0:00:05.684,0:00:08.684
Frietjes zijn heerlijk.

0:00:08.684,0:00:12.684
Frietjes met ketchup[br]zijn hemels.

0:00:12.684,0:00:14.432
Het probleem is dat[br]het bijna onmogelijk is

0:00:14.432,0:00:16.463
om precies de juiste[br]hoeveelheid te schenken.

0:00:16.463,0:00:19.768
We schenken zo veel ketchup,[br]dat we niet beseffen

0:00:19.768,0:00:21.851
hoe vreemd het zich gedraagt.

0:00:21.851,0:00:26.430
Stel je een ketchupfles voor[br]die gevuld is met staal.

0:00:26.430,0:00:29.475
Hoe hard je ook schudt,[br]het staal zal er niet uitkomen.

0:00:29.475,0:00:32.395
Stel je nu diezelfde fles voor[br]gevuld met water.

0:00:32.395,0:00:34.434
Dat zou er eenvoudig[br]uit komen stromen.

0:00:34.434,0:00:36.851
Ketchup kan maar[br]niet beslissen.

0:00:36.851,0:00:38.933
Is het een vaste stof?[br]Of is het een vloeistof?

0:00:38.933,0:00:41.654
Het antwoord is:[br]het hangt er van af.

0:00:41.654,0:00:44.846
Gewone vloeistoffen als[br]water, olie en alcohol

0:00:44.846,0:00:47.597
reageren lineair op kracht.

0:00:47.597,0:00:51.238
Als je twee keer zo hard drukt,[br]bewegen ze twee keer zo snel.

0:00:51.238,0:00:54.355
Isaac Newton, van de appel,[br]bedacht deze relatie,

0:00:54.355,0:00:57.739
dus noemt men dit[br]Newtonse vloeistoffen.

0:00:57.739,0:01:00.695
Maar ketchup hoort bij een clubje[br]dat zich niet aan deze regels houdt:

0:01:00.695,0:01:03.286
niet-Newtonse vloeistoffen.

0:01:03.286,0:01:06.368
Mayonaise, tandpasta. bloed,[br]verf, pindakaas

0:01:06.368,0:01:09.870
en nog veel meer vloeistoffen[br]reageren niet lineair op kracht.

0:01:09.870,0:01:11.915
Dat houdt in dat hun oppervlakkige[br]dichtheid verandert

0:01:11.915,0:01:15.336
naarmate hoe hard,[br]lang of snel je duwt.

0:01:15.336,0:01:18.551
Ketchup is eigenlijk niet-Newtons[br]op twee verschillende manieren.

0:01:18.551,0:01:22.849
Ten eerste: hoe harder je duwt,[br]hoe dunner het lijkt te worden.

0:01:22.849,0:01:24.715
Onder een zekere drukkracht

0:01:24.715,0:01:26.717
gedraagt ketchup zich[br]als een vaste stof.

0:01:26.717,0:01:29.134
Maar zodra je dat breekpunt[br]voorbij bent,

0:01:29.134,0:01:33.384
wordt het opeens duizend keer[br]dunner dan het was.

0:01:33.384,0:01:35.384
Komt het je bekend voor?

0:01:35.384,0:01:39.276
Ten tweede: wanneer je drukt met[br]een kracht onder de drempelkracht

0:01:39.276,0:01:41.569
zal de ketchup uiteindelijk[br]beginnen te stromen.

0:01:41.569,0:01:44.392
Tijd, niet kracht, is in dit geval[br]de sleutel

0:01:44.392,0:01:46.992
om de ketchup te bevrijden.

0:01:46.992,0:01:49.620
Dus, waarom doet[br]ketchup zo vreemd?

0:01:49.620,0:01:52.634
Nou, het is gemaakt van tomaten[br]die zijn verpulverd, platgewalst

0:01:52.634,0:01:55.457
en compleet vernietigd.

0:01:55.457,0:01:56.801
Zie je al die kleine deeltjes?

0:01:56.801,0:01:58.586
Dat is wat overblijft[br]van tomatencellen

0:01:58.586,0:02:01.215
nadat er ketchup[br]van is gemaakt.

0:02:01.215,0:02:02.925
En de vloeistof rond[br]die kleine deeltjes?

0:02:02.925,0:02:05.967
Dat is voornamelijk water,[br]met wat azijn, suiker en kruiden.

0:02:05.967,0:02:08.190
Als ketchup gewoon staat,

0:02:08.190,0:02:11.551
zijn de tomaatdeeltjes gelijk[br]en willekeurig verdeeld.

0:02:11.551,0:02:13.967
Stel dat je nu snel[br]een lichte kracht aanbrengt.

0:02:13.967,0:02:15.522
De deeltjes botsen tegen elkaar,

0:02:15.522,0:02:17.218
maar kunnen niet uit[br]elkaars weg.

0:02:17.218,0:02:18.717
Dus de ketchup stroomt niet.

0:02:18.717,0:02:21.777
Stel dat je nu snel[br]een sterke kracht aanbrengt.

0:02:21.777,0:02:24.613
Die extra kracht is voldoende[br]om de tomaatdeeltjes te pletten.

0:02:24.613,0:02:25.945
Dus in plaats van kleine bolletjes,

0:02:25.945,0:02:28.827
worden ze platgeslagen in[br]kleine ellipsen en boem!

0:02:28.827,0:02:30.784
Nu heb je genoeg ruimte[br]om een groepje deeltjes

0:02:30.784,0:02:33.633
langs elkaar te laten[br]en de ketchup vloeit.

0:02:33.633,0:02:37.716
Stel dat je nu een lichte kracht[br]aanbrengt, maar dat lang doet.

0:02:37.716,0:02:41.253
Het blijkt dat we niet zeker weten[br]wat er dan gebeurt.

0:02:41.253,0:02:45.009
Eén mogelijkheid is dat[br]de tomaatdeeltjes aan de randen

0:02:45.009,0:02:47.299
langzaam naar het midden botsen,

0:02:47.299,0:02:48.800
waardoor de soep[br]waarin ze opgelost zijn,

0:02:48.800,0:02:50.383
wat eigenlijk water is,

0:02:50.383,0:02:51.884
naar de randen loopt.

0:02:51.884,0:02:54.383
Dat water werkt als smeermiddel[br]tussen de glazen fles

0:02:54.383,0:02:56.436
en de klodder ketchup[br]in het midden,

0:02:56.436,0:02:58.551
waardoor de ketchup vloeit.

0:02:58.551,0:03:01.941
Een andere mogelijkheid is dat[br]de deeltjes zich langzaam herschikken

0:03:01.941,0:03:05.801
in kleine groepjes, die dan[br]langs elkaar stromen.

0:03:05.801,0:03:08.133
Wetenschappers die vloeistoffen[br]bestuderen zijn nog steeds bezig

0:03:08.133,0:03:11.326
uit te zoeken hoe ketchup[br]en zijn vriendjes werken.

0:03:11.326,0:03:13.411
Ketchup wordt eigenlijk dunner[br]naarmate je harder drukt,

0:03:13.411,0:03:16.498
maar substanties als oobleck[br]of natuurlijke pindakaas

0:03:16.498,0:03:19.301
worden juist dikker[br]naarmate je harder drukt.

0:03:19.301,0:03:21.717
Andere kunnen langs[br]roterende stangen omhoog klimmen,

0:03:21.717,0:03:24.090
of schenken zichzelf[br]uit een bekerglas

0:03:24.090,0:03:26.012
als je ze een zetje geeft.

0:03:26.012,0:03:27.384
Vanuit natuurkundig oogpunt

0:03:27.384,0:03:30.217
is ketchup één van de meer[br]complexe mengsels.

0:03:30.217,0:03:32.467
Alsof dat nog niet genoeg is,[br]de balans van ingrediënten

0:03:32.467,0:03:35.300
en verdikkingsmiddelen[br]als Xanthaangom,

0:03:35.300,0:03:37.934
dat ook in veel fruitdrankjes[br]en milkshakes zit,

0:03:37.934,0:03:39.605
kan betekenen dat[br]twee soorten ketchup

0:03:39.605,0:03:41.549
zich totaal anders[br]kunnen gedragen.

0:03:41.549,0:03:44.234
Maar de meeste zullen twee[br]duidelijke eigenschappen hebben:

0:03:44.234,0:03:46.069
plotselinge verdunning[br]bij drempelkracht

0:03:46.069,0:03:48.321
en een meer geleidelijke[br]verdunning als lichte kracht

0:03:48.321,0:03:50.365
gedurende een lange tijd[br]wordt aangebracht.

0:03:50.365,0:03:53.327
Dat betekent dat je op twee manieren[br]ketchup uit een fles kan halen:

0:03:53.327,0:03:55.966
ofwel een paar keer[br]stevig en langzaam schudden,

0:03:55.966,0:03:58.467
terwijl je er voor zorgt dat je steeds[br]kracht blijft geven.

0:03:58.467,0:04:02.504
Ofwel geef je de fles één harde tik.

0:04:02.504,0:04:04.717
Echte profs laten de dop erop,

0:04:04.717,0:04:07.132
schudden dan de fles [br]een paar keer kort en hard

0:04:07.132,0:04:08.550
om de tomaatdeeltjes[br]los te maken,

0:04:08.550,0:04:10.428
en halen daarna pas de dop eraf

0:04:10.428,0:04:13.801
en schenken dan mooi gecontroleerd[br]over die hemelse frietjes.