WEBVTT

00:00:06.924 --> 00:00:08.684
Khoai tây chiên thật ngon

00:00:08.684 --> 00:00:12.524
thậm chí còn ngon hơn 
khi ăn với tương cà.

00:00:12.524 --> 00:00:14.522
Vấn đề là chúng ta khó có thể

00:00:14.522 --> 00:00:17.593
đổ ra một lượng vừa đủ tương cà.

00:00:17.593 --> 00:00:19.768
Chúng ta đã quá quen với việc

00:00:19.768 --> 00:00:22.341
lỡ tay xịt tương cà quá mức

00:00:22.341 --> 00:00:26.450
Hãy tưởng tượng một chai tương cà 
chứa chất rắn như thép.

00:00:26.450 --> 00:00:29.515
Lắc bao nhiêu cũng chẳng thể
lấy phần thép này ra.

00:00:29.515 --> 00:00:32.395
Giờ thì hãy tưởng tượng 
bên trong đó là nước.

00:00:32.395 --> 00:00:34.434
Đổ ra thì dễ như chơi.

00:00:34.434 --> 00:00:36.861
Tương cà như là một kẻ ba phải

00:00:36.861 --> 00:00:38.673
Nó là chất rắn hay chất lỏng?

00:00:38.673 --> 00:00:41.654
Câu trả lời là: còn tùy.

00:00:41.654 --> 00:00:45.006
Các chất lỏng thông dụng 
nhất thế giới: nước, dầu và cồn

00:00:45.006 --> 00:00:47.597
có quan hệ tuyến tính với lực tác động

00:00:47.597 --> 00:00:51.248
Nếu lực tác động mạnh gấp 2, 
chúng di chuyển nhanh gấp 2.

00:00:51.248 --> 00:00:54.355
Isaac Newton là người đầu tiên 
đề ra mối quan hệ này

00:00:54.355 --> 00:00:57.749
và vì thế những chất lỏng này 
được gọi là chất lỏng Newton

00:00:57.749 --> 00:01:00.935
Song, tương cà lại là thành viên
của nhóm những kẻ phá luật

00:01:00.935 --> 00:01:03.286
được gọi là chất lỏng phi Newton.

00:01:03.286 --> 00:01:06.368
Xốt mayonnaise, kem đánh răng, 
máu, sơn, bơ đậu phộng

00:01:06.368 --> 00:01:09.870
và nhiều chất lỏng khác
không phản ứng tuyến tính với lực

00:01:09.870 --> 00:01:11.915
độ đặc tương đối của chúng thay đổi

00:01:11.915 --> 00:01:15.336
tuỳ vào độ mạnh, thời gian và tốc độ
của lực tác động.

00:01:15.336 --> 00:01:18.551
Tương cà là chất lỏng phi Newton 
dưới hai góc độ

00:01:18.551 --> 00:01:22.849
Thứ 1: lực càng mạnh, 
tương cà càng lỏng đi.

00:01:22.849 --> 00:01:24.715
Dưới một lực tác động nhất định,

00:01:24.715 --> 00:01:26.717
tương cà sẽ giống như chất rắn.

00:01:26.717 --> 00:01:29.454
Một khi lực tác động 
vượt quá mức cho phép,

00:01:29.454 --> 00:01:33.384
nó sẽ trở nên 
mỏng hơn trước 1 ngàn lần.

00:01:33.384 --> 00:01:35.384
Nghe quen nhỉ?

00:01:35.384 --> 00:01:39.276
Thứ 2: nếu lực tác động
yếu hơn lực ngưỡng

00:01:39.276 --> 00:01:41.569
tương cà 
sẽ bắt đầu chảy xuống.

00:01:41.569 --> 00:01:44.798
Trong trường hợp này, thời gian 
mới chính là chìa khóa

00:01:44.798 --> 00:01:46.992
giải phóng tương cà
ra khỏi chai thủy tinh.

00:01:46.992 --> 00:01:49.620
Tại sao lại lạ lùng như vậy?

00:01:49.620 --> 00:01:51.144
tương cà được làm từ cà chua,

00:01:51.144 --> 00:01:55.447
những trái cà chua được nghiền, 
đập dập, giã nát

00:01:55.457 --> 00:01:58.611
Các phân tử nhỏ bé này
là phần còn lại của tế bào cà chua

00:01:58.611 --> 00:02:01.235
sau khi đã qua khâu xử lý.

00:02:01.235 --> 00:02:05.965
Chất lỏng bao quanh những phân tử này
hầu hết là nước, dấm, đường và gia vị.

00:02:05.967 --> 00:02:08.190
Khi tương cà đứng yên,

00:02:08.190 --> 00:02:11.551
phân tử cà chua được 
phân bổ đồng đều và ngẫu nhiên.

00:02:11.551 --> 00:02:13.967
Bạn tác động 1 lực nhỏ.

00:02:13.967 --> 00:02:16.888
Các phân tử trượt vào nhau,
nhưng không thực sự tách ra hẳn

00:02:16.888 --> 00:02:18.717
thế nên tương cà không thể chảy ra.

00:02:18.717 --> 00:02:21.777
Giờ bạn tác động một lực mạnh.

00:02:21.777 --> 00:02:24.613
Lực này đủ sức 
chèn ép các phân tử cà chua

00:02:24.613 --> 00:02:28.835
thế nên thay vì có hình cầu
chúng biến dạng thành hình bầu dục và BÙM!

00:02:28.835 --> 00:02:30.494
Giờ thì bạn đã có đủ không gian

00:02:30.494 --> 00:02:34.503
cho một nhóm phân tử vượt lên 
và tương cà sẽ chảy xuống.

00:02:34.503 --> 00:02:37.716
Giả sử bạn tác động một lực rất nhỏ 
nhưng trong thời gian dài

00:02:37.716 --> 00:02:41.253
Chúng ta không chắc chắn 
điều gì xảy ra trong trường hợp này.

00:02:41.253 --> 00:02:45.009
Một khả năng là 
các phân tử nằm gần thành chai

00:02:45.009 --> 00:02:47.509
chầm chậm va vào nhau
dồn vào phần trung tâm,

00:02:47.509 --> 00:02:51.780
chừa lại phần nước sốt hoà tan
và đấy là phần nước gần rìa,

00:02:51.780 --> 00:02:54.383
Nước đóng vai trò như
chất bôi trơn giữa chai

00:02:54.383 --> 00:02:56.436
và phần trung tâm của tương cà

00:02:56.436 --> 00:02:58.551
thế nên tương cà bắt đầu chảy ra,

00:02:58.551 --> 00:03:01.941
Một khả năng khác là 
các phân tử sẽ từ từ nhóm lại

00:03:01.941 --> 00:03:05.521
thành những nhóm nhỏ
trượt qua nhau.

00:03:05.521 --> 00:03:07.903
Các nhà khoa học 
đang tích cực nghiên cứu

00:03:07.903 --> 00:03:11.326
hoạt động của tương cà và 
những người bạn vui tính của nó

00:03:11.326 --> 00:03:13.411
Cà chua sẽ lỏng hơn 
khi bị ấn mạnh,

00:03:13.411 --> 00:03:16.498
những chất khác như 
oobleck hay bơ đậu phộng tự nhiên

00:03:16.498 --> 00:03:19.301
lại trở nên đặc hơn
dưới tác dụng lực

00:03:19.301 --> 00:03:22.207
Một số khác có thể trào ngược lên
khi ống hút xoay

00:03:22.207 --> 00:03:25.732
hoặc tiếp tục chảy ra khỏi ly
khi bạn bắt đầu rót.

00:03:25.732 --> 00:03:27.384
Xét từ quan điểm vật lý,

00:03:27.384 --> 00:03:30.507
tương cà là một trong những
hỗn hợp phức tạp

00:03:30.507 --> 00:03:32.467
có sự cân bằng giữa các nguyên liệu

00:03:32.467 --> 00:03:35.300
và những chất 
làm dày như xanthan gum

00:03:35.300 --> 00:03:37.934
được tìm thấy trong rất nhiều 
thức uống trái cây và sữa

00:03:37.934 --> 00:03:41.545
nghĩa là hai loại tương cà khác nhau
có phản ứng hoàn toàn khác nhau.

00:03:41.549 --> 00:03:44.094
Nhưng hầu hết chúng 
sẽ thể hiện hai tính chất

00:03:44.094 --> 00:03:47.730
đột ngột lỏng khi lực tác động 
vượt ngưỡng, và lỏng dần

00:03:47.730 --> 00:03:50.365
dưới tác động của lực nhỏ
nhưng trong thời gian dài.

00:03:50.365 --> 00:03:53.327
Điều đó có nghĩa bạn có thể 
đổ tương cà ra

00:03:53.327 --> 00:03:55.966
bằng hai cách:
lắc thật lâu và chậm rãi

00:03:55.966 --> 00:03:58.467
trong một thời gian dài,

00:03:58.467 --> 00:04:02.504
hoặc có thể lắc một lần thật mạnh.

00:04:02.504 --> 00:04:04.717
Một mánh hay là đậy nắp,

00:04:04.717 --> 00:04:06.872
lắc thật dứt khoát để đánh thức

00:04:06.872 --> 00:04:08.790
các phân tử cà chua bên trong

00:04:08.790 --> 00:04:11.238
sau đó mở nắp ra,
chế tương cà

00:04:11.238 --> 00:04:15.721
một cách thật hoàn hảo 
lên món khoai tây chiên hảo hạng.