> 00:09:52,930
En basit deyişle, gelişigüzel seçilmiş insanların arasında

211
00:09:52,930 --> 00:09:54,805
ben bir matematik dahisiyim.

212
00:09:54,805 --> 00:09:56,882
Matematik doktorları arasında ise

213
00:09:56,882 --> 00:10:00,611
tam bir kuş beyinliyim.

214
00:10:00,611 --> 00:10:02,358
Yeteneğim matematikte değildi.

215
00:10:02,358 --> 00:10:06,250
Matematiğin hikayesini anlatabilmekteydi.

216
00:10:06,250 --> 00:10:08,436
Ve ben üniversiteyi bitirdiğimden beri,

217
00:10:08,436 --> 00:10:10,572
bu sayılar her biri bir sonrakini

218
00:10:10,572 --> 00:10:12,338
küçülte küçülte büyüdüler.

219
00:10:12,338 --> 00:10:17,231
Ta ki, birkaç yıl önce en büyük asal sayı rekorunu

220
00:10:17,231 --> 00:10:20,590
rakip bir üniversiteye kaptırmak için elde eden

221
00:10:20,590 --> 00:10:23,895
Dr. Curtis Cooper ortaya çıkıncaya dek.

222
00:10:23,895 --> 00:10:28,072
Sonraları Curtis Cooper bu rekoru geri aldı.

223
00:10:28,072 --> 00:10:33,399
Yıllar, aylar önce değil, günler önce.

224
00:10:33,399 --> 00:10:35,043
Şanslı bir tesadüf anında,

225
00:10:35,043 --> 00:10:39,195
Bu adamın neler yaptığını göstermek için

226
00:10:39,195 --> 00:10:41,205
TED'e yeni bir slayt yolladım.

227
00:10:41,205 --> 00:10:43,855
Hala hatırlıyorum -- (Alkış) --

228
00:10:43,855 --> 00:10:45,358
Ne zaman olduğunu hala hatırlıyorum.

229
00:10:45,358 --> 00:10:46,806
Radyodaki kahvaltı programımı yapıyordum.

230
00:10:46,806 --> 00:10:48,178
Twitter'a bir göz attım ve şöyle bir tweet gördüm:

231
00:10:48,178 --> 00:10:50,483
"Adam, yeni en büyük asal sayıyı gördün mü?"

232
00:10:50,483 --> 00:10:51,897
Titrediğimi hissettim.

233
00:10:51,897 --> 00:10:53,637
(Gülüşmeler)

234
00:10:53,637 --> 00:10:56,719
diğer odada programımı hazırlayan kızları aradım

235
00:10:56,719 --> 00:10:59,170
ve "Kızlar, manşeti bana ayırın.

236
00:10:59,170 --> 00:11:00,630
Bugün siyaset konuşmayacağız.

237
00:11:00,630 --> 00:11:02,587
Bugün spor da konuşmayacağız.

238
00:11:02,587 --> 00:11:04,917
Yeni bir büyük asal sayı bulunmuş."

239
00:11:04,917 --> 00:11:06,429
Kızlar başlarını salladılar, başlarını elleri arasına aldılar

240
00:11:06,429 --> 00:11:08,666
ve beni ne halim varsa görmem için bıraktılar.

241
00:11:08,666 --> 00:11:11,242
Şuan bildiğimiz en büyük asal sayı olan

242
00:11:11,242 --> 00:11:13,571
2^57,885,161'i

243
00:11:13,571 --> 00:11:21,581
Curtis Cooper sayesinde biliyoruz.

244
00:11:21,581 --> 00:11:24,384
Ve tabi biri çıkarmayı da unutmamalıyız.

245
00:11:24,384 --> 00:11:31,608
Bu sayı neredeyse on yedi buçuk milyon hane uzunluğunda.

246
00:11:31,608 --> 00:11:35,034
Bilgisayarda yazıp bir metin dosyası olarak kaydettiğinizde

247
00:11:35,034 --> 00:11:37,829
dosya yirmi megabayt olur.

248
00:11:37,829 --> 00:11:39,873
Tamam bilgisayar dilinden daha basit anlatayım.

249
00:11:39,873 --> 00:11:42,010
Harry Potter serisini düşünün, tamam mı?

250
00:11:42,010 --> 00:11:44,360
Bu ilk Harry Potter romanı.

251
00:11:44,360 --> 00:11:46,062
Bu da serinin tamamı, yani yedi roman.

252
00:11:46,062 --> 00:11:48,424
Çünkü yazar sonlara doğru biraz aylaklık yaptı.

253
00:11:48,424 --> 00:11:51,943
(Gülüşmeler)

254
00:11:51,943 --> 00:11:54,255
Bir kitap olarak yazılırsa, bu sayı tüm Harry Poter serisi

255
00:11:54,255 --> 00:11:58,730
ve bir de onun yarısı kadar daha uzun olurdu.

256
00:11:58,730 --> 00:12:04,269
Bu sayının ilk 1000 hanesini ekranda görebilirsiniz.

257
00:12:04,269 --> 00:12:07,390
Eğer salı günü saat 11'de, TED'in başladığı saatte,

258
00:12:07,390 --> 00:12:11,958
her saniyede bir ekranda bir slayt gösterseydik

259
00:12:11,958 --> 00:12:17,328
bu sayının tamamını size göstermek beş saat alırdı.

260
00:12:17,328 --> 00:12:20,294
Ben yapmak istedim açıkçası ama Bono'yu ikna edemedim.

261
00:12:20,294 --> 00:12:22,897
İşte bu şekilde devam ediyor.

262
00:12:22,897 --> 00:12:27,317
Bu sayı 17,500 slayt uzunluğunda.

263
00:12:27,317 --> 00:12:31,440
ve biz bu sayının asal olduğunu yedinin asal olduğunu

264
00:12:31,440 --> 00:12:34,814
bildiğimiz kadar kesin bilebiliyoruz.

265
00:12:34,814 --> 00:12:40,500
Yani bu bende neredeyse cinsel uyarılma etkisi yaratıyor.

266
00:12:40,500 --> 00:12:42,683
Hani neredeyse derken kimi kandırıyorsam?

267
00:12:42,683 --> 00:12:45,245
(Gülüşmeler)

268
00:12:45,245 --> 00:12:46,896
Ne düşündüğünüzü biliyorum.

269
00:12:46,896 --> 00:12:51,875
Adam, sen mutlusun ve biz de mutluyuz.

270
00:12:51,875 --> 00:12:54,373
Ama bu neden bizim umrumuzda olsun ki?

271
00:12:54,373 --> 00:12:57,083
Bu durumu bu denli muhteşem yapan üç sebep söyleyeceğim.

272
00:12:57,083 --> 00:13:00,634
İlk olarak, açıkladığım gibi, bilgisayara, "bu sayı asal mıdır"

273
00:13:00,634 --> 00:13:03,713
diye sormak için onu kısa haliyle yazmak, sonra da

274
00:13:03,713 --> 00:13:07,915
aşağı yukarı altı satır kod ile asallığı denemek için

275
00:13:07,915 --> 00:13:10,236
bu soruyu sormak çok basittir.

276
00:13:10,236 --> 00:13:13,249
Net bir şekilde evet ya da hayır cevabı verir,

277
00:13:13,249 --> 00:13:15,806
ve sadece iyi çalışan bir bellek gerektirir.

278
00:13:15,806 --> 00:13:17,975
Büyük asal sayılar bilgisayar çiplerinin hızını

279
00:13:17,975 --> 00:13:20,608
ve iyi çalışıp çalışmadıklarını test etmenin en iyi yoludur.

280
00:13:20,608 --> 00:13:23,409
Öte yandan, Curtis Cooper bu dev sayının

281
00:13:23,409 --> 00:13:25,334
izini süren tek kişi değildi.

282
00:13:25,334 --> 00:13:26,519
O sırada benim laptopum da, tüm dünyada

283
00:13:26,519 --> 00:13:28,794
bu büyük sayıların peşine düşen

284
00:13:28,794 --> 00:13:32,450
bir bilgisayar ağına bağlı olarak dört tane

285
00:13:32,450 --> 00:13:33,705
potansiyel asal sayının incelemesini yapmakta idi.

286
00:13:33,705 --> 00:13:35,634
Büyük asal sayıların peşine düşmek insanların

287
00:13:35,634 --> 00:13:38,836
RNA dizilimini çözmek için yaptıkları çalışmalara,

288
00:13:38,836 --> 00:13:41,908
Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırmaları projelerine benziyor.

289
00:13:41,908 --> 00:13:45,150
Büyük buluşların her zaman laboratuvarlarda ya da

290
00:13:45,150 --> 00:13:47,669
akademi amfilerinde değil de

291
00:13:47,669 --> 00:13:49,783
araştırmalara kendince yardım eden insanların

292
00:13:49,783 --> 00:13:51,649
bilgisayarlarında, masaüstlerinde ya da ellerinde

293
00:13:51,649 --> 00:13:55,062
şekillendiği bir çağda yaşıyoruz.

294
00:13:55,062 --> 00:13:57,391
Benim için içinde yaşadığımız çağda

295
00:13:57,391 --> 00:13:59,328
insan beyni ve makinelerin birlikte keşifler yapabilmesi

296
00:13:59,328 --> 00:14:04,172
büyüleyici bir metafor.

297
00:14:04,172 --> 00:14:06,531
TED'de robotlar hakkında pek çok şey izledik.

298
00:14:06,531 --> 00:14:08,141
Yapabilecekleri, yapamayacakları hakkında bilgi sahibi olduk.

299
00:14:08,141 --> 00:14:10,663
Satrançtaki pek çok dahiyi akıllı telefonunuza indirdiğiniz

300
00:14:10,663 --> 00:14:14,558
bir uygulama ile yenebileceğiniz doğrudur.

301
00:14:14,558 --> 00:14:16,022
Bunun harika olduğunu düşünebilirsiniz.

302
00:14:16,022 --> 00:14:18,588
Bakın işte harika bir iş yapan bir makine daha.

303
00:14:18,588 --> 00:14:20,774
Bu CubeStormer II.

304
00:14:20,774 --> 00:14:24,595
Öylece karıştırılmış bir Rubik Kübü alır ve

305
00:14:24,595 --> 00:14:27,161
akıllı telefonunun gücünü kullanarak,

306
00:14:27,161 --> 00:14:34,354
beş saniye gibi kısa bir sürede

307
00:14:34,354 --> 00:14:37,053
kübü inceler ve çözer.

308
00:14:37,053 --> 00:14:40,934
(Alkış)

309
00:14:40,934 --> 00:14:44,999
Bu bazı insanları korkutur, ama beni heyecanlandırıyor.

310
00:14:44,999 --> 00:14:48,230
İnsan beyninin ve makinelerin birlikte çalışabildiği

311
00:14:48,230 --> 00:14:51,523
bu çağda yaşadığımız için ne kadar da şanslıyız!

312
00:14:51,523 --> 00:14:53,795
Avustralya'da kendi halinde az çok üne sahip

313
00:14:53,795 --> 00:14:56,783
biri olarak bir röportajda bana şöyle sormuşlardı:

314
00:14:56,783 --> 00:14:58,788
"2012'nin sizin için en önemli olayı nedir?"

315
00:14:58,788 --> 00:15:00,250
İnsanlar, Avustralyamızın o harika ve kendine özgü

316
00:15:00,250 --> 00:15:02,918
futbol sporundan, Super Bowl'a eşit bir başarı elde eden

317
00:15:02,918 --> 00:15:05,926
sevgili futbol takımım Sydney Swans'ten filan

318
00:15:05,926 --> 00:15:08,060
bahsetmemi bekliyorlardı.

319
00:15:08,060 --> 00:15:11,051
Evet, o gün oradaydım, çok duygu dolu, çok heyecan vericiydi.

320
00:15:11,051 --> 00:15:13,165
Ama benim için 2012'nin en önemli olayı değildi.

321
00:15:13,165 --> 00:15:15,128
Programımdaki bir röportaj olmasını da bekleyebilirler.

322
00:15:15,128 --> 00:15:17,196
Belki de bir politikacı, belki de büyük bir buluş.

323
00:15:17,196 --> 00:15:19,251
Okuduğum bir kitap, güzel sanatlar... Hayır, hayır, hayır.

324
00:15:19,251 --> 00:15:21,415
İki güzel kızımın yaptığı bir şey olmasını bekleyebilirler.

325
00:15:21,415 --> 00:15:24,994
Ama değildi. Benim için açık ve net olarak 2012'nin

326
00:15:24,994 --> 00:15:28,626
en büyük olayı Higgs bozonunun keşfiydi.

327
00:15:28,626 --> 00:15:31,302
Diğer tüm temel parçacıklara kütle kazandıran

328
00:15:31,302 --> 00:15:34,307
o temel parçacığın buluşunu alkışlayalım.

329
00:15:34,307 --> 00:15:35,803
(Alkışlar)

330
00:15:35,803 --> 00:15:38,616
Bu keşfi bu kadar muhteşem yapan şey ise,

331
00:15:38,616 --> 00:15:40,852
50 yıl önce Peter Higgs ve ekibininin

332
00:15:40,852 --> 00:15:43,262
en derin sorulardan biri üzerine kafa yormuş olmalarıydı.

333
00:15:43,262 --> 00:15:47,902
Nasıl olur da bizi meydan getiren şeylerin kütlesi olamaz?

334
00:15:47,902 --> 00:15:52,361
Benim bir kütlem olduğu çok açık. Ama bu nereden geliyor?

335
00:15:52,361 --> 00:15:54,175
Ve Higgs şöyle bir varsayımda bulundur:

336
00:15:54,175 --> 00:15:57,845
Parçacıkların diğer parçacıklarla etkileşim içinde olduğu

337
00:15:57,845 --> 00:15:59,963
tüm evren boyunca uzanan

338
00:15:59,963 --> 00:16:02,048
bu sonsuz, inanılmaz derece küçük alan,

339
00:16:02,048 --> 00:16:04,440
onların kütlelerinin geldiği yerdir.

340
00:16:04,440 --> 00:16:06,897
Bilimsel komitenin geri kalanı şöyle dedi:

341
00:16:06,897 --> 00:16:08,506
"Bu önemli bir tez Higgs.

342
00:16:08,506 --> 00:16:10,192
Ama bunu kanıtlayabileceğimize dair bir fikrimiz yok.

343
00:16:10,192 --> 00:16:12,300
Bu ulaşabileceğimizin çok ötesinde."

344
00:16:12,300 --> 00:16:14,797
Ve sadece ömrünün 50 yılında

345
00:16:14,797 --> 00:16:20,681
onun gözlemi ve tanıklığında,

346
00:16:20,681 --> 00:16:24,313
bir insan aklının ürünü olan

347
00:16:24,313 --> 00:16:27,379
bu muhteşem fikri kanıtlayabilmek için

348
00:16:27,379 --> 00:16:31,342
tüm zamanların en muhteşem makinasını tasarladık.

349
00:16:31,342 --> 00:16:33,874
Benim için asal sayılar tam da bu yüzden çok heyecan verici.

350
00:16:33,874 --> 00:16:35,960
Orada bi yerde olduğunu düşündük,

351
00:16:35,960 --> 00:16:38,380
gittik ve onu bulduk.

352
00:16:38,380 --> 00:16:42,280
İşte insan olmanın özü budur.

353
00:16:42,280 --> 00:16:45,954
Hepimiz işte tam da bundan ibaretiz.

354
00:16:45,954 --> 00:16:47,923
Ya da dostum Descartes'in dediği gibi

355
00:16:47,923 --> 00:16:49,636
Düşünüyorum,

356
00:16:49,636 --> 00:16:52,049
Öyleyse varım.

357
00:16:52,049 --> 00:16:53,440
Teşekkürler.

358
00:16:53,440 --> 00:16:59,041
(Alkış)