WEBVTT

00:00:05.684 --> 00:00:08.684
Frietjes zijn heerlijk.

00:00:08.684 --> 00:00:12.684
Frietjes met ketchup
zijn hemels.

00:00:12.684 --> 00:00:14.432
Het probleem is dat
het bijna onmogelijk is

00:00:14.432 --> 00:00:16.463
om precies de juiste
hoeveelheid te schenken.

00:00:16.463 --> 00:00:19.768
We schenken zo veel ketchup,
dat we niet beseffen

00:00:19.768 --> 00:00:21.851
hoe vreemd het zich gedraagt.

00:00:21.851 --> 00:00:26.430
Stel je een ketchupfles voor
die gevuld is met staal.

00:00:26.430 --> 00:00:29.475
Hoe hard je ook schudt,
het staal zal er niet uitkomen.

00:00:29.475 --> 00:00:32.395
Stel je nu diezelfde fles voor
gevuld met water.

00:00:32.395 --> 00:00:34.434
Dat zou er eenvoudig
uit komen stromen.

00:00:34.434 --> 00:00:36.851
Ketchup kan maar
niet beslissen.

00:00:36.851 --> 00:00:38.933
Is het een vaste stof?
Of is het een vloeistof?

00:00:38.933 --> 00:00:41.654
Het antwoord is:
het hangt er van af.

00:00:41.654 --> 00:00:44.846
Gewone vloeistoffen als
water, olie en alcohol

00:00:44.846 --> 00:00:47.597
reageren lineair op kracht.

00:00:47.597 --> 00:00:51.238
Als je twee keer zo hard drukt,
bewegen ze twee keer zo snel.

00:00:51.238 --> 00:00:54.355
Isaac Newton, van de appel,
bedacht deze relatie,

00:00:54.355 --> 00:00:57.739
dus noemt men dit
Newtonse vloeistoffen.

00:00:57.739 --> 00:01:00.695
Maar ketchup hoort bij een clubje
dat zich niet aan deze regels houdt:

00:01:00.695 --> 00:01:03.286
niet-Newtonse vloeistoffen.

00:01:03.286 --> 00:01:06.368
Mayonaise, tandpasta. bloed,
verf, pindakaas

00:01:06.368 --> 00:01:09.870
en nog veel meer vloeistoffen
reageren niet lineair op kracht.

00:01:09.870 --> 00:01:11.915
Dat houdt in dat hun oppervlakkige
dichtheid verandert

00:01:11.915 --> 00:01:15.336
naarmate hoe hard,
lang of snel je duwt.

00:01:15.336 --> 00:01:18.551
Ketchup is eigenlijk niet-Newtons
op twee verschillende manieren.

00:01:18.551 --> 00:01:22.849
Ten eerste: hoe harder je duwt,
hoe dunner het lijkt te worden.

00:01:22.849 --> 00:01:24.715
Onder een zekere drukkracht

00:01:24.715 --> 00:01:26.717
gedraagt ketchup zich
als een vaste stof.

00:01:26.717 --> 00:01:29.134
Maar zodra je dat breekpunt
voorbij bent,

00:01:29.134 --> 00:01:33.384
wordt het opeens duizend keer
dunner dan het was.

00:01:33.384 --> 00:01:35.384
Komt het je bekend voor?

00:01:35.384 --> 00:01:39.276
Ten tweede: wanneer je drukt met
een kracht onder de drempelkracht

00:01:39.276 --> 00:01:41.569
zal de ketchup uiteindelijk
beginnen te stromen.

00:01:41.569 --> 00:01:44.392
Tijd, niet kracht, is in dit geval
de sleutel

00:01:44.392 --> 00:01:46.992
om de ketchup te bevrijden.

00:01:46.992 --> 00:01:49.620
Dus, waarom doet
ketchup zo vreemd?

00:01:49.620 --> 00:01:52.634
Nou, het is gemaakt van tomaten
die zijn verpulverd, platgewalst

00:01:52.634 --> 00:01:55.457
en compleet vernietigd.

00:01:55.457 --> 00:01:56.801
Zie je al die kleine deeltjes?

00:01:56.801 --> 00:01:58.586
Dat is wat overblijft
van tomatencellen

00:01:58.586 --> 00:02:01.215
nadat er ketchup
van is gemaakt.

00:02:01.215 --> 00:02:02.925
En de vloeistof rond
die kleine deeltjes?

00:02:02.925 --> 00:02:05.967
Dat is voornamelijk water,
met wat azijn, suiker en kruiden.

00:02:05.967 --> 00:02:08.190
Als ketchup gewoon staat,

00:02:08.190 --> 00:02:11.551
zijn de tomaatdeeltjes gelijk
en willekeurig verdeeld.

00:02:11.551 --> 00:02:13.967
Stel dat je nu snel
een lichte kracht aanbrengt.

00:02:13.967 --> 00:02:15.522
De deeltjes botsen tegen elkaar,

00:02:15.522 --> 00:02:17.218
maar kunnen niet uit
elkaars weg.

00:02:17.218 --> 00:02:18.717
Dus de ketchup stroomt niet.

00:02:18.717 --> 00:02:21.777
Stel dat je nu snel
een sterke kracht aanbrengt.

00:02:21.777 --> 00:02:24.613
Die extra kracht is voldoende
om de tomaatdeeltjes te pletten.

00:02:24.613 --> 00:02:25.945
Dus in plaats van kleine bolletjes,

00:02:25.945 --> 00:02:28.827
worden ze platgeslagen in
kleine ellipsen en boem!

00:02:28.827 --> 00:02:30.784
Nu heb je genoeg ruimte
om een groepje deeltjes

00:02:30.784 --> 00:02:33.633
langs elkaar te laten
en de ketchup vloeit.

00:02:33.633 --> 00:02:37.716
Stel dat je nu een lichte kracht
aanbrengt, maar dat lang doet.

00:02:37.716 --> 00:02:41.253
Het blijkt dat we niet zeker weten
wat er dan gebeurt.

00:02:41.253 --> 00:02:45.009
Eén mogelijkheid is dat
de tomaatdeeltjes aan de randen

00:02:45.009 --> 00:02:47.299
langzaam naar het midden botsen,

00:02:47.299 --> 00:02:48.800
waardoor de soep
waarin ze opgelost zijn,

00:02:48.800 --> 00:02:50.383
wat eigenlijk water is,

00:02:50.383 --> 00:02:51.884
naar de randen loopt.

00:02:51.884 --> 00:02:54.383
Dat water werkt als smeermiddel
tussen de glazen fles

00:02:54.383 --> 00:02:56.436
en de klodder ketchup
in het midden,

00:02:56.436 --> 00:02:58.551
waardoor de ketchup vloeit.

00:02:58.551 --> 00:03:01.941
Een andere mogelijkheid is dat
de deeltjes zich langzaam herschikken

00:03:01.941 --> 00:03:05.801
in kleine groepjes, die dan
langs elkaar stromen.

00:03:05.801 --> 00:03:08.133
Wetenschappers die vloeistoffen
bestuderen zijn nog steeds bezig

00:03:08.133 --> 00:03:11.326
uit te zoeken hoe ketchup
en zijn vriendjes werken.

00:03:11.326 --> 00:03:13.411
Ketchup wordt eigenlijk dunner
naarmate je harder drukt,

00:03:13.411 --> 00:03:16.498
maar substanties als oobleck
of natuurlijke pindakaas

00:03:16.498 --> 00:03:19.301
worden juist dikker
naarmate je harder drukt.

00:03:19.301 --> 00:03:21.717
Andere kunnen langs
roterende stangen omhoog klimmen,

00:03:21.717 --> 00:03:24.090
of schenken zichzelf
uit een bekerglas

00:03:24.090 --> 00:03:26.012
als je ze een zetje geeft.

00:03:26.012 --> 00:03:27.384
Vanuit natuurkundig oogpunt

00:03:27.384 --> 00:03:30.217
is ketchup één van de meer
complexe mengsels.

00:03:30.217 --> 00:03:32.467
Alsof dat nog niet genoeg is,
de balans van ingrediënten

00:03:32.467 --> 00:03:35.300
en verdikkingsmiddelen
als Xanthaangom,

00:03:35.300 --> 00:03:37.934
dat ook in veel fruitdrankjes
en milkshakes zit,

00:03:37.934 --> 00:03:39.605
kan betekenen dat
twee soorten ketchup

00:03:39.605 --> 00:03:41.549
zich totaal anders
kunnen gedragen.

00:03:41.549 --> 00:03:44.234
Maar de meeste zullen twee
duidelijke eigenschappen hebben:

00:03:44.234 --> 00:03:46.069
plotselinge verdunning
bij drempelkracht

00:03:46.069 --> 00:03:48.321
en een meer geleidelijke
verdunning als lichte kracht

00:03:48.321 --> 00:03:50.365
gedurende een lange tijd
wordt aangebracht.

00:03:50.365 --> 00:03:53.327
Dat betekent dat je op twee manieren
ketchup uit een fles kan halen:

00:03:53.327 --> 00:03:55.966
ofwel een paar keer
stevig en langzaam schudden,

00:03:55.966 --> 00:03:58.467
terwijl je er voor zorgt dat je steeds
kracht blijft geven.

00:03:58.467 --> 00:04:02.504
Ofwel geef je de fles één harde tik.

00:04:02.504 --> 00:04:04.717
Echte profs laten de dop erop,

00:04:04.717 --> 00:04:07.132
schudden dan de fles 
een paar keer kort en hard

00:04:07.132 --> 00:04:08.550
om de tomaatdeeltjes
los te maken,

00:04:08.550 --> 00:04:10.428
en halen daarna pas de dop eraf

00:04:10.428 --> 00:04:13.801
en schenken dan mooi gecontroleerd
over die hemelse frietjes.