0:00:01.016,0:00:03.444
Wszyscy słyszeliśmy o tym,[br]jak wyginęły dinozaury.

0:00:04.285,0:00:06.238
Historia, którą dziś opowiem,

0:00:06.262,0:00:10.874
wydarzyła się 200 milionów lat[br]przed ich zagładą.

0:00:11.481,0:00:14.367
Ta opowieść sięga samych początków,

0:00:14.391,0:00:16.736
kiedy dinozaury były[br]na początku swojej drogi.

0:00:17.269,0:00:19.994
Jedną z największych[br]zagadek biologii ewolucyjnej jest to,

0:00:20.018,0:00:23.032
w jaki sposób dinozaury[br]poradziły sobie tak dobrze.

0:00:23.548,0:00:27.307
Co doprowadziło do tego,[br]że władały planetą tak długo?

0:00:27.896,0:00:31.414
Kiedy zastanawiamy się,[br]dlaczego były tak niesamowite,

0:00:31.438,0:00:35.243
myślimy zwykle o największych[br]lub najmniejszych dinozaurach.

0:00:35.267,0:00:36.712
O tym, który był najszybszy,

0:00:36.736,0:00:38.304
który miał najwięcej piór,

0:00:38.328,0:00:41.234
najdziwniejszy pancerz, kolce lub zęby.

0:00:42.126,0:00:46.110
Ale odpowiedź tkwi raczej[br]w ich budowie wewnętrznej.

0:00:46.134,0:00:48.326
To ich tajna broń.

0:00:48.716,0:00:52.423
Według mnie i moich kolegów,[br]były to ich płuca.

0:00:53.149,0:00:57.403
Jestem paleontologiem[br]i anatomem porównawczym.

0:00:57.427,0:00:59.372
Interesuje mnie zagadnienie,

0:00:59.396,0:01:02.805
w jaki sposób płuca dinozaurów[br]pomogły im zawładnąć światem.

0:01:03.797,0:01:07.498
Cofnijmy się o 200 milionów lat,

0:01:07.522,0:01:09.275
do okresu Triasu.

0:01:09.299,0:01:11.691
Środowisko było bardzo surowe,

0:01:11.715,0:01:13.355
nie było kwitnących roślin,

0:01:13.379,0:01:15.634
co znaczy, że nie było trawy.

0:01:15.658,0:01:20.056
Wyobraźcie sobie krajobraz[br]usiany sosnami i paprociami.

0:01:20.587,0:01:24.040
W tym samym czasie żyły małe jaszczurki,

0:01:24.064,0:01:26.455
ssaki, insekty,

0:01:26.479,0:01:30.793
oraz mięsożerne i roślinożerne gady.

0:01:30.817,0:01:33.104
Wszystkie walczyły o te same zasoby.

0:01:33.454,0:01:34.995
Co ważne w tej historii,

0:01:35.019,0:01:40.347
poziom tlenu wynosił wtedy zaledwie 15%,

0:01:40.371,0:01:42.524
w porównaniu do dzisiejszych 21%.

0:01:42.932,0:01:46.519
Więc niezwykle ważne[br]dla dinozaurów było oddychanie

0:01:46.543,0:01:48.418
w środowisku z niskim poziomem tlenu.

0:01:48.442,0:01:50.297
Nie tylko po to, żeby przeżyć,

0:01:50.321,0:01:53.010
ale żeby rozwijać się i różnicować.

0:01:54.462,0:01:57.559
Skąd wiemy, jakie były płuca dinozaurów,

0:01:57.583,0:02:02.716
skoro zostały po nich[br]tylko skamieniałe szkielety?

0:02:03.257,0:02:08.349
Metoda, z której korzystamy,[br]to rekonstrukcja filogenetyczna.

0:02:09.085,0:02:13.130
To taka zgrabna nazwa, mówiąca,[br]że badamy anatomię,

0:02:13.154,0:02:16.730
w tym wypadku konkretnie płuca i szkielet,

0:02:16.754,0:02:20.732
żyjących dziś ewolucyjnych[br]potomków dinozaurów.

0:02:21.235,0:02:24.199
Przyglądamy się anatomii ptaków,

0:02:24.223,0:02:27.081
które są ich bezpośrednimi potomkami,

0:02:27.105,0:02:29.324
oraz anatomii krokodylowatych,

0:02:29.388,0:02:31.546
które są ich najbliższymi[br]żyjącymi krewnymi,

0:02:31.560,0:02:34.443
potem badamy anatomię jaszczurek i żółwi,

0:02:34.467,0:02:37.072
których nazywamy ich kuzynami.

0:02:37.096,0:02:40.532
Następnie nakładamy te dane[br]na odkryte skamieniałości,

0:02:40.556,0:02:44.199
i możemy dzięki temu dokonać[br]rekonstrukcji płuc dinozaurów.

0:02:44.223,0:02:46.267
W tym konkretnym przypadku

0:02:46.291,0:02:51.205
szkielet dinozaura przypomina[br]najbardziej ten współczesnych ptaków.

0:02:51.696,0:02:56.462
Ponieważ dinozaury rywalizowały[br]w tym okresie z wczesnymi ssakami,

0:02:56.486,0:03:00.145
ważne jest, aby zrozumieć[br]podstawowe działanie płuca ssaka.

0:03:00.597,0:03:03.431
Aby opowiedzieć wam, jak działają płuca,

0:03:03.455,0:03:06.090
wykorzystamy mojego psa, Milenę Trojańską.

0:03:06.114,0:03:08.154
Pyszczek, który wyprosił tysiąc smakołyków

0:03:08.178,0:03:09.397
będzie naszym modelem.

0:03:09.421,0:03:11.004
(Śmiech)

0:03:11.028,0:03:14.764
Wszystko dzieje się wewnątrz[br]klatki piersiowej.

0:03:14.788,0:03:17.985
Tak wygląda ona u psa.

0:03:18.009,0:03:20.466
Jego kręgosłup

0:03:20.490,0:03:23.759
jest równoległy do podłoża.

0:03:23.783,0:03:26.358
Tak samo wygląda to

0:03:26.382,0:03:28.788
u wszystkich zwierząt,[br]o których będziemy mówić,

0:03:28.812,0:03:30.310
chodzących na dwóch nogach

0:03:30.334,0:03:31.487
lub na czterech.

0:03:31.511,0:03:35.215
Teraz zajrzyjmy do środka.

0:03:36.944,0:03:39.019
To sklepienie klatki piersiowej.

0:03:39.480,0:03:43.399
To tutaj powierzchnia płuc[br]ma bezpośredni kontakt

0:03:43.423,0:03:45.748
z żebrami i kręgosłupem.

0:03:46.374,0:03:49.863
To ważne miejsce dla naszej opowieści.

0:03:50.398,0:03:53.433
Zobaczcie teraz płuca psa.

0:03:53.457,0:03:56.645
Widziane z zewnątrz, [br]są jak wielki nadmuchiwany worek,

0:03:56.669,0:04:00.080
który rozszerza się podczas wdechu

0:04:00.104,0:04:02.577
i kurczy podczas wydechu.

0:04:02.601,0:04:05.878
Wewnątrz niego jest mnóstwo[br]maleńkich rozgałęzionych rurek,

0:04:05.902,0:04:08.385
tworzących drzewo oskrzelowe.

0:04:08.899,0:04:15.014
Dostarczają one wdychany tlen[br]do pęcherzyków płucnych.

0:04:15.038,0:04:20.080
Tlen przenika przez cienką membranę[br]do krwiobiegu za pomocą dyfuzji.

0:04:20.572,0:04:22.750
To, co teraz powiem, jest niezwykle ważne.

0:04:23.440,0:04:26.925
Płuca ssaków są ruchome.

0:04:26.949,0:04:31.967
To znaczy że poruszają się[br]w trakcie procesu oddychania,

0:04:31.991,0:04:34.577
dlatego ta cienka membrana,[br]bariera krew-tlen

0:04:34.601,0:04:37.636
nie może być za cienka, bo pęknie.

0:04:37.660,0:04:41.202
Zapamiętajcie hasło bariera krew-tlen,[br]będziemy do tego wracać.

0:04:41.721,0:04:43.206
Nadążacie?

0:04:43.230,0:04:45.698
Teraz weźmiemy się za ptaki,[br]to dopiero szaleństwo,

0:04:45.732,0:04:47.512
trzymajcie się mocno siedzeń.

0:04:47.536,0:04:48.951
(Śmiech)

0:04:49.648,0:04:52.903
Ptaki są kompletnie inne niż ssaki.

0:04:53.495,0:04:55.888
Wykorzystamy je jako nasz model

0:04:55.912,0:04:58.343
do rekonstrukcji płuc dinozaurów.

0:04:58.367,0:05:01.061
U ptaków powietrze przechodzi przez płuco,

0:05:01.115,0:05:04.332
ale nie rozszerza się ono ani nie kurczy.

0:05:04.707,0:05:06.648
Płuco jest nieruchome,

0:05:06.672,0:05:08.964
ma strukturę zbitej gąbki.

0:05:08.988,0:05:14.195
Jest nieelastyczne i unieruchomione[br]od góry i po bokach przez żebra,

0:05:14.219,0:05:17.313
a od dołu przez błonę poziomą.

0:05:18.300,0:05:21.386
Jest ono wentylowane jednokierunkowo

0:05:21.410,0:05:25.398
przez serię elastycznych,[br]struktur przypominających worki,

0:05:25.422,0:05:28.210
które wychodzą z drzewa oskrzelowego

0:05:28.234,0:05:29.822
i znajdują się pod płucem.

0:05:29.846,0:05:31.716
To tak zwane worki powietrzne.

0:05:32.249,0:05:37.607
Cała ta niezwykle delikatna konstrukcja[br]jest unieruchomiona

0:05:37.631,0:05:40.820
przez pary rozwidlonych żeber

0:05:40.844,0:05:43.549
wzdłuż sklepienia klatki piersiowej.

0:05:43.573,0:05:46.655
U wielu gatunków ptaków

0:05:46.679,0:05:49.103
z płuc i worków powietrznych

0:05:49.127,0:05:50.673
wychodzą przedłużenia,

0:05:50.697,0:05:53.305
które wiążą się z tkanką szkieletową.

0:05:53.329,0:05:56.031
Zwykle z kręgosłupem, czasem z żebrami.

0:05:56.055,0:05:59.014
Utrzymują one układ oddechowy[br]w jednym miejscu.

0:05:59.038,0:06:02.474
To tak zwane kości pneumatyczne.

0:06:02.498,0:06:05.740
Rozwidlone żebra i kości pneumatyczne

0:06:05.764,0:06:09.281
to dwie wskazówki, których możemy[br]poszukiwać w skamieniałościach,

0:06:09.305,0:06:11.894
bo te cechy szkieletu[br]mogą wskazywać na to,

0:06:11.918,0:06:17.797
że układ oddechowy[br]dinozaurów był nieruchomy.

0:06:21.200,0:06:23.806
To mocowanie układu oddechowego

0:06:23.830,0:06:27.737
umożliwiło ewolucję cieńszej[br]bariery krew-powietrze,

0:06:27.761,0:06:33.860
czyli cieńszej membrany,[br]przez którą tlen dostawał się do krwi.

0:06:34.746,0:06:40.637
Nieruchomość na to pozwalała,[br]bo cienka bariera jest słabsza,

0:06:40.661,0:06:45.469
uległaby uszkodzeniu,[br]gdyby zwierzę oddychało aktywnie,

0:06:45.493,0:06:47.308
tak jak robią to ssaki.

0:06:48.056,0:06:49.589
Dlaczego nas to interesuje?

0:06:49.613,0:06:51.337
Jakie to ma w ogóle znaczenie?

0:06:52.083,0:06:56.338
Tlen łatwiej przenika[br]przez cieńszą membranę,

0:06:57.536,0:07:03.627
a to ułatwia oddychanie

0:07:03.651,0:07:05.987
w warunkach o niskiej zawartości tlenu.

0:07:06.011,0:07:10.592
Takich, jakie panowały w okresie Triasu.

0:07:11.425,0:07:16.130
Jeśli dinozaury miały takie płuca,

0:07:16.154,0:07:20.211
były znacznie lepiej przystosowane[br]do oddychania niż inne zwierzęta,

0:07:20.235,0:07:22.369
w tym ssaki.

0:07:22.851,0:07:26.466
Pamiętacie metodę[br]rekonstrukcji filogenetycznej,

0:07:26.490,0:07:29.369
w której wykorzystywaliśmy[br]anatomię współczesnych zwierząt,

0:07:29.393,0:07:31.928
żeby zastosować ją do skamieniałości?

0:07:31.952,0:07:36.814
Wskazówką numer jeden[br]są rozwidlone żebra ptaków.

0:07:36.838,0:07:41.249
Znajdujemy je u większości dinozaurów.

0:07:41.734,0:07:46.531
Czyli oznacza to,[br]że powierzchnia płuc dinozaurów

0:07:46.555,0:07:48.869
była unieruchomiona,

0:07:48.893,0:07:51.845
tak jak u dzisiejszych ptaków.

0:07:51.869,0:07:55.406
Wskazówka numer dwa to kości pneumatyczne.

0:07:55.430,0:08:00.237
Znajdujemy je u zauropodów i teropodów,

0:08:00.261,0:08:03.536
wśród których znajdowały się[br]drapieżne dinozaury,

0:08:03.560,0:08:05.782
i które są przodkami dzisiejszych ptaków.

0:08:06.250,0:08:11.589
I choć nie znajdujemy żadnych[br]skamielin tkanki płucnej dinozaurów,

0:08:11.613,0:08:16.162
kości pneumatyczne dają nam[br]wskazówki na to, jak działały płuca

0:08:16.186,0:08:18.638
tych zwierząt za ich życia.

0:08:19.211,0:08:24.556
Tkanka płucna lub tkanka worka[br]powietrznego wchodziły w kręgi,

0:08:24.580,0:08:27.087
przez co były one puste[br]jak u współczesnych ptaków

0:08:27.111,0:08:31.245
i utrzymywały układ oddechowy[br]w jednym miejscu,

0:08:31.269,0:08:32.869
unieruchamiając go.

0:08:34.138,0:08:35.923
Rozwidlone żebra

0:08:35.947,0:08:38.791
i kości pneumatyczne

0:08:38.815,0:08:43.722
tworzyły nieruchome, sztywne ramy,

0:08:43.746,0:08:46.688
utrzymujące układ oddechowy[br]w jednym miejscu,

0:08:46.712,0:08:52.486
co pozwoliło na rozwiniecie się[br]super cienkiej i super delikatnej

0:08:52.510,0:08:55.366
bariery krew-powietrze,[br]która jest u dzisiejszych ptaków.

0:08:55.390,0:08:59.180
Dowody na posiadanie[br]takich płuc przez dinozaury oznaczają,

0:08:59.244,0:09:02.378
że ewolucja pozwoliła im wytworzyć płuca,

0:09:02.402,0:09:04.140
które były zdolne do oddychania

0:09:04.164,0:09:09.283
w atmosferze okresu triasowego[br]z niskim poziomem tlenu.

0:09:09.981,0:09:15.078
Ten sztywny układ szkieletowy[br]u dinozaurów dał im

0:09:15.102,0:09:20.585
znaczącą przewagę adaptacyjną[br]nad innymi zwierzętami, zwłaszcza ssakami,

0:09:20.609,0:09:23.310
których elastyczne płuca[br]nie mogły się przystosować

0:09:23.334,0:09:27.129
do atmosfery okresu triasowego[br]z niskim poziomem tlenu.

0:09:27.664,0:09:32.734
Ta anatomia mogła być[br]tajną bronią dinozaurów,

0:09:32.758,0:09:35.702
która dała im tę przewagę[br]nad innymi zwierzętami.

0:09:36.096,0:09:38.900
To daje nam doskonałą podstawę,

0:09:38.924,0:09:43.832
żeby zacząć testować hipotezy[br]o zróżnicowaniu dinozaurów.

0:09:43.856,0:09:47.750
To opowieść o początku dinozaurów,

0:09:47.774,0:09:52.272
i dopiero początek[br]naszych badań na ten temat.

0:09:52.932,0:09:54.124
Dziękuję.

0:09:54.148,0:09:57.109
(Brawa)