1
00:00:05,684 --> 00:00:08,684
Frietjes zijn heerlijk.

2
00:00:08,684 --> 00:00:12,684
Frietjes met ketchup
zijn hemels.

3
00:00:12,684 --> 00:00:14,432
Het probleem is dat
het bijna onmogelijk is

4
00:00:14,432 --> 00:00:16,463
om precies de juiste
hoeveelheid te schenken.

5
00:00:16,463 --> 00:00:19,768
We schenken zo veel ketchup,
dat we niet beseffen

6
00:00:19,768 --> 00:00:21,851
hoe vreemd het zich gedraagt.

7
00:00:21,851 --> 00:00:26,430
Stel je een ketchupfles voor
die gevuld is met staal.

8
00:00:26,430 --> 00:00:29,475
Hoe hard je ook schudt,
het staal zal er niet uitkomen.

9
00:00:29,475 --> 00:00:32,395
Stel je nu diezelfde fles voor
gevuld met water.

10
00:00:32,395 --> 00:00:34,434
Dat zou er eenvoudig
uit komen stromen.

11
00:00:34,434 --> 00:00:36,851
Ketchup kan maar
niet beslissen.

12
00:00:36,851 --> 00:00:38,933
Is het een vaste stof?
Of is het een vloeistof?

13
00:00:38,933 --> 00:00:41,654
Het antwoord is:
het hangt er van af.

14
00:00:41,654 --> 00:00:44,846
Gewone vloeistoffen als
water, olie en alcohol

15
00:00:44,846 --> 00:00:47,597
reageren lineair op kracht.

16
00:00:47,597 --> 00:00:51,238
Als je twee keer zo hard drukt,
bewegen ze twee keer zo snel.

17
00:00:51,238 --> 00:00:54,355
Isaac Newton, van de appel,
bedacht deze relatie,

18
00:00:54,355 --> 00:00:57,739
dus noemt men dit
Newtonse vloeistoffen.

19
00:00:57,739 --> 00:01:00,695
Maar ketchup hoort bij een clubje
dat zich niet aan deze regels houdt:

20
00:01:00,695 --> 00:01:03,286
niet-Newtonse vloeistoffen.

21
00:01:03,286 --> 00:01:06,368
Mayonaise, tandpasta. bloed,
verf, pindakaas

22
00:01:06,368 --> 00:01:09,870
en nog veel meer vloeistoffen
reageren niet lineair op kracht.

23
00:01:09,870 --> 00:01:11,915
Dat houdt in dat hun oppervlakkige
dichtheid verandert

24
00:01:11,915 --> 00:01:15,336
naarmate hoe hard,
lang of snel je duwt.

25
00:01:15,336 --> 00:01:18,551
Ketchup is eigenlijk niet-Newtons
op twee verschillende manieren.

26
00:01:18,551 --> 00:01:22,849
Ten eerste: hoe harder je duwt,
hoe dunner het lijkt te worden.

27
00:01:22,849 --> 00:01:24,715
Onder een zekere drukkracht

28
00:01:24,715 --> 00:01:26,717
gedraagt ketchup zich
als een vaste stof.

29
00:01:26,717 --> 00:01:29,134
Maar zodra je dat breekpunt
voorbij bent,

30
00:01:29,134 --> 00:01:33,384
wordt het opeens duizend keer
dunner dan het was.

31
00:01:33,384 --> 00:01:35,384
Komt het je bekend voor?

32
00:01:35,384 --> 00:01:39,276
Ten tweede: wanneer je drukt met
een kracht onder de drempelkracht

33
00:01:39,276 --> 00:01:41,569
zal de ketchup uiteindelijk
beginnen te stromen.

34
00:01:41,569 --> 00:01:44,392
Tijd, niet kracht, is in dit geval
de sleutel

35
00:01:44,392 --> 00:01:46,992
om de ketchup te bevrijden.

36
00:01:46,992 --> 00:01:49,620
Dus, waarom doet
ketchup zo vreemd?

37
00:01:49,620 --> 00:01:52,634
Nou, het is gemaakt van tomaten
die zijn verpulverd, platgewalst

38
00:01:52,634 --> 00:01:55,457
en compleet vernietigd.

39
00:01:55,457 --> 00:01:56,801
Zie je al die kleine deeltjes?

40
00:01:56,801 --> 00:01:58,586
Dat is wat overblijft
van tomatencellen

41
00:01:58,586 --> 00:02:01,215
nadat er ketchup
van is gemaakt.

42
00:02:01,215 --> 00:02:02,925
En de vloeistof rond
die kleine deeltjes?

43
00:02:02,925 --> 00:02:05,967
Dat is voornamelijk water,
met wat azijn, suiker en kruiden.

44
00:02:05,967 --> 00:02:08,190
Als ketchup gewoon staat,

45
00:02:08,190 --> 00:02:11,551
zijn de tomaatdeeltjes gelijk
en willekeurig verdeeld.

46
00:02:11,551 --> 00:02:13,967
Stel dat je nu snel
een lichte kracht aanbrengt.

47
00:02:13,967 --> 00:02:15,522
De deeltjes botsen tegen elkaar,

48
00:02:15,522 --> 00:02:17,218
maar kunnen niet uit
elkaars weg.

49
00:02:17,218 --> 00:02:18,717
Dus de ketchup stroomt niet.

50
00:02:18,717 --> 00:02:21,777
Stel dat je nu snel
een sterke kracht aanbrengt.

51
00:02:21,777 --> 00:02:24,613
Die extra kracht is voldoende
om de tomaatdeeltjes te pletten.

52
00:02:24,613 --> 00:02:25,945
Dus in plaats van kleine bolletjes,

53
00:02:25,945 --> 00:02:28,827
worden ze platgeslagen in
kleine ellipsen en boem!

54
00:02:28,827 --> 00:02:30,784
Nu heb je genoeg ruimte
om een groepje deeltjes

55
00:02:30,784 --> 00:02:33,633
langs elkaar te laten
en de ketchup vloeit.

56
00:02:33,633 --> 00:02:37,716
Stel dat je nu een lichte kracht
aanbrengt, maar dat lang doet.

57
00:02:37,716 --> 00:02:41,253
Het blijkt dat we niet zeker weten
wat er dan gebeurt.

58
00:02:41,253 --> 00:02:45,009
Eén mogelijkheid is dat
de tomaatdeeltjes aan de randen

59
00:02:45,009 --> 00:02:47,299
langzaam naar het midden botsen,

60
00:02:47,299 --> 00:02:48,800
waardoor de soep
waarin ze opgelost zijn,

61
00:02:48,800 --> 00:02:50,383
wat eigenlijk water is,

62
00:02:50,383 --> 00:02:51,884
naar de randen loopt.

63
00:02:51,884 --> 00:02:54,383
Dat water werkt als smeermiddel
tussen de glazen fles

64
00:02:54,383 --> 00:02:56,436
en de klodder ketchup
in het midden,

65
00:02:56,436 --> 00:02:58,551
waardoor de ketchup vloeit.

66
00:02:58,551 --> 00:03:01,941
Een andere mogelijkheid is dat
de deeltjes zich langzaam herschikken

67
00:03:01,941 --> 00:03:05,801
in kleine groepjes, die dan
langs elkaar stromen.

68
00:03:05,801 --> 00:03:08,133
Wetenschappers die vloeistoffen
bestuderen zijn nog steeds bezig

69
00:03:08,133 --> 00:03:11,326
uit te zoeken hoe ketchup
en zijn vriendjes werken.

70
00:03:11,326 --> 00:03:13,411
Ketchup wordt eigenlijk dunner
naarmate je harder drukt,

71
00:03:13,411 --> 00:03:16,498
maar substanties als oobleck
of natuurlijke pindakaas

72
00:03:16,498 --> 00:03:19,301
worden juist dikker
naarmate je harder drukt.

73
00:03:19,301 --> 00:03:21,717
Andere kunnen langs
roterende stangen omhoog klimmen,

74
00:03:21,717 --> 00:03:24,090
of schenken zichzelf
uit een bekerglas

75
00:03:24,090 --> 00:03:26,012
als je ze een zetje geeft.

76
00:03:26,012 --> 00:03:27,384
Vanuit natuurkundig oogpunt

77
00:03:27,384 --> 00:03:30,217
is ketchup één van de meer
complexe mengsels.

78
00:03:30,217 --> 00:03:32,467
Alsof dat nog niet genoeg is,
de balans van ingrediënten

79
00:03:32,467 --> 00:03:35,300
en verdikkingsmiddelen
als Xanthaangom,

80
00:03:35,300 --> 00:03:37,934
dat ook in veel fruitdrankjes
en milkshakes zit,

81
00:03:37,934 --> 00:03:39,605
kan betekenen dat
twee soorten ketchup

82
00:03:39,605 --> 00:03:41,549
zich totaal anders
kunnen gedragen.

83
00:03:41,549 --> 00:03:44,234
Maar de meeste zullen twee
duidelijke eigenschappen hebben:

84
00:03:44,234 --> 00:03:46,069
plotselinge verdunning
bij drempelkracht

85
00:03:46,069 --> 00:03:48,321
en een meer geleidelijke
verdunning als lichte kracht

86
00:03:48,321 --> 00:03:50,365
gedurende een lange tijd
wordt aangebracht.

87
00:03:50,365 --> 00:03:53,327
Dat betekent dat je op twee manieren
ketchup uit een fles kan halen:

88
00:03:53,327 --> 00:03:55,966
ofwel een paar keer
stevig en langzaam schudden,

89
00:03:55,966 --> 00:03:58,467
terwijl je er voor zorgt dat je steeds
kracht blijft geven.

90
00:03:58,467 --> 00:04:02,504
Ofwel geef je de fles één harde tik.

91
00:04:02,504 --> 00:04:04,717
Echte profs laten de dop erop,

92
00:04:04,717 --> 00:04:07,132
schudden dan de fles 
een paar keer kort en hard

93
00:04:07,132 --> 00:04:08,550
om de tomaatdeeltjes
los te maken,

94
00:04:08,550 --> 00:04:10,428
en halen daarna pas de dop eraf

95
00:04:10,428 --> 00:04:13,801
en schenken dan mooi gecontroleerd
over die hemelse frietjes.