WEBVTT

00:00:06.663 --> 00:00:10.805
Czarne, rozczochrane włosy
opadające na wysokie czoło,

00:00:10.805 --> 00:00:12.553
chorobliwa bladość,

00:00:12.553 --> 00:00:16.609
inteligentne i pełne zmęczenia spojrzenie

00:00:16.609 --> 00:00:20.049
jego ciemnych, zapadniętych oczu.

00:00:20.049 --> 00:00:24.282
Wizerunek Edgara Allana Poego
nie tylko jest od razu rozpoznawalny,

00:00:24.282 --> 00:00:27.310
ale też idealnie pasuje do jego reputacji.

00:00:27.310 --> 00:00:31.014
Od więźnia związanego
pod opadającym ostrzem wahadła

00:00:31.014 --> 00:00:34.951
do kruka, który nie chce
opuścić komnaty narratora,

00:00:34.951 --> 00:00:39.390
makabryczne i nowatorskie
opowiadania grozy Poego

00:00:39.390 --> 00:00:43.058
zostawiły ponadczasowy ślad w literaturze.

NOTE Paragraph

00:00:43.058 --> 00:00:46.463
Co sprawia, że Edgar Allan Poe

00:00:46.463 --> 00:00:48.727
jest jednym z najlepszych
amerykańskich autorów?

00:00:48.727 --> 00:00:52.234
Horror był przecież wtedy
popularnym gatunkiem

00:00:52.234 --> 00:00:54.286
i miał wielu przedstawicieli.

00:00:54.286 --> 00:01:00.261
Jednak Poego wyróżniała jego
staranna dbałość o formę i styl.

00:01:00.261 --> 00:01:01.584
Jako krytyk literacki

00:01:01.584 --> 00:01:05.442
ustanowił dwie główne zasady
pisania krótkiego opowiadania.

00:01:05.442 --> 00:01:08.294
Musi być na tyle krótkie,
żeby przeczytać je za jednym razem,

00:01:08.294 --> 00:01:11.697
a każde słowo ma prowadzić do celu.

00:01:11.697 --> 00:01:13.380
Dzięki opanowaniu tych zasad

00:01:13.380 --> 00:01:15.547
Poe wzbudza zainteresowanie czytelników

00:01:15.547 --> 00:01:19.864
i nagradza ich głębokim
i szczególnym przeżyciem,

00:01:19.864 --> 00:01:23.219
które nazwał jednością efektu.

NOTE Paragraph

00:01:23.219 --> 00:01:27.087
Efekt ten, choć często przerażający,
wykracza daleko poza strach.

00:01:27.087 --> 00:01:31.897
Opowieści Poego używają przemocy i grozy,
żeby zgłębiać paradoksy i tajemnice

00:01:31.897 --> 00:01:32.886
miłości,

00:01:32.886 --> 00:01:33.693
żalu

00:01:33.693 --> 00:01:34.802
i winy,

00:01:34.802 --> 00:01:39.451
opierając się prostym interpretacjom
i jasnym przesłaniom moralnym.

00:01:39.451 --> 00:01:42.075
Choć często nawiązują
do elementów nadprzyrodzonych,

00:01:42.075 --> 00:01:46.236
tak naprawdę zgłębiają
ciemną stronę umysłu człowieka

00:01:46.236 --> 00:01:49.029
i jego skłonność do samozniszczenia.

00:01:49.029 --> 00:01:51.788
W "Serce oskarżycielem"
potworne morderstwo

00:01:51.788 --> 00:01:55.964
jest zestawione z empatią
zabójcy wobec ofiary.

00:01:55.964 --> 00:01:59.239
Ta więź wkrótce zacznie go prześladować.

00:01:59.239 --> 00:02:03.121
Tytułowa bohaterka "Ligei"
powraca z martwych

00:02:03.121 --> 00:02:05.968
przez zwłoki drugiej żony swojego męża,

00:02:05.968 --> 00:02:09.543
a przynajmniej tak myśli
uzależniony od opium narrator.

00:02:09.543 --> 00:02:12.105
Gdy główny bohater "Williama Wilsona"

00:02:12.105 --> 00:02:15.671
brutalnie stawia czoło mężczyźnie,
który, jak mu się zdaje, śledzi go,

00:02:15.671 --> 00:02:19.515
być może patrzy na swoje
własne odbicie w lustrze.

00:02:19.515 --> 00:02:23.188
Poe, dzięki nowatorskiemu użyciu
narratora niewiarygodnego,

00:02:23.188 --> 00:02:26.185
zmienia czytelnika w aktywnego uczestnika,

00:02:26.185 --> 00:02:29.424
który sam musi zdecydować,
kiedy narrator się myli

00:02:29.424 --> 00:02:33.181
lub nawet kłamie na temat
opowiadanych przez siebie wydarzeń.

NOTE Paragraph

00:02:33.181 --> 00:02:36.283
Choć jest najbardziej znany
ze swoich krótkich opowiadań grozy,

00:02:36.283 --> 00:02:38.805
Poe był właściwie jednym
z najbardziej wszechstronnych

00:02:38.805 --> 00:02:42.268
i eksperymentalnych pisarzy XIX wieku.

00:02:42.268 --> 00:02:44.728
Stworzył powieść kryminalną
w formie jaką znamy,

00:02:44.728 --> 00:02:46.857
pisząc "Zabójstwo przy Rue Morgue",

00:02:46.857 --> 00:02:49.652
następnie "Tajemnicę Marii Roget"

00:02:49.652 --> 00:02:51.944
i "Skradziony list".

00:02:51.944 --> 00:02:54.854
We wszystkich pojawia się
pierwowzór fotelowego detektywa,

00:02:54.854 --> 00:02:56.898
C. Auguste Dupin,

00:02:56.898 --> 00:02:58.711
który używa swojego geniuszu

00:02:58.711 --> 00:03:01.501
i niezwykłej umiejętności
obserwacji i dedukcji

00:03:01.501 --> 00:03:04.418
do rozwiązywania zbrodni,
które zbijają z tropu policję.

00:03:04.418 --> 00:03:07.767
Poe pisał też satyry trendów
społecznych i literackich

00:03:07.767 --> 00:03:11.978
oraz żarty literackie, które czasami
wyprzedzały science fiction.

00:03:11.978 --> 00:03:15.409
Jednym z nich była relacja
z podróży balonem na Księżyc,

00:03:15.409 --> 00:03:19.306
czy raport o umierającym pacjencie
wprowadzonym w hipnozę,

00:03:19.306 --> 00:03:22.233
żeby mógł komunikować się z zaświatów.

00:03:22.233 --> 00:03:27.060
Poe napisał nawet powieść przygodową
o wyprawie na biegun południowy

00:03:27.060 --> 00:03:29.319
oraz rozprawę o astrofizyce,

00:03:29.319 --> 00:03:31.100
jednocześnie pracując jako redaktor

00:03:31.100 --> 00:03:35.669
i tworząc setki stron
recenzji książek i teorii literatury.

NOTE Paragraph

00:03:35.669 --> 00:03:37.664
Uznanie dla dorobku Poego

00:03:37.664 --> 00:03:40.064
nie może obyć się
bez wspomnienia jego poezji,

00:03:40.064 --> 00:03:42.179
hipnotycznej i zapadającej w pamięć.

00:03:42.179 --> 00:03:46.387
Jego najsłynniejsze wiersze
to pieśni żalu lub, w jego słowach,

00:03:46.387 --> 00:03:49.845
"rozpaczliwe i niekończące się
nigdy wspominanie".

00:03:49.845 --> 00:03:53.632
"Kruk", w którym narrator
przenosi swój żal na ptaka

00:03:53.632 --> 00:03:56.043
powtarzającego zaledwie jedno słowo,

00:03:56.043 --> 00:03:57.810
przyniósł Poemu sławę.

NOTE Paragraph

00:03:57.810 --> 00:03:59.694
Pomimo sukcesu literackiego

00:03:59.694 --> 00:04:02.010
Poe przez całą karierę żył w biedzie,

00:04:02.010 --> 00:04:05.920
a jego życie osobiste było często
równie mroczne, jak jego twórczość.

00:04:05.920 --> 00:04:09.457
Dręczyła go utrata matki i żony,

00:04:09.457 --> 00:04:13.054
które zmarły na gruźlicę w wieku 24 lat.

00:04:13.054 --> 00:04:15.048
Poe zmagał się z alkoholizmem

00:04:15.048 --> 00:04:18.012
i często zrażał do siebie
innych znanych pisarzy.

00:04:18.012 --> 00:04:19.865
Sławę zdobył głównie

00:04:19.865 --> 00:04:23.835
dzięki pośmiertnym, i bardzo swobodnym,
adaptacjom swoich dzieł.

00:04:23.835 --> 00:04:28.064
Gdyby jednak wiedział,
ile przyjemności i inspiracji

00:04:28.064 --> 00:04:32.569
jego twórczość przyniosła
pokoleniom czytelników i pisarzy,

00:04:32.569 --> 00:04:37.717
być może wywołałoby to uśmiech
na jego wiecznie ponurym obliczu.