WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.635
18-ci əsrdə

00:00:02.635 --> 00:00:04.893
ingilislər və hindlər arasında

00:00:04.893 --> 00:00:06.033
əlaqə daha da güclənmişdi,

00:00:06.033 --> 00:00:08.783
xüsusilə də Ost-Hind şirkəti ilə.

00:00:08.783 --> 00:00:09.616
Beləcə

00:00:09.616 --> 00:00:11.381
Qərb məktəblərində

00:00:11.381 --> 00:00:14.597
sanskrit və vedas dilləri tədris olunurdu.

00:00:14.597 --> 00:00:16.389
Buna görə də

00:00:16.389 --> 00:00:18.280
təkcə sanskrit dilinə deyil,

00:00:18.280 --> 00:00:20.735
həm də

00:00:20.735 --> 00:00:23.685
digər Qərb dillərinə də,
ingilis dili də daxil olmaqla

00:00:23.685 --> 00:00:25.779
böyük təsir oldu.

00:00:25.779 --> 00:00:28.822
Bu, 1786-cı ildən ingilis filoloqu tərəfindən

00:00:28.822 --> 00:00:30.647
gətirilmiş bir sitatdır,

00:00:30.647 --> 00:00:32.331
bu şəxs xüsusi ilə yazılı dillərin tarixini

00:00:32.331 --> 00:00:33.773
öyrənmişdir,

00:00:33.773 --> 00:00:35.287
Villiam Cons.

00:00:35.287 --> 00:00:38.015
O yazır ki,

00:00:38.015 --> 00:00:40.035
sanskrit dili nə qədər qədim olsa da,

00:00:40.035 --> 00:00:41.450
gözəl struktura malikdir.

00:00:41.450 --> 00:00:42.539
yunandan daha mükəmməl,

00:00:42.539 --> 00:00:44.070
latından daha əlverişli və

00:00:44.070 --> 00:00:46.746
ikisindən də zərif bir dildir,

00:00:46.746 --> 00:00:50.368
hər ikisinə yaxından baxdıqda

00:00:50.368 --> 00:00:51.849
feil və qrammatika formaları

00:00:51.849 --> 00:00:52.781
təsadüfi olaraq

00:00:52.781 --> 00:00:56.462
qurulmamışdı.

00:00:56.462 --> 00:00:57.831
Gəlin bunun altından

00:00:57.831 --> 00:01:00.632
xətt çəkək.

00:01:00.632 --> 00:01:02.418
Beləliklə, o deyir ki, sanskrit, latın və

00:01:02.418 --> 00:01:04.520
yunan dillərinin çox ortaq xüsusiyyətləri var,

00:01:04.520 --> 00:01:06.251
bir-biriləri ilə çox

00:01:06.251 --> 00:01:07.239
əlaqəli və yaxındırlar,

00:01:07.239 --> 00:01:09.522
buna görə də təsadüfi olaraq yaranmayıb.

00:01:09.522 --> 00:01:10.454
Belə ki,

00:01:10.454 --> 00:01:13.378
heç bir filoloq onların ümumi bir mənbədən

00:01:13.378 --> 00:01:15.476
qaynaqlandığına inanmadan bu dilləri

00:01:15.476 --> 00:01:17.497
yoxlaya bilməz.

00:01:17.497 --> 00:01:18.868
Bunun da altından xətt çəkək.

00:01:18.868 --> 00:01:20.647
Heç bir filoloq onların ümumi bir mənbədən

00:01:20.647 --> 00:01:22.616
qaynaqlandığına inanmadan bu dillər

00:01:22.616 --> 00:01:24.355
barəsində bir şey deyə bilməz.

00:01:24.355 --> 00:01:27.954
O qədər güclü bir arqument olmasa da,

00:01:27.954 --> 00:01:31.282
belə bir fikir var ki, onlar qot və kelt əsilli

00:01:31.282 --> 00:01:33.648
dillərdir, müxtəlif mənalı sözlərin eyni

00:01:33.648 --> 00:01:35.882
kökə mənsub olması da bunu göstərir,

00:01:35.882 --> 00:01:39.369
qədim fars dili də
bunlara aid edilə bilər.

00:01:39.369 --> 00:01:41.774
Onlar vedası öyrənmək istədikdə

00:01:41.774 --> 00:01:42.607
sanksritə baxıb

00:01:42.607 --> 00:01:43.647
bu dillərin əlaqəli olduğunu

00:01:43.647 --> 00:01:46.159
görmüşlər.

00:01:46.159 --> 00:01:48.377
İndi müasir filoloqlar

00:01:48.377 --> 00:01:51.779
buna daha çox inanırlar.

00:01:51.779 --> 00:01:54.042
Əlaqələrə, qrammatik və

00:01:54.042 --> 00:01:56.807
söz strukturlarına, lüğətlərə gəldikdə

00:01:56.807 --> 00:02:00.334
onlar bildirir ki,

00:02:00.334 --> 00:02:02.626
bu dillərin, sanskrit, latın,

00:02:02.626 --> 00:02:04.801
alman və kelt dillərinin

00:02:04.801 --> 00:02:06.165
kökü Proto-Hind-Avropa dilinə

00:02:06.165 --> 00:02:08.925
gedib çıxır, bu dil isə

00:02:08.925 --> 00:02:10.848
artıq məhv olub.

00:02:10.848 --> 00:02:14.236
Lakin biz düşünürük ki, sanskrit dili

00:02:14.236 --> 00:02:17.026
Proto-Hind-Avropa dilinin ən qədim

00:02:17.026 --> 00:02:20.109
nümayəndələrindən biridir.

00:02:21.343 --> 00:02:24.040
Sanskrit dili Hind,

00:02:24.040 --> 00:02:25.909
Benqal, Pəncab kimi dillərin

00:02:25.909 --> 00:02:29.157
inkişafında böyük rol oynayıb.

00:02:29.157 --> 00:02:32.291
Latın dili hal-hazırda işlək dil deyil,

00:02:32.291 --> 00:02:34.521
ispan, italyan və fransız dillərinin

00:02:34.521 --> 00:02:36.796
inkişafında rol oynamışdır.

00:02:36.796 --> 00:02:38.090
Həmçinin ingilis dilinin də, hansı ki,

00:02:38.090 --> 00:02:40.947
bu dil strukturuna görə alman dilinə aid edilir,

00:02:40.947 --> 00:02:44.092
lakin latın və fransız dillərinin böyük təsiri

00:02:44.092 --> 00:02:49.004
olmuşdur, onlar hamısı bir kökdən gəlir.

00:02:49.004 --> 00:02:51.092
Ümumi bir qənaətə gəlsək ki,

00:02:51.092 --> 00:02:53.498
niyə filoloqlar buna inanır,

00:02:53.498 --> 00:02:55.451
ilk dəfə görəndə bunu

00:02:55.451 --> 00:02:57.777
belə düşünmüşdüm.

00:02:57.777 --> 00:03:00.776
İndi sizə sanskrit sözləri arasındakı
əlaqələri göstərəcəm,

00:03:00.776 --> 00:03:01.890
hind, benqal və pəncab dilində

00:03:01.890 --> 00:03:04.013
danışanlarda da

00:03:04.013 --> 00:03:06.315
sanskrit ilə əlaqəni

00:03:06.315 --> 00:03:08.173
görmək olar.

00:03:08.173 --> 00:03:09.464
Maraqlısı isə bu sözlərin

00:03:09.464 --> 00:03:12.480
latın dili ilə

00:03:12.480 --> 00:03:15.080
necə əlaqələnməsidir.

00:03:15.080 --> 00:03:16.289
İran spikerləri

00:03:16.289 --> 00:03:17.756
bunu

00:03:17.756 --> 00:03:19.148
asanlıqla anlaya bilər ki,

00:03:19.148 --> 00:03:20.382
ingilislərin danışdığı dil

00:03:20.382 --> 00:03:21.517
bu dillə necə

00:03:21.517 --> 00:03:23.513
əlaqələnir.

00:03:23.513 --> 00:03:27.440
Burada bəzi ingilis və latın

00:03:27.440 --> 00:03:29.516
dillərindəki sözlərə bənzəyən

00:03:29.516 --> 00:03:32.241
sanskrit sözləri var.

00:03:32.241 --> 00:03:33.433
Çoxu latındır.

00:03:33.433 --> 00:03:35.333
Bir neçəsini latın dilində vermişəm.

00:03:35.333 --> 00:03:37.891
Sanskrit və latın dilində bu cür

00:03:37.891 --> 00:03:39.673
yazılan bu sözün mənası

00:03:39.673 --> 00:03:41.325
ana deməkdir.

00:03:41.325 --> 00:03:43.887
Həmçinin biz bilirik ki, bu sözə

00:03:43.887 --> 00:03:46.539
uyğun gələn digər ifadələr də

00:03:46.539 --> 00:03:49.546
var ki, latın dilində işlədilir.

00:03:49.546 --> 00:03:51.072
Ümumi olaraq,

00:03:51.072 --> 00:03:53.712
bu sözdəki t səsi

00:03:53.712 --> 00:03:56.324
ingilis dilində a səsinə çevrilir,

00:03:56.324 --> 00:03:57.281
alman dillərində bunu özünüz də

00:03:57.281 --> 00:03:59.340
görəcəksiniz.

00:03:59.340 --> 00:04:01.645
Sanskrit və latın dillərində

00:04:01.645 --> 00:04:04.308
bu söz ingilis dilində atalıq mənasını

00:04:04.308 --> 00:04:06.782
verən sözlə

00:04:06.782 --> 00:04:09.753
əlaqəlidir.

00:04:09.753 --> 00:04:11.951
Burada da

00:04:11.951 --> 00:04:14.314
tha (-da) səsi

00:04:14.314 --> 00:04:16.055
a səsinə çevrilir.

00:04:16.055 --> 00:04:18.748
Bu halı həmçinin

00:04:18.748 --> 00:04:20.569
Proto-Hind-Avropa dillərində də

00:04:20.569 --> 00:04:21.402
görmək mümkündür,

00:04:21.402 --> 00:04:24.599
xüsusilə sanskrit dili ilə

00:04:24.599 --> 00:04:26.816
müqayisə etsək,

00:04:26.816 --> 00:04:29.730
a pa səsi a fa səsinə çevrilir.

00:04:29.730 --> 00:04:33.412
-

00:04:33.412 --> 00:04:34.379
-

00:04:34.379 --> 00:04:37.870
Na sanskrit dilində

00:04:37.870 --> 00:04:40.663
təxmin etdiyiminiz kimi

00:04:40.663 --> 00:04:42.980
yox deməkdir.

00:04:42.980 --> 00:04:44.498
Gau Hind dilində

00:04:44.498 --> 00:04:46.716
mal-qara deməkdir,

00:04:46.716 --> 00:04:48.162
ingilis dilində də bu söz oxşardır.

00:04:48.162 --> 00:04:49.454
-

00:04:49.454 --> 00:04:51.098
Naama isə ad deməkdir.

00:04:51.098 --> 00:04:52.915
Latın dilində nomen,

00:04:52.915 --> 00:04:54.476
dvar sözləri də var.

00:04:54.476 --> 00:04:56.210
Çox maraqlı mövzudur.

00:04:56.210 --> 00:04:57.073
Bunlara baxmayana qədər

00:04:57.073 --> 00:04:59.044
bilmirdim.

00:04:59.044 --> 00:05:02.711
Anamika sanskrit dilində bilinməyən,
gizli mənasını verir.

00:05:04.003 --> 00:05:06.995
Kaal isə sanskrit dilində

00:05:06.995 --> 00:05:09.965
vaxtı göstərir, hind və benqal

00:05:09.965 --> 00:05:11.365
dillərində də

00:05:11.365 --> 00:05:14.052
bu söz vaxt mənasını verir,

00:05:14.052 --> 00:05:15.209
sabah, dünən.

00:05:15.209 --> 00:05:17.789
İngilis dilində təqvim sözü var.

00:05:17.789 --> 00:05:20.140
Naas sözü isə

00:05:20.140 --> 00:05:24.145
ingilis dilində burun sözü ilə

00:05:24.145 --> 00:05:26.167
oxşardır.

00:05:26.167 --> 00:05:27.750
Məkan sözü də bu iki dildə

00:05:28.940 --> 00:05:30.926
bir-biri ilə yaxınlıq

00:05:30.926 --> 00:05:33.498
təşkil edir.

00:05:33.498 --> 00:05:35.361
Lubh sözü isə sevmək mənasında

00:05:35.361 --> 00:05:38.437
işlədilir,

00:05:38.437 --> 00:05:41.867
ingilis dilində də bu söz oxşardır.

00:05:41.867 --> 00:05:43.266
Bu sadəcə nümunə idi,

00:05:43.266 --> 00:05:44.561
digərlərinə özünüz də

00:05:44.561 --> 00:05:46.757
baxa bilərsiniz. İngilis və sanskrit dilləri

00:05:46.757 --> 00:05:48.771
arasında əlaqəni gördükcə heyrətlənəcəksiniz.

00:05:48.771 --> 00:05:50.137
İndi isə sizə

00:05:50.137 --> 00:05:51.235
digər bir nüansı göstərəcəm,

00:05:51.235 --> 00:05:53.643
bu təkcə dillə əlaqəli deyil,

00:05:53.643 --> 00:05:55.087
mənəvi olaraq da

00:05:55.087 --> 00:05:57.974
əlaqəlidir.

00:05:57.974 --> 00:05:59.724
Bu, səma tanrısının

00:06:00.633 --> 00:06:04.716
adıdır, vedas dilində

00:06:05.579 --> 00:06:09.951
bu, tanrı Dyauspithr adlanır.

00:06:09.951 --> 00:06:14.342
Bəzən bunu

00:06:14.342 --> 00:06:15.352
Dyaus da adlandırırlar.

00:06:15.352 --> 00:06:16.769
Səma tanrısının adıdır.

00:06:17.847 --> 00:06:19.715
Pithr sözü haqda artıq danışmışıq,

00:06:19.715 --> 00:06:21.172
ata deməkdir.

00:06:21.172 --> 00:06:25.590
Bu da səmanın atası mənasını verir.

00:06:25.590 --> 00:06:27.421
Bunu eşidəndə bir qədər

00:06:27.421 --> 00:06:29.516
təəccüblənə bilərsiniz.

00:06:29.516 --> 00:06:32.415
Yunanlarda isə

00:06:32.415 --> 00:06:34.055
Zevs olaraq adlandırılır,

00:06:34.055 --> 00:06:35.506
mənası da oxşardır.

00:06:35.506 --> 00:06:36.423
Yazılışı fərqli olsa da,

00:06:36.423 --> 00:06:38.036
tələffüzdə

00:06:38.036 --> 00:06:39.555
oxşardırlar.

00:06:39.555 --> 00:06:41.369
Dyaus,

00:06:41.369 --> 00:06:42.340
Zevs.

00:06:42.340 --> 00:06:44.117
Pithr yerinə ata sözü var,

00:06:44.117 --> 00:06:46.117
səmanın atası

00:06:47.685 --> 00:06:49.352
mənasını verir,

00:06:50.762 --> 00:06:52.907
burada qeyd olunub.

00:06:52.907 --> 00:06:54.315
Bu da digər bir

00:06:54.315 --> 00:06:55.148
əlaqədir.

00:06:55.148 --> 00:06:56.873
İlk görəndə bunu düşünməmişdim.

00:06:56.873 --> 00:06:58.611
Latın dilində Yupiterə baxaq.

00:06:58.611 --> 00:06:59.809
-

00:06:59.809 --> 00:07:01.414
-

00:07:01.414 --> 00:07:04.293
-

00:07:04.293 --> 00:07:06.933
-

00:07:06.933 --> 00:07:08.860
Dyauspitr yerinə Yupiter.

00:07:08.860 --> 00:07:09.860
-

00:07:09.860 --> 00:07:12.010
Bir-birlərinə çox yaxın sözlərdir,

00:07:12.010 --> 00:07:13.794
yazılışları isə fərqlidir,

00:07:13.794 --> 00:07:15.519
tələffüzdə çox yaxın

00:07:15.519 --> 00:07:17.527
səslənir.

00:07:17.527 --> 00:07:20.334
Bu da yunan, sanskrit

00:07:20.334 --> 00:07:23.465
və latın dilləri arasındakı

00:07:23.465 --> 00:07:26.132
əlaqəni göstərir.

00:07:27.014 --> 00:07:29.181
Bu, səma tanrısıdır.

00:07:29.181 --> 00:07:32.040
Bu da Zevsin

00:07:32.040 --> 00:07:33.478
şəklidir.

00:07:33.478 --> 00:07:35.745
İnanıram ki, bu onun şəklidir.

00:07:35.745 --> 00:07:37.406
Maraqlı olan məqam isə

00:07:37.406 --> 00:07:39.567
odur ki,

00:07:39.567 --> 00:07:41.260
İnranın atası

00:07:41.260 --> 00:07:42.093
Dyauspitr olmuşdur.

00:07:43.309 --> 00:07:45.436
O da tanrıların kralı kimi tanınırdı.

00:07:45.436 --> 00:07:47.485
Vacib məqamlardan birinə də

00:07:47.485 --> 00:07:48.925
Hinduizmdə rast gəlmək olar.

00:07:48.925 --> 00:07:51.190
Vedasda məhz İndra

00:07:51.190 --> 00:07:52.675
adlanır,

00:07:52.675 --> 00:07:54.326
bu da vedasda ən çox haqqında
danışılan tanrıdır.

00:07:54.326 --> 00:07:57.275
Bir neçə xüsusiyyət

00:07:57.275 --> 00:07:59.112
yunan və roma ənənələrindən

00:07:59.112 --> 00:08:02.537
Zevs ilə əlaqəlidir.

00:08:02.537 --> 00:08:05.286
İndra səma tanrısıdır,

00:08:05.286 --> 00:08:06.892
şimşək yaradırdı.

00:08:06.892 --> 00:08:08.175
Əslində Skandinaviyadan Tor ilə
oxşarlığı var.

00:08:08.175 --> 00:08:12.152
Bu xalq Hind-Avropa xalqıdır.

00:08:12.152 --> 00:08:16.367
İndra isə öz çəkicini atırdı,

00:08:16.367 --> 00:08:18.433
düşmənlərini məhv edirdi.

00:08:18.433 --> 00:08:20.028
Bütün bunlar Tor ilə əlaqəlidir.

00:08:20.028 --> 00:08:22.540
-

00:08:22.540 --> 00:08:23.781
Bunları görməzdən əvvəl

00:08:23.781 --> 00:08:24.838
bu sözləri və fikirləri

00:08:24.838 --> 00:08:27.618
necə əlaqələndirəcəyimi

00:08:27.618 --> 00:08:29.734
düşünürdüm.

00:08:29.734 --> 00:08:31.215
Bütün bunlar bir-biri ilə əlaqəsiz görünən

00:08:31.215 --> 00:08:35.007
sivilizasiyaların

00:08:35.007 --> 00:08:37.340
bir ərazidən

00:08:38.637 --> 00:08:39.511
necə əlaqələndiyini

00:08:39.511 --> 00:08:41.165
göstərmiş

00:08:41.165 --> 00:08:44.088
oldu.

00:08:44.088 --> 00:08:46.393
Müasir filoloqlar və tarixçilər

00:08:46.393 --> 00:08:49.524
Proto-Hind-Avropa dillərinin

00:08:49.524 --> 00:08:51.704
Qafqazda da danışıldığını düşünür.

00:08:51.704 --> 00:08:54.547
Bu söz Qafqaz ərazisində

00:08:54.547 --> 00:08:57.828
yaşayan əhalinin məskənini
adlandırmaq üçün işlədilir,

00:08:57.828 --> 00:08:59.864
lakin əmin deyilik.

00:08:59.864 --> 00:09:01.028
Köçüb gəlmiş də ola bilərlər.

00:09:01.028 --> 00:09:03.595
Şimali Avropaya gəldikdə isə

00:09:03.595 --> 00:09:06.602
alman qəbilələri haqda danışmaq lazımdır.

00:09:06.602 --> 00:09:07.671
Kelt qəbilələri

00:09:07.671 --> 00:09:09.463
Şimal Cənub Mərkəzi Avropa ərazisində
yaşayıblar.

00:09:09.463 --> 00:09:12.886
İtalyan, latın

00:09:12.886 --> 00:09:14.918
və yunan qəbilələri haqda da

00:09:14.918 --> 00:09:16.094
danışa bilərsiniz,

00:09:16.094 --> 00:09:18.076
Hind-Ari tayfaları

00:09:18.076 --> 00:09:19.649
haqda da danışmaq olar,

00:09:19.649 --> 00:09:22.022
onlar, Şimali Hindistanda və

00:09:22.022 --> 00:09:24.298
İranda məskunlaşıblar.

00:09:24.298 --> 00:09:25.662
Bunlar hamısı əlaqəlidir.