0:00:05.000,0:00:08.000
1980-ci illərdə

0:00:08.000,0:00:11.000
kommunist Şərqi Almaniyasında

0:00:11.000,0:00:15.000
yazı makinanız varsa,

0:00:15.000,0:00:17.000
onu qeydiyyatdan keçirtməli idiniz.

0:00:17.000,0:00:19.000
Makinada yazılmış

0:00:19.000,0:00:21.000
bir mətnin nümunəsi

0:00:21.000,0:00:23.000
qeydiyyatdan keçməli idi.

0:00:23.000,0:00:25.000
Bununla hökumət

0:00:25.000,0:00:28.000
bütün yazıların qaynağını bilirdi.

0:00:28.000,0:00:31.000
Səhv bir düşüncə

0:00:31.000,0:00:34.000
ehtiva edən bir kağız tapdıqlarında,

0:00:34.000,0:00:36.000
bu düşüncənin yazarını

0:00:36.000,0:00:38.000
tapa bilirdilər.

0:00:38.000,0:00:41.000
Və bizlər Qərbdə

0:00:41.000,0:00:44.000
belə bir halı qeyri-mümkün,

0:00:44.000,0:00:47.000
ifadə azadlığına böyük bir zərbə olaraq hesab edirdik.

0:00:47.000,0:00:49.000
Buna öz ölkələrimizdə

0:00:49.000,0:00:52.000
heç vaxt icazə verməzdik.

0:00:52.000,0:00:55.000
Amma bu gün 2011-ci ildə,

0:00:55.000,0:00:59.000
hər hansı məşhur bir markanın

0:00:59.000,0:01:02.000
lazer çap cihazını(printer) alıb

0:01:02.000,0:01:04.000
nəyisə çap etsəniz,

0:01:04.000,0:01:06.000
hər bir səhifədə yalnız sizin

0:01:06.000,0:01:09.000
printerinizə məxsus olan

0:01:09.000,0:01:11.000
və printeri başqalarından fərqləndirəcək

0:01:11.000,0:01:14.000
müəyyən sırayla düzülmüş solğun sarı nöqtələr

0:01:14.000,0:01:18.000
avtomatik olaraq çap olunacaq.

0:01:18.000,0:01:20.000
Bu bugünümüzün

0:01:20.000,0:01:23.000
reallığıdır.

0:01:23.000,0:01:27.000
Heç kəs də buna məhəl qoymur.

0:01:27.000,0:01:30.000
Bu hökumətimizin

0:01:30.000,0:01:32.000
texnologiyadan

0:01:32.000,0:01:35.000
bizə- öz vətəndaşlarına qarşı

0:01:35.000,0:01:37.000
istifadə etdiyinin

0:01:37.000,0:01:41.000
bir nümunəsidir.

0:01:41.000,0:01:44.000
Bu problem üç əsas onlayn problemlərdən

0:01:44.000,0:01:46.000
birincisidir.

0:01:46.000,0:01:49.000
Onlayn problemlərə nəzər saldıqda isə müəyyən qrupların

0:01:49.000,0:01:52.000
başçılıq etdiyi onlayn hücumları görürük.

0:01:52.000,0:01:54.000
Bu hücumçular 3 əsas qrupa bölünürlər.

0:01:54.000,0:01:56.000
Birinci, onlayn cinayətkarlardır.

0:01:56.000,0:01:58.000
Bu şəkildəki, Ukraynanın Kiyev şəhərindən

0:01:58.000,0:02:00.000
olan Dmitri Qolubov kimi.

0:02:00.000,0:02:03.000
Və onlayn cinayətkarları cinayətə itələyən

0:02:03.000,0:02:05.000
səbəbləri anlamaq çox da çətin deyil.

0:02:05.000,0:02:07.000
Bu adamlar pul qazanır.

0:02:07.000,0:02:09.000
Çox çox, həddən artıq

0:02:09.000,0:02:11.000
çox pul qazanmaq üçün

0:02:11.000,0:02:13.000
onlayn hücumlar edirlər.

0:02:13.000,0:02:15.000
Əslində onlayn hücumlarıyla

0:02:15.000,0:02:18.000
milyoner, multimilyoner olan

0:02:18.000,0:02:20.000
insanları görmüşük.

0:02:20.000,0:02:23.000
Bu Estoniyanın Tartu şəhərindən Vladimir Tsastsidir.

0:02:23.000,0:02:25.000
Bu Alfred Gonzalezdir.

0:02:25.000,0:02:27.000
Bu isə Stephen Watt.

0:02:27.000,0:02:29.000
Bu Bjorn Sundin.

0:02:29.000,0:02:32.000
Bu Matthew Anderson və Tariq Al-Daourdir..

0:02:32.000,0:02:34.000
Siyahını uzatmaq da olar.

0:02:34.000,0:02:36.000
Bu adamlar

0:02:36.000,0:02:38.000
sərvətlərini onlayn qazanırlar,

0:02:38.000,0:02:41.000
amma bunu qeyri-qanuni yollarla edirlər,

0:02:41.000,0:02:43.000
biz onlayn əməliyyat edərkən bank

0:02:43.000,0:02:45.000
hesaplarımızdan pul oğurlamaq üçün bankçılıq

0:02:45.000,0:02:47.000
virusu kimi şeylər istifadə edirlər,

0:02:47.000,0:02:49.000
ya da biz viruslu bir

0:02:49.000,0:02:52.000
kompüterdən onlayn alış-veriş edərkən

0:02:52.000,0:02:55.000
düymə oxuyucu proqramlarla kredit kartı məlumatlarımızı toplayırlar.

0:02:55.000,0:02:57.000
iki ay əvvəl ABŞ gizli xidmət orqanı

0:02:57.000,0:02:59.000
bu rəsmdəki Sam Jain adlı şəxsin

0:02:59.000,0:03:01.000
İsveçrə bankındakı hesabını

0:03:01.000,0:03:03.000
dondurdu.

0:03:03.000,0:03:06.000
Dondurularkən hesabda 14,9 milyon ABŞ dolları

0:03:06.000,0:03:08.000
var idi.

0:03:08.000,0:03:10.000
Sam Jeinin harada olduğunu isə

0:03:10.000,0:03:13.000
heç kəs bilmir.

0:03:13.000,0:03:16.000
Məncə bu gün,

0:03:16.000,0:03:19.000
onlayn məkanda cinayət qurbanı olmaq

0:03:19.000,0:03:22.000
ehtimalımız həqiqi dünyadan

0:03:22.000,0:03:25.000
daha böyükdür.

0:03:25.000,0:03:27.000
Və açıqca görünür ki,

0:03:27.000,0:03:29.000
vəziyyət getdikcə daha da pisləşir.

0:03:29.000,0:03:31.000
Gələcəkdə, cinayətlərin böyük qismi

0:03:31.000,0:03:34.000
onlayn baş verəcək.

0:03:35.000,0:03:37.000
Onlayn hücumlar edən ikinci

0:03:37.000,0:03:39.000
böyük qrupu bu işə cəlb edən

0:03:39.000,0:03:41.000
səbəb pul deyil.

0:03:41.000,0:03:43.000
Onları bu işi görməyə sövq edən səbəblər

0:03:43.000,0:03:45.000
etiraz,

0:03:45.000,0:03:47.000
fikir azadlığı,

0:03:47.000,0:03:50.000
gülüş ola bilər.

0:03:50.000,0:03:52.000
Anonymous kimi qruplar

0:03:52.000,0:03:55.000
son bir il ərzində böyüyüb və

0:03:55.000,0:03:57.000
onlayn hücumlarda əsas yer

0:03:57.000,0:04:00.000
tutmağa başlayıb.

0:04:00.000,0:04:02.000
Üç əsas hücumçulardan ikisini saydım:

0:04:02.000,0:04:04.000
bunlar pul üçün bu işi edən cinayətkarlar,

0:04:04.000,0:04:07.000
etiraz üçün edən

0:04:07.000,0:04:09.000
Anonymous kimi xaker qruplardır.

0:04:09.000,0:04:12.000
Üçüncü əsas qüvvə isə, dövlət və

0:04:12.000,0:04:15.000
hökumətlərdir.

0:04:16.000,0:04:18.000
DigiNotar kimi şirkətlərdə

0:04:18.000,0:04:20.000
baş verənlərə nəzər salaq.

0:04:20.000,0:04:22.000
Bu, hökumətlər öz vətəndaşlarına

0:04:22.000,0:04:24.000
hücum edərkən nə olduğunun

0:04:24.000,0:04:26.000
bariz nümunəsidir.

0:04:26.000,0:04:29.000
DigiNotar Hollandiyadakı bir

0:04:29.000,0:04:31.000
Sertifikat Təşkiltıdır--

0:04:31.000,0:04:33.000
daha doğrusu--elə idi.

0:04:33.000,0:04:35.000
Keçən il payızda onlayn hücuma

0:04:35.000,0:04:38.000
məruz qaldıqlarından

0:04:38.000,0:04:40.000
iflas etdilər.

0:04:40.000,0:04:42.000
Kimsə sistemlərinə girib

0:04:42.000,0:04:45.000
bütün sistemi çökdürmüşdü.

0:04:45.000,0:04:47.000
Və keçən həftə bir yığıncaqda

0:04:47.000,0:04:51.000
Hollandiyalı hökumət nümayəndələrinə bu haqda sual verdim,

0:04:51.000,0:04:56.000
Dövlət rəsmilərindən birindən

0:04:56.000,0:04:59.000
DigiNotarın çökdürülməsinin

0:04:59.000,0:05:02.000
insan ölümünə səbəb olduğuna

0:05:02.000,0:05:05.000
inanıb inanmadığnı soruşdum.

0:05:05.000,0:05:10.000
İnandığını dedi.

0:05:10.000,0:05:12.000
Necə olur ki,

0:05:12.000,0:05:15.000
belə hücum nəticəsində insanlar ölür?

0:05:15.000,0:05:17.000
DigiNotar onlayn Sertifikat Təşkilatıdır.

0:05:17.000,0:05:19.000
Onlayn Sertifikat satırlar.

0:05:19.000,0:05:21.000
Sertifikalarla nə edirlər?

0:05:21.000,0:05:23.000
Https-ə əsaslanan veb səhifəniz varsa,

0:05:23.000,0:05:25.000
və Gmaildə də olduğu kimi

0:05:25.000,0:05:28.000
SSL şifrələmə servisindən

0:05:28.000,0:05:31.000
istifadə etmək istəyirsinizsə bu sertifikata ehtiyacınız var.

0:05:31.000,0:05:33.000
Gmail və ya oxşar xidmətlərdən

0:05:33.000,0:05:35.000
çoxumuz istifadə edirik, ancaq bu kimi xidmətlər

0:05:35.000,0:05:37.000
İran kimi totalitar rejimi olan

0:05:37.000,0:05:39.000
ölkələrdə daha

0:05:39.000,0:05:41.000
məşhurdur.

0:05:41.000,0:05:43.000
Bu ölkələrdə müxaliflər

0:05:43.000,0:05:46.000
Gmail kimi xarici xidmətlərdən

0:05:46.000,0:05:49.000
daha çox istifadə edirlər, çünki SSL şifrələnməsi kimi

0:05:49.000,0:05:52.000
ximətlərə qoşulduğundan yerli hökumət

0:05:52.000,0:05:54.000
emaillərinə nəzarət edə

0:05:54.000,0:05:56.000
bilmir.

0:05:56.000,0:05:59.000
Ancaq bu nəzarət, belə xidmətləri təklif edən xarici Sertifikatlaşdırma

0:05:59.000,0:06:01.000
Şirkətlərinin səhifəsini dağıtmaqla mümkündür.

0:06:01.000,0:06:03.000
DigiNotar şirkətinin başına gələn də

0:06:03.000,0:06:06.000
bu idi.

0:06:09.000,0:06:11.000
Ərəb Baharı və

0:06:11.000,0:06:14.000
məsələn, Misirdə baş verənlər necə?

0:06:14.000,0:06:16.000
Misirdə,

0:06:16.000,0:06:18.000
2011 Aprelində üsyançılar Misir

0:06:18.000,0:06:20.000
gizli polisinin mərkəzlərini

0:06:20.000,0:06:22.000
talan etdilər.

0:06:22.000,0:06:25.000
Binanı axtararkən bir çox sənəd aşkara çıxardılar.

0:06:25.000,0:06:27.000
Bu kağızların arasında,

0:06:27.000,0:06:29.000
"FINFISHER" başlıqlı bir fayl var idi.

0:06:29.000,0:06:32.000
Və bu faylın içində Almaniya

0:06:32.000,0:06:34.000
mənşəli bir şirkətin qeydləri var idi.

0:06:34.000,0:06:37.000
Şirkət Misir hökumətinə vətəndaşlarının

0:06:37.000,0:06:39.000
ümumilikdə

0:06:39.000,0:06:41.000
bütün əlaqə vasitələrini

0:06:41.000,0:06:43.000
nəzarət altında saxlamaq üçün

0:06:43.000,0:06:45.000
vasitə və proqramlar satırdı.

0:06:45.000,0:06:47.000
Bu vasitələri Misir hökumətinə

0:06:47.000,0:06:50.000
280,000 avroya satmışdılar.

0:06:50.000,0:06:53.000
Şirkətin mərkəzləri tam burada yerləşir.

0:06:53.000,0:06:55.000
Qısacası, Qərb hökumətləri totalitar hökumətləri

0:06:55.000,0:06:58.000
öz vətəndaşlarını nəzarət altında saxlamasını

0:06:58.000,0:07:01.000
təmin edəcək cihazlarla təmin edir.

0:07:01.000,0:07:04.000
Amma Qərb hökumətləri bunu öz vətəndaşlarına də edirlər.

0:07:04.000,0:07:06.000
Məsələn; bir neçə həftə əvvəl

0:07:06.000,0:07:08.000
Almaniyada Dövlət Virusu adını verdikləri

0:07:08.000,0:07:11.000
bir virus tapıldı.

0:07:11.000,0:07:13.000
Bu virus Alman hökuməti tərəfindən

0:07:13.000,0:07:15.000
öz vətəndaşlarını təhqiq etmək üçü

0:07:15.000,0:07:17.000
yaradılmışdı.

0:07:17.000,0:07:21.000
Hansısa cinyətlə günahlandırılırsınızsa

0:07:21.000,0:07:23.000
hamıya məlumdur ki, telefonunuz dinlənilir.

0:07:23.000,0:07:25.000
İndi isə bundan da artıqdır.

0:07:25.000,0:07:27.000
İnternet əlaqənizi təqib edəcəklər.

0:07:27.000,0:07:30.000
Dövlət Virusunu

0:07:30.000,0:07:33.000
komputerinizə yoluxdurmaqla,

0:07:33.000,0:07:35.000
bütün əlaqələrinizə nəzarət edə bilir,

0:07:35.000,0:07:37.000
onlayn müzakirələrinizə

0:07:37.000,0:07:40.000
qulaq asa bilir,

0:07:40.000,0:07:43.000
şifrələrinizi öyrənə bilirlər.

0:07:46.000,0:07:48.000
Bu kimi məsələlərdən danışarkən

0:07:48.000,0:07:51.000
çox adam böyük ehtimal ki,

0:07:51.000,0:07:56.000
belə cavab verir:

0:07:56.000,0:07:59.000
" Düzdü, yaxşı bir iş deyil,

0:07:59.000,0:08:02.000
ancaq mən qanuna riayət edən vətəndaşam, mənə çox təsiri olmaz.

0:08:02.000,0:08:04.000
Mən niyə narahat olum ki?

0:08:04.000,0:08:07.000
Gizli heç bir şeyim yoxdur axı."

0:08:07.000,0:08:09.000
Ancaq bu çox yalnış

0:08:09.000,0:08:11.000
fikirdir.

0:08:11.000,0:08:14.000
Gizlilik(şəxsilik) şərtdir.

0:08:14.000,0:08:19.000
Müzakirə mövzusu deyil.

0:08:19.000,0:08:21.000
Bu təhlükəsizlik və

0:08:21.000,0:08:25.000
məxfilik arasındakı

0:08:25.000,0:08:28.000
seçimlə bağlı deyil.

0:08:28.000,0:08:31.000
Bu azadlıq və

0:08:31.000,0:08:34.000
nəzarət arasındakı seçimlə bağlıdır.

0:08:34.000,0:08:38.000
Və 2011-ci ilin bu günündə

0:08:38.000,0:08:41.000
hökumətimizə inanır və

0:08:41.000,0:08:44.000
hansısa hüququmuzdan imtina ediriksə bu xeyrimizədir.

0:08:44.000,0:08:47.000
Ancaq gələcəkdəki,

0:08:47.000,0:08:49.000
məsələn 50 il sonrakı

0:08:49.000,0:08:51.000
hökumətimizə də gözü bağlı inana

0:08:51.000,0:08:53.000
bilərikmi?

0:08:55.000,0:08:58.000
Və bu kimi məsələ və suallar gələcək 50 ildə

0:08:58.000,0:09:01.000
bizi narahat edəcək məsələlər olmalıdır.