1
00:00:00,000 --> 00:00:02,635
18-ci əsrdə

2
00:00:02,635 --> 00:00:04,893
ingilislər və hindlər arasında

3
00:00:04,893 --> 00:00:06,033
əlaqə daha da güclənmişdi,

4
00:00:06,033 --> 00:00:08,783
xüsusilə də Ost-Hind şirkəti ilə.

5
00:00:08,783 --> 00:00:09,616
Beləcə

6
00:00:09,616 --> 00:00:11,381
Qərb məktəblərində

7
00:00:11,381 --> 00:00:14,597
sanskrit və vedas dilləri tədris olunurdu.

8
00:00:14,597 --> 00:00:16,389
Buna görə də

9
00:00:16,389 --> 00:00:18,280
təkcə sanskrit dilinə deyil,

10
00:00:18,280 --> 00:00:20,735
həm də

11
00:00:20,735 --> 00:00:23,685
digər Qərb dillərinə də,
ingilis dili də daxil olmaqla

12
00:00:23,685 --> 00:00:25,779
böyük təsir oldu.

13
00:00:25,779 --> 00:00:28,822
Bu, 1786-cı ildən ingilis filoloqu tərəfindən

14
00:00:28,822 --> 00:00:30,647
gətirilmiş bir sitatdır,

15
00:00:30,647 --> 00:00:32,331
bu şəxs xüsusi ilə yazılı dillərin tarixini

16
00:00:32,331 --> 00:00:33,773
öyrənmişdir,

17
00:00:33,773 --> 00:00:35,287
Villiam Cons.

18
00:00:35,287 --> 00:00:38,015
O yazır ki,

19
00:00:38,015 --> 00:00:40,035
sanskrit dili nə qədər qədim olsa da,

20
00:00:40,035 --> 00:00:41,450
gözəl struktura malikdir.

21
00:00:41,450 --> 00:00:42,539
yunandan daha mükəmməl,

22
00:00:42,539 --> 00:00:44,070
latından daha əlverişli və

23
00:00:44,070 --> 00:00:46,746
ikisindən də zərif bir dildir,

24
00:00:46,746 --> 00:00:50,368
hər ikisinə yaxından baxdıqda

25
00:00:50,368 --> 00:00:51,849
feil və qrammatika formaları

26
00:00:51,849 --> 00:00:52,781
təsadüfi olaraq

27
00:00:52,781 --> 00:00:56,462
qurulmamışdı.

28
00:00:56,462 --> 00:00:57,831
Gəlin bunun altından

29
00:00:57,831 --> 00:01:00,632
xətt çəkək.

30
00:01:00,632 --> 00:01:02,418
Beləliklə, o deyir ki, sanskrit, latın və

31
00:01:02,418 --> 00:01:04,520
yunan dillərinin çox ortaq xüsusiyyətləri var,

32
00:01:04,520 --> 00:01:06,251
bir-biriləri ilə çox

33
00:01:06,251 --> 00:01:07,239
əlaqəli və yaxındırlar,

34
00:01:07,239 --> 00:01:09,522
buna görə də təsadüfi olaraq yaranmayıb.

35
00:01:09,522 --> 00:01:10,454
Belə ki,

36
00:01:10,454 --> 00:01:13,378
heç bir filoloq onların ümumi bir mənbədən

37
00:01:13,378 --> 00:01:15,476
qaynaqlandığına inanmadan bu dilləri

38
00:01:15,476 --> 00:01:17,497
yoxlaya bilməz.

39
00:01:17,497 --> 00:01:18,868
Bunun da altından xətt çəkək.

40
00:01:18,868 --> 00:01:20,647
Heç bir filoloq onların ümumi bir mənbədən

41
00:01:20,647 --> 00:01:22,616
qaynaqlandığına inanmadan bu dillər

42
00:01:22,616 --> 00:01:24,355
barəsində bir şey deyə bilməz.

43
00:01:24,355 --> 00:01:27,954
O qədər güclü bir arqument olmasa da,

44
00:01:27,954 --> 00:01:31,282
belə bir fikir var ki, onlar qot və kelt əsilli

45
00:01:31,282 --> 00:01:33,648
dillərdir, müxtəlif mənalı sözlərin eyni

46
00:01:33,648 --> 00:01:35,882
kökə mənsub olması da bunu göstərir,

47
00:01:35,882 --> 00:01:39,369
qədim fars dili də
bunlara aid edilə bilər.

48
00:01:39,369 --> 00:01:41,774
Onlar vedası öyrənmək istədikdə

49
00:01:41,774 --> 00:01:42,607
sanksritə baxıb

50
00:01:42,607 --> 00:01:43,647
bu dillərin əlaqəli olduğunu

51
00:01:43,647 --> 00:01:46,159
görmüşlər.

52
00:01:46,159 --> 00:01:48,377
İndi müasir filoloqlar

53
00:01:48,377 --> 00:01:51,779
buna daha çox inanırlar.

54
00:01:51,779 --> 00:01:54,042
Əlaqələrə, qrammatik və

55
00:01:54,042 --> 00:01:56,807
söz strukturlarına, lüğətlərə gəldikdə

56
00:01:56,807 --> 00:02:00,334
onlar bildirir ki,

57
00:02:00,334 --> 00:02:02,626
bu dillərin, sanskrit, latın,

58
00:02:02,626 --> 00:02:04,801
alman və kelt dillərinin

59
00:02:04,801 --> 00:02:06,165
kökü Proto-Hind-Avropa dilinə

60
00:02:06,165 --> 00:02:08,925
gedib çıxır, bu dil isə

61
00:02:08,925 --> 00:02:10,848
artıq məhv olub.

62
00:02:10,848 --> 00:02:14,236
Lakin biz düşünürük ki, sanskrit dili

63
00:02:14,236 --> 00:02:17,026
Proto-Hind-Avropa dilinin ən qədim

64
00:02:17,026 --> 00:02:20,109
nümayəndələrindən biridir.

65
00:02:21,343 --> 00:02:24,040
Sanskrit dili Hind,

66
00:02:24,040 --> 00:02:25,909
Benqal, Pəncab kimi dillərin

67
00:02:25,909 --> 00:02:29,157
inkişafında böyük rol oynayıb.

68
00:02:29,157 --> 00:02:32,291
Latın dili hal-hazırda işlək dil deyil,

69
00:02:32,291 --> 00:02:34,521
ispan, italyan və fransız dillərinin

70
00:02:34,521 --> 00:02:36,796
inkişafında rol oynamışdır.

71
00:02:36,796 --> 00:02:38,090
Həmçinin ingilis dilinin də, hansı ki,

72
00:02:38,090 --> 00:02:40,947
bu dil strukturuna görə alman dilinə aid edilir,

73
00:02:40,947 --> 00:02:44,092
lakin latın və fransız dillərinin böyük təsiri

74
00:02:44,092 --> 00:02:49,004
olmuşdur, onlar hamısı bir kökdən gəlir.

75
00:02:49,004 --> 00:02:51,092
Ümumi bir qənaətə gəlsək ki,

76
00:02:51,092 --> 00:02:53,498
niyə filoloqlar buna inanır,

77
00:02:53,498 --> 00:02:55,451
ilk dəfə görəndə bunu

78
00:02:55,451 --> 00:02:57,777
belə düşünmüşdüm.

79
00:02:57,777 --> 00:03:00,776
İndi sizə sanskrit sözləri arasındakı
əlaqələri göstərəcəm,

80
00:03:00,776 --> 00:03:01,890
hind, benqal və pəncab dilində

81
00:03:01,890 --> 00:03:04,013
danışanlarda da

82
00:03:04,013 --> 00:03:06,315
sanskrit ilə əlaqəni

83
00:03:06,315 --> 00:03:08,173
görmək olar.

84
00:03:08,173 --> 00:03:09,464
Maraqlısı isə bu sözlərin

85
00:03:09,464 --> 00:03:12,480
latın dili ilə

86
00:03:12,480 --> 00:03:15,080
necə əlaqələnməsidir.

87
00:03:15,080 --> 00:03:16,289
İran spikerləri

88
00:03:16,289 --> 00:03:17,756
bunu

89
00:03:17,756 --> 00:03:19,148
asanlıqla anlaya bilər ki,

90
00:03:19,148 --> 00:03:20,382
ingilislərin danışdığı dil

91
00:03:20,382 --> 00:03:21,517
bu dillə necə

92
00:03:21,517 --> 00:03:23,513
əlaqələnir.

93
00:03:23,513 --> 00:03:27,440
Burada bəzi ingilis və latın

94
00:03:27,440 --> 00:03:29,516
dillərindəki sözlərə bənzəyən

95
00:03:29,516 --> 00:03:32,241
sanskrit sözləri var.

96
00:03:32,241 --> 00:03:33,433
Çoxu latındır.

97
00:03:33,433 --> 00:03:35,333
Bir neçəsini latın dilində vermişəm.

98
00:03:35,333 --> 00:03:37,891
Sanskrit və latın dilində bu cür

99
00:03:37,891 --> 00:03:39,673
yazılan bu sözün mənası

100
00:03:39,673 --> 00:03:41,325
ana deməkdir.

101
00:03:41,325 --> 00:03:43,887
Həmçinin biz bilirik ki, bu sözə

102
00:03:43,887 --> 00:03:46,539
uyğun gələn digər ifadələr də

103
00:03:46,539 --> 00:03:49,546
var ki, latın dilində işlədilir.

104
00:03:49,546 --> 00:03:51,072
Ümumi olaraq,

105
00:03:51,072 --> 00:03:53,712
bu sözdəki t səsi

106
00:03:53,712 --> 00:03:56,324
ingilis dilində a səsinə çevrilir,

107
00:03:56,324 --> 00:03:57,281
alman dillərində bunu özünüz də

108
00:03:57,281 --> 00:03:59,340
görəcəksiniz.

109
00:03:59,340 --> 00:04:01,645
Sanskrit və latın dillərində

110
00:04:01,645 --> 00:04:04,308
bu söz ingilis dilində atalıq mənasını

111
00:04:04,308 --> 00:04:06,782
verən sözlə

112
00:04:06,782 --> 00:04:09,753
əlaqəlidir.

113
00:04:09,753 --> 00:04:11,951
Burada da

114
00:04:11,951 --> 00:04:14,314
tha (-da) səsi

115
00:04:14,314 --> 00:04:16,055
a səsinə çevrilir.

116
00:04:16,055 --> 00:04:18,748
Bu halı həmçinin

117
00:04:18,748 --> 00:04:20,569
Proto-Hind-Avropa dillərində də

118
00:04:20,569 --> 00:04:21,402
görmək mümkündür,

119
00:04:21,402 --> 00:04:24,599
xüsusilə sanskrit dili ilə

120
00:04:24,599 --> 00:04:26,816
müqayisə etsək,

121
00:04:26,816 --> 00:04:29,730
a pa səsi a fa səsinə çevrilir.

122
00:04:29,730 --> 00:04:33,412
-

123
00:04:33,412 --> 00:04:34,379
-

124
00:04:34,379 --> 00:04:37,870
Na sanskrit dilində

125
00:04:37,870 --> 00:04:40,663
təxmin etdiyiminiz kimi

126
00:04:40,663 --> 00:04:42,980
yox deməkdir.

127
00:04:42,980 --> 00:04:44,498
Gau Hind dilində

128
00:04:44,498 --> 00:04:46,716
mal-qara deməkdir,

129
00:04:46,716 --> 00:04:48,162
ingilis dilində də bu söz oxşardır.

130
00:04:48,162 --> 00:04:49,454
-

131
00:04:49,454 --> 00:04:51,098
Naama isə ad deməkdir.

132
00:04:51,098 --> 00:04:52,915
Latın dilində nomen,

133
00:04:52,915 --> 00:04:54,476
dvar sözləri də var.

134
00:04:54,476 --> 00:04:56,210
Çox maraqlı mövzudur.

135
00:04:56,210 --> 00:04:57,073
Bunlara baxmayana qədər

136
00:04:57,073 --> 00:04:59,044
bilmirdim.

137
00:04:59,044 --> 00:05:02,711
Anamika sanskrit dilində bilinməyən,
gizli mənasını verir.

138
00:05:04,003 --> 00:05:06,995
Kaal isə sanskrit dilində

139
00:05:06,995 --> 00:05:09,965
vaxtı göstərir, hind və benqal

140
00:05:09,965 --> 00:05:11,365
dillərində də

141
00:05:11,365 --> 00:05:14,052
bu söz vaxt mənasını verir,

142
00:05:14,052 --> 00:05:15,209
sabah, dünən.

143
00:05:15,209 --> 00:05:17,789
İngilis dilində təqvim sözü var.

144
00:05:17,789 --> 00:05:20,140
Naas sözü isə

145
00:05:20,140 --> 00:05:24,145
ingilis dilində burun sözü ilə

146
00:05:24,145 --> 00:05:26,167
oxşardır.

147
00:05:26,167 --> 00:05:27,750
Məkan sözü də bu iki dildə

148
00:05:28,940 --> 00:05:30,926
bir-biri ilə yaxınlıq

149
00:05:30,926 --> 00:05:33,498
təşkil edir.

150
00:05:33,498 --> 00:05:35,361
Lubh sözü isə sevmək mənasında

151
00:05:35,361 --> 00:05:38,437
işlədilir,

152
00:05:38,437 --> 00:05:41,867
ingilis dilində də bu söz oxşardır.

153
00:05:41,867 --> 00:05:43,266
Bu sadəcə nümunə idi,

154
00:05:43,266 --> 00:05:44,561
digərlərinə özünüz də

155
00:05:44,561 --> 00:05:46,757
baxa bilərsiniz. İngilis və sanskrit dilləri

156
00:05:46,757 --> 00:05:48,771
arasında əlaqəni gördükcə heyrətlənəcəksiniz.

157
00:05:48,771 --> 00:05:50,137
İndi isə sizə

158
00:05:50,137 --> 00:05:51,235
digər bir nüansı göstərəcəm,

159
00:05:51,235 --> 00:05:53,643
bu təkcə dillə əlaqəli deyil,

160
00:05:53,643 --> 00:05:55,087
mənəvi olaraq da

161
00:05:55,087 --> 00:05:57,974
əlaqəlidir.

162
00:05:57,974 --> 00:05:59,724
Bu, səma tanrısının

163
00:06:00,633 --> 00:06:04,716
adıdır, vedas dilində

164
00:06:05,579 --> 00:06:09,951
bu, tanrı Dyauspithr adlanır.

165
00:06:09,951 --> 00:06:14,342
Bəzən bunu

166
00:06:14,342 --> 00:06:15,352
Dyaus da adlandırırlar.

167
00:06:15,352 --> 00:06:16,769
Səma tanrısının adıdır.

168
00:06:17,847 --> 00:06:19,715
Pithr sözü haqda artıq danışmışıq,

169
00:06:19,715 --> 00:06:21,172
ata deməkdir.

170
00:06:21,172 --> 00:06:25,590
Bu da səmanın atası mənasını verir.

171
00:06:25,590 --> 00:06:27,421
Bunu eşidəndə bir qədər

172
00:06:27,421 --> 00:06:29,516
təəccüblənə bilərsiniz.

173
00:06:29,516 --> 00:06:32,415
Yunanlarda isə

174
00:06:32,415 --> 00:06:34,055
Zevs olaraq adlandırılır,

175
00:06:34,055 --> 00:06:35,506
mənası da oxşardır.

176
00:06:35,506 --> 00:06:36,423
Yazılışı fərqli olsa da,

177
00:06:36,423 --> 00:06:38,036
tələffüzdə

178
00:06:38,036 --> 00:06:39,555
oxşardırlar.

179
00:06:39,555 --> 00:06:41,369
Dyaus,

180
00:06:41,369 --> 00:06:42,340
Zevs.

181
00:06:42,340 --> 00:06:44,117
Pithr yerinə ata sözü var,

182
00:06:44,117 --> 00:06:46,117
səmanın atası

183
00:06:47,685 --> 00:06:49,352
mənasını verir,

184
00:06:50,762 --> 00:06:52,907
burada qeyd olunub.

185
00:06:52,907 --> 00:06:54,315
Bu da digər bir

186
00:06:54,315 --> 00:06:55,148
əlaqədir.

187
00:06:55,148 --> 00:06:56,873
İlk görəndə bunu düşünməmişdim.

188
00:06:56,873 --> 00:06:58,611
Latın dilində Yupiterə baxaq.

189
00:06:58,611 --> 00:06:59,809
-

190
00:06:59,809 --> 00:07:01,414
-

191
00:07:01,414 --> 00:07:04,293
-

192
00:07:04,293 --> 00:07:06,933
-

193
00:07:06,933 --> 00:07:08,860
Dyauspitr yerinə Yupiter.

194
00:07:08,860 --> 00:07:09,860
-

195
00:07:09,860 --> 00:07:12,010
Bir-birlərinə çox yaxın sözlərdir,

196
00:07:12,010 --> 00:07:13,794
yazılışları isə fərqlidir,

197
00:07:13,794 --> 00:07:15,519
tələffüzdə çox yaxın

198
00:07:15,519 --> 00:07:17,527
səslənir.

199
00:07:17,527 --> 00:07:20,334
Bu da yunan, sanskrit

200
00:07:20,334 --> 00:07:23,465
və latın dilləri arasındakı

201
00:07:23,465 --> 00:07:26,132
əlaqəni göstərir.

202
00:07:27,014 --> 00:07:29,181
Bu, səma tanrısıdır.

203
00:07:29,181 --> 00:07:32,040
Bu da Zevsin

204
00:07:32,040 --> 00:07:33,478
şəklidir.

205
00:07:33,478 --> 00:07:35,745
İnanıram ki, bu onun şəklidir.

206
00:07:35,745 --> 00:07:37,406
Maraqlı olan məqam isə

207
00:07:37,406 --> 00:07:39,567
odur ki,

208
00:07:39,567 --> 00:07:41,260
İnranın atası

209
00:07:41,260 --> 00:07:42,093
Dyauspitr olmuşdur.

210
00:07:43,309 --> 00:07:45,436
O da tanrıların kralı kimi tanınırdı.

211
00:07:45,436 --> 00:07:47,485
Vacib məqamlardan birinə də

212
00:07:47,485 --> 00:07:48,925
Hinduizmdə rast gəlmək olar.

213
00:07:48,925 --> 00:07:51,190
Vedasda məhz İndra

214
00:07:51,190 --> 00:07:52,675
adlanır,

215
00:07:52,675 --> 00:07:54,326
bu da vedasda ən çox haqqında
danışılan tanrıdır.

216
00:07:54,326 --> 00:07:57,275
Bir neçə xüsusiyyət

217
00:07:57,275 --> 00:07:59,112
yunan və roma ənənələrindən

218
00:07:59,112 --> 00:08:02,537
Zevs ilə əlaqəlidir.

219
00:08:02,537 --> 00:08:05,286
İndra səma tanrısıdır,

220
00:08:05,286 --> 00:08:06,892
şimşək yaradırdı.

221
00:08:06,892 --> 00:08:08,175
Əslində Skandinaviyadan Tor ilə
oxşarlığı var.

222
00:08:08,175 --> 00:08:12,152
Bu xalq Hind-Avropa xalqıdır.

223
00:08:12,152 --> 00:08:16,367
İndra isə öz çəkicini atırdı,

224
00:08:16,367 --> 00:08:18,433
düşmənlərini məhv edirdi.

225
00:08:18,433 --> 00:08:20,028
Bütün bunlar Tor ilə əlaqəlidir.

226
00:08:20,028 --> 00:08:22,540
-

227
00:08:22,540 --> 00:08:23,781
Bunları görməzdən əvvəl

228
00:08:23,781 --> 00:08:24,838
bu sözləri və fikirləri

229
00:08:24,838 --> 00:08:27,618
necə əlaqələndirəcəyimi

230
00:08:27,618 --> 00:08:29,734
düşünürdüm.

231
00:08:29,734 --> 00:08:31,215
Bütün bunlar bir-biri ilə əlaqəsiz görünən

232
00:08:31,215 --> 00:08:35,007
sivilizasiyaların

233
00:08:35,007 --> 00:08:37,340
bir ərazidən

234
00:08:38,637 --> 00:08:39,511
necə əlaqələndiyini

235
00:08:39,511 --> 00:08:41,165
göstərmiş

236
00:08:41,165 --> 00:08:44,088
oldu.

237
00:08:44,088 --> 00:08:46,393
Müasir filoloqlar və tarixçilər

238
00:08:46,393 --> 00:08:49,524
Proto-Hind-Avropa dillərinin

239
00:08:49,524 --> 00:08:51,704
Qafqazda da danışıldığını düşünür.

240
00:08:51,704 --> 00:08:54,547
Bu söz Qafqaz ərazisində

241
00:08:54,547 --> 00:08:57,828
yaşayan əhalinin məskənini
adlandırmaq üçün işlədilir,

242
00:08:57,828 --> 00:08:59,864
lakin əmin deyilik.

243
00:08:59,864 --> 00:09:01,028
Köçüb gəlmiş də ola bilərlər.

244
00:09:01,028 --> 00:09:03,595
Şimali Avropaya gəldikdə isə

245
00:09:03,595 --> 00:09:06,602
alman qəbilələri haqda danışmaq lazımdır.

246
00:09:06,602 --> 00:09:07,671
Kelt qəbilələri

247
00:09:07,671 --> 00:09:09,463
Şimal Cənub Mərkəzi Avropa ərazisində
yaşayıblar.

248
00:09:09,463 --> 00:09:12,886
İtalyan, latın

249
00:09:12,886 --> 00:09:14,918
və yunan qəbilələri haqda da

250
00:09:14,918 --> 00:09:16,094
danışa bilərsiniz,

251
00:09:16,094 --> 00:09:18,076
Hind-Ari tayfaları

252
00:09:18,076 --> 00:09:19,649
haqda da danışmaq olar,

253
00:09:19,649 --> 00:09:22,022
onlar, Şimali Hindistanda və

254
00:09:22,022 --> 00:09:24,298
İranda məskunlaşıblar.

255
00:09:24,298 --> 00:09:25,662
Bunlar hamısı əlaqəlidir.