WEBVTT

00:00:01.640 --> 00:00:05.856
"کردنی دوو شت لە یەک کاتدا
نەکردنی هیچییانە."

00:00:05.880 --> 00:00:08.656
زەبرێکی کوشتندەیە بۆ فرەکاری، وانییە،

00:00:08.680 --> 00:00:12.216
زۆرجار دەدرێتە پاڵ نوسەری
ڕۆمانی پەبلیلیەس سایرەس،

00:00:12.240 --> 00:00:15.920
هەرچەندە خۆتان دەزانن ئەم وتانە چۆن
هاتوون، لەوانەیە قەت وای نەوتبێت.

00:00:16.640 --> 00:00:19.936
بەڵام ئەوەی من گرنگە بەلامەوە ئەوەیە --
ئایا ڕاستە ئەوە؟

00:00:19.960 --> 00:00:23.656
بێگومان ئەوە ڕاستە بۆ ئیمێڵ ناردن
لەسەر مێزی نانخواردن

00:00:23.680 --> 00:00:29.056
یان نامە ناردن لەکاتی شۆفێری یان
تویتەر کردنەوە لەکاتی تێددا.

00:00:29.080 --> 00:00:33.776
بەڵام من ناکۆکم لەگەڵ ئەمە
بەتایبەتی بۆ هەندێک چالاکی گرنگ

00:00:33.800 --> 00:00:36.616
کردنی دوو شت لە یەک کاتدا --
یان سێ چوار شت لە یەک کاتدا --

00:00:36.640 --> 00:00:39.776
ڕێک ئەو شتەیە کە دەبێت ئامانجمان بێت.

NOTE Paragraph

00:00:39.800 --> 00:00:42.536
هەر دوور نەڕۆین سەیری
ئەلبێرت ئاینشتاین بکەن.

00:00:42.560 --> 00:00:46.736
ساڵی ١٩٥٠، چوار توێژینەوەی زانستی
بێوێنەی بڵاوکردەوە.

00:00:46.760 --> 00:00:48.696
یەکێکیان جوڵەی براونی بوو،

00:00:48.720 --> 00:00:52.056
بەڵگەیەکی ئەزموونی بوو لەسەر ئەوەی
گەردیلەکان بوونیان هەیە، و

00:00:52.080 --> 00:00:56.296
بیرکاری بنچینەییشی داڕشت بۆ زۆرێک
لە دارایی ئابوورییەکان.

00:00:56.320 --> 00:00:59.176
یەکێکی تریان بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت بوو.

00:00:59.200 --> 00:01:01.896
یەکێکی تریان لەسەر کاریگەری
کارەبای ڕووناکی،

00:01:01.920 --> 00:01:04.280
لەبەر ئەوە پەڕەکانی وزەی خۆر کاردەکەن،
بیردۆزێکی جوان بوو.

00:01:05.280 --> 00:01:07.496
خەڵاتێکی نۆبڵی بەنێ بۆ ئەوە.

00:01:07.520 --> 00:01:10.656
چوارەمیشیان ناساندنی هاوکێشەیەک بوو
کە لەوانەیە هەموو بیستبێتتان:

00:01:10.680 --> 00:01:12.976
وزە یەکسانە بە بارستە زەڕبی خێرایی ڕووناکی.

00:01:13.000 --> 00:01:16.576
کەواتە، پێمبڵێن بۆچی ناتوانن
لە یەک کاتدا چەند شتێک بکەن.

NOTE Paragraph

00:01:16.600 --> 00:01:19.976
بێگومان ئاشکرایە، کارکردن لە 
هەمان کاتدا لەسەر

00:01:20.000 --> 00:01:23.896
جوڵەی براونی، ڕێژەیی تایبەت و
کاریگەری کارەبایی ڕووناکی --

00:01:23.920 --> 00:01:26.456
هەمان جۆری فرە کاری نییە

00:01:26.480 --> 00:01:29.096
وەک وێنەگرتنی سناپچات لەکاتی
سەیرکردنی درامای "وێستۆڕڵد"

00:01:29.120 --> 00:01:30.576
جیاوازی زۆرە.

00:01:30.600 --> 00:01:34.256
ئینجا ئەنشتاینیش، بەڵێ،
ئەنشتاین --- ئەنشتاین بوو،

00:01:34.280 --> 00:01:35.840
ئەو هەر خۆی بوو، تایبەت بوو.

00:01:36.680 --> 00:01:39.896
بەڵام ئەو زنجیرە ڕەفتارانەی کە
ئەنشتاین نیشانی یاوە،

00:01:39.920 --> 00:01:42.496
ئەوە هیچ تایبەت نییە.

00:01:42.520 --> 00:01:45.816
ئەوە زۆر باوە لە نێو کەسە
زۆر داهێنەرەکاندا،

00:01:45.840 --> 00:01:48.496
هونەرمەندەکان و زاناکانیش، و

00:01:48.520 --> 00:01:50.216
ئەشمەوێت ناوێکێ لێ بنێم:

00:01:50.240 --> 00:01:53.040
فرە کاری لەسەرخۆ.

NOTE Paragraph

00:01:54.160 --> 00:01:58.536
فرەکاری لەسەرخۆ لە بیرۆکەیەکی
دژە غەریزە ئەچێت.

00:01:58.560 --> 00:02:00.016
ئەوەی من وەسفی ئەکەم لێرەیا

00:02:00.040 --> 00:02:03.736
هەبوونی چەند پرۆژەیەکە
لە هەمان کاتدا، و

00:02:03.760 --> 00:02:08.376
هاتن و چوون لەسەر تەوەرەکان بەپێی
مەزاجی ئەو کاتەت،

00:02:08.400 --> 00:02:10.376
یان پێویستی بارودۆخەکەت.

00:02:10.400 --> 00:02:12.776
بەڵام هۆکاری ئەوەی کە 
لە دژە غەریزە ئەچێت

00:02:12.800 --> 00:02:16.976
لەبەر ئەوەیە کە لە بێچارەییدا 
پەنا نابەینە بەر فرەکاری.

00:02:17.000 --> 00:02:19.520
ئێمە پەلەمانە،
ئەمانەوێ بەجارێک هەموو شتێک بکەین.

00:02:20.720 --> 00:02:24.856
ئەگەر ئامادەباشیمان تیادا بووایە بۆ ئەوەی
فرەکاری هێواش بکەینەوە،

00:02:24.880 --> 00:02:28.400
لەوانەیە زۆر بەسوود بوایە بۆمان.

00:02:29.720 --> 00:02:34.416
شەست ساڵ لەمەوبەر، دەرونناسێکی گەنج
بەناوی بێرنیس ئیدوسۆن

00:02:34.440 --> 00:02:36.416
پرۆژەیەکی توێژینەوەی
درێژخایەنی دەستپێکرد

00:02:36.440 --> 00:02:39.536
بۆ کەسایەتییەکان و خووەکانی کارکردنی

00:02:39.560 --> 00:02:42.256
٤٠ زانای پێشەنگ.

00:02:42.280 --> 00:02:43.936
ئەنشتاین خۆی مردبوو،

00:02:43.960 --> 00:02:46.896
بەڵام چوار لە بابەتەکانی خەڵاتی
نۆبڵییان بردەوە،

00:02:46.920 --> 00:02:49.680
بە خەڵاتەکانی لاینەس پاوڵینگ و
ریچارد فەینمانیشەوە.

00:02:50.560 --> 00:02:52.176
توێژینەوەکە بۆ چەندین دەیە بەردەوام بوو،

00:02:52.200 --> 00:02:56.456
ڕاستییەکەی، تەنانەت دوای مردنی
پرۆفیسۆر ئیدوسۆن خۆشی بەردەوام بوو.

00:02:56.480 --> 00:02:58.976
یەکێک لە پرسیارەکانی وەڵامیشی یایەوە

00:02:59.000 --> 00:03:05.536
ئەوەبوو، "چۆن هەندێک لە زاناکان
لە تەمەنیاندا کاری گرنگیان کردووە و

00:03:05.560 --> 00:03:07.656
دوای ژیانیشیان ماوەتەوە؟"

00:03:07.680 --> 00:03:09.336
ئەم کەسانە چییان تایبەتە؟

00:03:09.360 --> 00:03:13.256
ئایا کەسایەتییانە،
ئایا تواناکانییانە،

00:03:13.280 --> 00:03:15.400
ڕۆتینی ڕۆژانەیانە، یان چی؟

NOTE Paragraph

00:03:16.400 --> 00:03:21.400
ڕێڕەوێکی سەریهەڵدا ڕوون بوو، و
پێموابێت بۆ هەندێک کەس مایەی سەرسوڕمان بوو.

00:03:22.520 --> 00:03:27.336
زاناکانی لە لوتکەدان بەردەوام
بابەتەکانیان دەگۆڕی.

00:03:27.360 --> 00:03:30.096
دووبارە تەوەرەکانیان دەگۆڕی

00:03:30.120 --> 00:03:34.136
لە ماوەی یەکەم ١٠٠ توێژینەوەی بڵاوکراوەیاندا.

00:03:34.160 --> 00:03:36.336
دەتانەوێت بیخەمڵێنن چەندێک زۆر؟

00:03:36.360 --> 00:03:38.096
سێ جار؟

00:03:38.120 --> 00:03:39.320
پێنج جار؟

00:03:40.280 --> 00:03:44.416
نەخێر. بە تێکڕا، زاناکانی زۆر
خۆڕاگر و داهێنەر بوون

00:03:44.440 --> 00:03:50.680
٤٣ جار تەوەرەکانیان دەگۆڕی
لە یەکەم ١٠٠ توێژینەوەی بڵاوکراوەیاندا.

00:03:51.840 --> 00:03:56.616
پێدەچێت نهێنی داهێنان
فرە کاری بێت

00:03:56.640 --> 00:03:57.840
بەڵام بەشێوەیەکی هێواش.

00:03:59.400 --> 00:04:03.176
توێژینەوەکەی ئیدوسۆن پێشنیاری ئەوە 
ئەکات پێویستە فرە کاری بەکاربێنینەوە و

00:04:03.200 --> 00:04:06.296
بەبیری خۆمانی بهنێنیەوە کە
دەکرێت چەندێک بەهێز بێت.

00:04:06.320 --> 00:04:08.656
ئەویش تەنیا کەس نییە گەشتبێت
بەم دۆزینەوەیە.

00:04:08.680 --> 00:04:09.896
توێژەری جیا جیا،

00:04:09.920 --> 00:04:13.496
کە شێوازی جیایان بەکارهێناوە بۆ لێکۆڵینەوە
لە کەسانی زۆر داهێنەر

00:04:13.520 --> 00:04:17.136
ئەوەیان دۆزیوەتەوە کە زۆربەی کات
ئیش لەسەر چەند پرۆژەیەک ئەکەن

00:04:17.160 --> 00:04:18.375
لە یەک کاتدا، و

00:04:18.399 --> 00:04:23.136
زۆر لە ئێمەش زیاتر ئەگەریان هەیە
کە خولیای گەورەیان هەبێت.

00:04:23.160 --> 00:04:27.600
فرەکاری هێواش لەنێو کەسە
داهێنەرەکاندا زۆر بەربڵاوە.

00:04:28.480 --> 00:04:29.680
کەواتە، بۆچی؟

NOTE Paragraph

00:04:31.160 --> 00:04:32.736
پێموابێت سێ هۆکار هەیە.

00:04:32.760 --> 00:04:35.296
یەکەمینیان سادەترینە.

00:04:35.320 --> 00:04:39.576
داهێنان کاتێک درووست ئەبێت کە
بیرۆکەیەک لە چوارچێوەی بنەڕەتییەوە وەردەگریت و

00:04:39.600 --> 00:04:41.096
دەیبەیت بۆ شوێنێکی تر.

00:04:41.120 --> 00:04:42.856
بیرکردنەوە لە دەرەوەی سندوقەکە ئاسانترە

00:04:42.880 --> 00:04:46.000
ئەگەر کاتی خۆت بەسەر بەریت لە ڕۆشتن
لە سندوقێکەوە بۆ سندوقێکی تر بە قورسی.

00:04:46.840 --> 00:04:51.880
نموونەیەکی ئەمەش، سەیری ساتی
دۆزینەوەی زاناکان بکەن.

00:04:52.520 --> 00:04:56.176
ئەرخەمیدس -- لە ململانێدا بوو
لەگەڵ کێشەیەکی قورسدا. و

00:04:56.200 --> 00:04:58.696
لەناکاو درکی بەوە کرد،

00:04:58.720 --> 00:05:02.376
دەتوانێ وەڵامی بدۆزێتەوە، بە بەکارهێنانی
جوڵەی دەرچوونی ئاو. و

00:05:02.400 --> 00:05:04.096
ئەگەر باوەڕتان بە چیرۆکەکە کردبێت،

00:05:04.120 --> 00:05:07.616
ئەم بیرۆکەیە کاتێک بۆ یەت کە
خۆی ئەشوات،

00:05:07.640 --> 00:05:12.816
کاتێک خۆی نوقم ئەکات، و سەیری
بەرزبوون و نزموونی ئاستی ئاوەکە ئەکات.

00:05:12.840 --> 00:05:17.456
ئەگەر دۆزینەوەی وەڵامی پرسیارێک لەکاتی
خۆشتندا فرە کاری نەبێت،

00:05:17.480 --> 00:05:18.880
نازانم ئەبێ چی فرەکاری بێت.

NOTE Paragraph

00:05:20.200 --> 00:05:22.616
دووەم هۆکار کە فرەکاری
دەکرێت سودی هەبێت

00:05:22.640 --> 00:05:26.016
ئەوەیە کە فێربوونی کردنی شتێک بەباشی

00:05:26.040 --> 00:05:28.576
زۆرجار یارمەتیت ئەیات
شتێکی تر بکەیت.

00:05:28.600 --> 00:05:31.576
هەر وەرزشەوانێک بێنە پێت دەڵێت
سوودەکانی ڕاهێنانی هەمەجۆر چییە.

00:05:31.600 --> 00:05:34.160
دەکرێت فرەڕاهێنان
بە مێشکیشت بکەیت.

00:05:35.400 --> 00:05:40.496
چەند ساڵێک لەمەوبەر، توێژەرەوەکان
بە هەڕەمەکی ١٨ خوێندکاری پزیشکیان وەرگرت و

00:05:40.520 --> 00:05:45.656
خستیاننە ناو کۆرسێکەوە لە 
مۆزەخانەی هونەری فیلادیلفیا،

00:05:45.680 --> 00:05:50.456
کە لەوێ فێری هەلسەنگاندن و ڕەخنەگرتن
بوون لە هونەری بینراو. و

00:05:50.480 --> 00:05:52.336
لە کۆتایی کۆرسەکەدا،

00:05:52.360 --> 00:05:54.976
ئەم خوێندکارانە بەراوردیان پێکرا
لەگەڵ گروپێکی جیادا

00:05:55.000 --> 00:05:56.576
هەر هاوپۆلی خۆیان. و

00:05:56.600 --> 00:05:59.336
ئەوانەی کە کۆرسی هونەریان وەرگرتبوو

00:05:59.360 --> 00:06:03.176
بەشێوەیەکی بەرچاو باشتر بوون
لە ئەنجامدانی کارەکاندا

00:06:03.200 --> 00:06:08.056
وەک لە ناسینەوەی نەخۆشییەکانی چاو بە
شیکردنەوەی وێنەکان.

00:06:08.080 --> 00:06:10.776
بوون بە پزیشکی چاوی باشتر.

00:06:10.800 --> 00:06:13.816
کەواتە ئەگەر بمانەوێت باشتر بین
لەو شتانەدا کە دەیکەین،

00:06:13.840 --> 00:06:16.376
لەوانەیە باشتربێت هەندێک کات بەسەربەرین
لە ئەنجامدانی شتێکی تردا،

00:06:16.400 --> 00:06:20.136
تەنانەت ئەگەر دوو بووارەکەش
تەواو جیاواز بن لە یەکتر

00:06:20.160 --> 00:06:23.320
وەک پزیشکی چاو و مێژووی هونەر.

NOTE Paragraph

00:06:24.360 --> 00:06:27.176
ئەگەر نموونەیەکی ئەمەشتان ئەوێت،

00:06:27.200 --> 00:06:30.536
ئەتانەوێ بتانبەمەوە سەر نموونە
سەرنجڕاکێشەکەی ئەنشتاین؟ باشە.

00:06:30.560 --> 00:06:34.896
مایکل کریکتۆن، درووستکەری
"جوراسیک پارک" و "ئی ئاڕ"

00:06:34.920 --> 00:06:38.296
لە نۆسەد و حەفتاکاندا، سەرەتا
وەک پزیشک ڕاهێنانی کرد،

00:06:38.320 --> 00:06:40.856
بەڵام دواتر ڕۆمانی نوسی و

00:06:40.880 --> 00:06:44.136
یەکەم فلیمی "وێستۆڕڵد"یشی نوسی.

00:06:44.160 --> 00:06:46.296
بەڵام ڕاستییەکەی، شتێکی تر
هەیە کەمتر زانراوە،

00:06:46.320 --> 00:06:48.056
کتێبی ناخەیاڵیشی دەنوسی،

00:06:48.080 --> 00:06:51.280
دەربارەی هونەر، دەربارەی پزیشکی،
دەربارەی پرۆگرامسازی کۆمپیتەر.

00:06:52.480 --> 00:06:57.536
بۆیە لە ١٩٩٥، چێژی بینی
لە بەری ئەم هەمەچەشنییە

00:06:57.560 --> 00:07:01.760
بە نوسینی سەرکەوتوترین کتێبی 
جیهان لەڕووی فرۆشەوە.

00:07:02.440 --> 00:07:06.760
سەرکەوتووترین زنجیرەی تەلەفزیۆنی 
جیهان لەڕووی داهاتەوە. و

00:07:07.680 --> 00:07:11.360
سەرکەوتووترین فلیمی جیهان
لەڕووی داهاتەوە.

00:07:12.280 --> 00:07:15.160
ساڵی ١٩٩٦، ئەمەی دووبارە کردەوە.

NOTE Paragraph

00:07:17.240 --> 00:07:18.896
هۆکاری سێیەمیش هەیە

00:07:18.920 --> 00:07:23.216
بۆچی فرەکاری هێواش دەکرێت
یارمەتیمانبات لە وەڵامدانەوەی پرسیارەکاندا.

00:07:23.240 --> 00:07:26.936
دەکرێت هاوکاری دابین بکات
کاتێک شتێک نایەت بەدەستمانەوە.

00:07:26.960 --> 00:07:29.176
ئەمە بەشێوەیەکی یەکسەری ڕوونایات.

00:07:29.200 --> 00:07:32.576
کەواتە، وای دانێ سەیری مەتەڵی
وشەی یەکتر بڕ دەکەیت و

00:07:32.600 --> 00:07:34.376
ناتوانی وەڵامەکە بدۆزیتەوە، و

00:07:34.400 --> 00:07:38.576
هۆکاری ئەوەی کە ناتوانیت لەبەر ئەوەیە
کە وەڵامە هەڵەکە لە مێشکتا پەنگی خواردووە.

00:07:38.600 --> 00:07:41.136
ئەوە زۆر ئاسانە -- 
بڕۆ و خەریکی شتێکی کە بە.

00:07:41.160 --> 00:07:44.016
بابەتەکان بگۆڕە، کارێکی تر بکە،

00:07:44.040 --> 00:07:45.496
وەڵامە هەڵەکە لەبیر ئەکیت و

00:07:45.520 --> 00:07:49.120
ئەوەش شوێن ئەیات بە وەڵامە ڕاستەکە
بۆ ئەوەی بێتە پێشەوەی مێشکت.

NOTE Paragraph

00:07:50.080 --> 00:07:53.856
بەڵام بۆ ماوەیەکی پێچووی خاوتر
ئەوە سەرنجم ڕائەکێشێت،

00:07:53.880 --> 00:07:55.880
گیرخواردن شتێکی زۆر قورسترە.

00:07:56.920 --> 00:07:59.040
بۆ پشتیوانی دارایی دەست ئەنێن بەڕووتەوە.

00:07:59.760 --> 00:08:03.000
خانەکانی چاندوتن گەشە ناکەن،
موشەکەکانت بەردەوام تێکدەشکێن.

00:08:04.000 --> 00:08:07.880
کەس نایەوێت ڕۆمانە خەیاڵییەکەت لەسەر
قوتابخانەی جادووگەرەکان بڵاوبکاتەوە.

00:08:09.040 --> 00:08:13.536
یان لەوانەیە نەتوانیت وەڵامی ئەو پرسیارە
بدۆزیتەوە کە کاری لەسەر ئەکەیت.

00:08:13.560 --> 00:08:18.296
گیرخواردنیش بەو شێوەیە 
پێی دەوترێت پەنگ خواردن، فشاری دەروونی،

00:08:18.320 --> 00:08:20.000
لەوانەیە بشگاتە توشبوون بە خەمۆکی.

00:08:21.280 --> 00:08:26.456
بەڵام ئەگەر لە هەمان کاتدا خەریکی
پرۆژەیەکی تری سەرنجڕاکێش بیت،

00:08:26.480 --> 00:08:30.616
گیرخوادرن بەدەست یەکێکیانەوە دەرفەتە
بۆ ئەوەی خەریکی یەکێکی تریان بیت.

NOTE Paragraph

00:08:30.640 --> 00:08:34.616
هەندێک جار هەموومان گیر بەدەست
شتێکەوە دەخۆین تەنانەت ئەنشتاینیش.

00:08:34.640 --> 00:08:39.015
دە ساڵ دوای بیردۆزە بنەڕەتییەکە،
ساڵە پڕ موعجیزەکەی باسم کرد،

00:08:39.039 --> 00:08:43.976
ئەنشتاین توانی پارچەکانی بیردۆزەکەی لەسەر
ڕێژەیی گشتی پێکەوە بنێت،

00:08:44.000 --> 00:08:45.920
گەورەترین دەسکەوتی. و

00:08:46.680 --> 00:08:48.000
تەواو ماندوو بووبوو.

00:08:49.080 --> 00:08:51.856
بۆیە پەنای بردە بەر بابەتێکی ئاسانتر.

00:08:51.880 --> 00:08:55.456
پێشنیاری دەردانی بزوێنراوی
بەردەوامی تیشکی کرد.

00:08:55.480 --> 00:09:00.296
کە وەک ئەزانن، لە لێزەردا نەزانراوی ئێسە.

00:09:00.320 --> 00:09:04.816
کەواتە بناغەی بیردۆزی بۆ
تیشکی لێزەر دانا، و

00:09:04.840 --> 00:09:06.696
لەو کاتەیا کە ئەوەی ئەکرد،

00:09:06.720 --> 00:09:09.936
گەڕایەوە سەر ڕێژەیی گشتی، و
دووبارە بەسەریدا ڕۆشتەوە.

00:09:09.960 --> 00:09:13.296
بینی کە بیردۆزەکە چی دەگەیەنێت --

00:09:13.320 --> 00:09:16.656
گەردوون شتێکی وەستاو نییە.

00:09:16.680 --> 00:09:18.296
لە فراوانبووندایە.

00:09:18.320 --> 00:09:20.416
بیرۆکەیەکی هێندە سەرنجڕاکێشە،

00:09:20.440 --> 00:09:24.360
ئەنشتاین هەتا چەند ساڵێکیش ناوانێت
وا لەخۆی بکات باوەڕی پێبێنێت.

00:09:25.680 --> 00:09:27.976
سەیرکەن، ئەگەر گیرتان خوارد و

00:09:28.000 --> 00:09:32.440
ئیشەکەی ترت خەریک بوون بوو
بە تیشکی لێزەرەوە،

00:09:33.520 --> 00:09:34.976
کەواتە لە دۆخێکی باشدان.

NOTE Paragraph

00:09:35.000 --> 00:09:36.976
(پێکەنین)

NOTE Paragraph

00:09:37.000 --> 00:09:40.496
کەواتە، فرە کاری لەسەرخۆ
بەوەت دەگەیەنێت. و

00:09:40.520 --> 00:09:43.536
بەڵێنی ئەوەشتان پێنایەم کە ئەو کارە
ئێوەش بکاتە ئەنشتاین.

00:09:43.560 --> 00:09:46.776
تەنانەت بەڵێنی ئەوەشتان پێنایەم
کە بشتانکاتە مایکڵ کریکتۆن.

00:09:46.800 --> 00:09:49.760
بەڵام ڕێگایەکی بەهێزە بۆ
ڕێکخستنی ژیانە داهێنەرانەکانمان.

NOTE Paragraph

00:09:51.240 --> 00:09:52.720
بەڵام کێشەیەک هەیە.

00:09:54.360 --> 00:09:59.440
چۆن ڕێگە بگرین لەوەی ئەم هەموو پرۆژەیە
بە تەواوەتی ژیانمان پەک بخات؟

00:10:00.520 --> 00:10:04.000
چۆن هەموو ئەم بیرۆکانە بە ڕێکی
لە مێشکماندا بهێڵینەوە؟

00:10:04.920 --> 00:10:08.896
چارەسەرێکی سادە هەیە،
چارەسەرێکی کردەیی

00:10:08.920 --> 00:10:12.416
لە دەرهێنەری سەمایی ئەمریکی
مەزن، تولیا تارپ.

00:10:12.440 --> 00:10:14.216
بەدرێژایی چەند دەیەی پێشوو،

00:10:14.240 --> 00:10:18.736
سنورەکانی کاڵ کردەوە، جۆرەکانی
تێکەڵکرد، و خەڵاتی بردەوە،

00:10:18.760 --> 00:10:23.536
بۆ موزیکی هەمووان سەمای کرد،
لە فیلیپ گلاسەوە بۆ بیلی جۆڵ.

00:10:23.560 --> 00:10:25.136
سێ کتێبی نوسیوە.

00:10:25.160 --> 00:10:28.440
بێگومان، فرە کارێکی لەسەرخۆیە.

00:10:29.800 --> 00:10:33.816
دەڵێت، "پێویستە هەموو شتێک بیت.

00:10:33.840 --> 00:10:35.456
بۆچی شتێکی لێدەرکەم؟

00:10:35.480 --> 00:10:38.040
پێویستە هەموو شتێک بیت."

00:10:39.240 --> 00:10:41.616
شێوازەکەی تارپیش

00:10:41.640 --> 00:10:45.976
بۆ ڕێگەگرتن لەوەی ئەم هەموو پرۆژە
جیاجیایە لەدەست دەرچن بۆی

00:10:46.000 --> 00:10:47.296
چارەسەرێکی سادەیە.

00:10:47.320 --> 00:10:49.856
قتوێکی داناوە بۆ هەر پرۆژەیەکیان،

00:10:49.880 --> 00:10:52.576
ناوی پرۆژەکەی لەسەر تەنیشتی
قتووەکە نوسیوە. و

00:10:52.600 --> 00:10:57.016
لەناو هەر یەکێکیشیانا، دیڤیدییەکان و
کتێبەکان، و گۆڤارەکان، و

00:10:57.040 --> 00:10:59.016
پرۆگرامەکانی شانۆ، و ئامرازە
بەرجەستەکانی تێکردووە،

00:10:59.040 --> 00:11:04.016
هەر شتێک کە سەرچاوەیەکی داهێنانی
ئیلهامبەخشانەی بۆ دابینکردبێت.

00:11:04.040 --> 00:11:05.776
هەروەها نوسیویێتی،

00:11:05.800 --> 00:11:10.040
"قتووەکە واتای ئەوەیە قەت پێویست ناکات
خەمی بیرچوونەوەم بێت.

00:11:10.880 --> 00:11:13.816
یەکێک لە گەورەترین ترسەکان
بۆ کەسێکی داهێنەر

00:11:13.840 --> 00:11:16.296
ئەوەیە کە هەندێک بیرۆکەی
نایاب لەناو بچن

00:11:16.320 --> 00:11:19.800
چونکە نەتنوسیوەتەوە و لە شوێنێکی
سەلامەتدا هەڵتنەگرتووە.

00:11:20.920 --> 00:11:22.696
من خەمی ئەوەم نییە.

00:11:22.720 --> 00:11:25.080
چونکە ئەزانم لەکوێیا بیدۆزمەوە.

00:11:26.160 --> 00:11:27.640
هەمووی لە قتووەکەیایە."

00:11:29.480 --> 00:11:31.616
بەو شێوەیە ئەتوانیت چەندین
بیرۆکەی خۆت بپارێزیت،

00:11:31.640 --> 00:11:36.296
ئەگەر لە قتوێکدا بێت یان
لەناو ئامێرێکی ئەلیکترۆنییا.

NOTE Paragraph

00:11:36.320 --> 00:11:38.576
کەواتە، ئەمەوێت هانتان بەم

00:11:38.600 --> 00:11:41.920
هونەری فرە کاری لەسەر خۆ
بەرجەستە بکەن.

00:11:42.720 --> 00:11:44.776
نەک لەبەر ئەوەی پەلەتان بێت،

00:11:44.800 --> 00:11:47.840
بەڵکو لەبەر ئەوەی هیچ 
پەلەتان نییە. و

NOTE Paragraph

00:11:49.360 --> 00:11:52.056
ئەشمەوێت دوایین نموونەتان پێبەم،

00:11:52.080 --> 00:11:54.216
گرنگترین نموونە بەلامەوە.

00:11:54.240 --> 00:11:55.440
چارلس داروین.

00:11:56.200 --> 00:12:00.896
پیاوێک کە فرەکارییە لەسەرخۆکەی
هێندە سەرنج ڕاکێشە،

00:12:00.920 --> 00:12:04.096
پێویستم بە دایاگرامێکە بۆ باسکردنی.

NOTE Paragraph

00:12:04.120 --> 00:12:06.456
دەزانین داروین لە کاتی
جیاوازدا چی ئەکرد،

00:12:06.480 --> 00:12:10.176
چونکە توێژەرەوەکانی داهێنان
هاوارد گروبەر و سارا دەیڤس

00:12:10.200 --> 00:12:13.096
ژیان نامەکانی و تێبینی ناو
تیانووسەکانیان شیکردەوە.

00:12:13.120 --> 00:12:15.696
ئەوکاتەی وازی لە خوێندنگە هێنا،
لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا،

00:12:15.720 --> 00:12:18.336
سەرەتا دوو بوار گرنگ بوون بەلایەوە،

00:12:18.360 --> 00:12:21.616
ئاژەڵ زانی و زەوی زانی.

00:12:21.640 --> 00:12:26.096
زۆری پێنەچوو، ناوی نوسی بۆسەر کەشتی
گەڕان بە سرووشتی "بیگڵ"دا.

00:12:26.120 --> 00:12:28.936
ئەمە ئەو کەشتیەیە
کە نزیکەی پێنج ساڵی پێچوو

00:12:28.960 --> 00:12:32.456
بۆ ئەوەی هەموو زەریاکانی بەشی
خوارەوەی زەوی بگەڕێت،

00:12:32.480 --> 00:12:35.296
لە دوورگەکانی گالاپاگۆس لایدا،
بە زەریای هیندیشدا تێپەڕی.

00:12:35.320 --> 00:12:38.296
ئەوکاتەی لەسەر کەشتی "بیگڵ" بوو،
توێژینەوەی لەسەر مەرجانەکانی بنی دەریا کرد.

00:12:38.320 --> 00:12:41.576
ئەمە هاریکارییەکی گەورەیە
لە نێوان دوو خولیاکەیدا

00:12:41.600 --> 00:12:43.096
ئاژەڵناسی و زەوی ناسی، و

00:12:43.120 --> 00:12:47.600
وایکرد دەست بکات بە بیرکردنەوە
لە پرۆسە هێواشەکە.

00:12:48.720 --> 00:12:51.496
بەڵام کاتێک لە گەشتەکە دەگەڕێتەوە،

00:12:51.520 --> 00:12:56.176
حەزەکانی وردە وردە فراوانتر ئەبێت:
دەرون ناسی، و ڕووەک ناسیش؛

00:12:56.200 --> 00:12:57.536
بۆ ئەو ماوەی ئەیمێنێت لە ژیانیدا،

00:12:57.560 --> 00:13:01.176
بەسەر ئەم بوارە جیاجیانەدا
یەت و ئەچێت.

00:13:01.200 --> 00:13:04.056
قەت بە تەواوەتی دەستبەرداری
هیچ کامێکیان نەبووە.

NOTE Paragraph

00:13:04.080 --> 00:13:07.976
ساڵی ١٨٣٧، دەست ئەکات بە کارکردن
لەسەر دوو پرۆژەی زۆر سەرنج ڕاکێش.

00:13:08.000 --> 00:13:10.816
یەکێکیان: کرمی زەوی.

00:13:10.840 --> 00:13:14.416
ئەوەی تریان، تیانوسێکی بچووک
کە ناوینابوو

00:13:14.440 --> 00:13:17.336
"گۆڕانکاری بچووکی نێوان جۆرەکان."

00:13:17.360 --> 00:13:23.296
ئینجا، داروین دەستی کرد بە خوێندنی
بوارەکەی من، ئابوریناسی.

00:13:23.320 --> 00:13:28.176
کتێبێکی ئابوریناس
تۆماس مالسەسی خوێندەوە.

00:13:28.200 --> 00:13:30.416
لەویا بوو ساتی دۆزینەوە گرنگەکەی بوو.

00:13:30.440 --> 00:13:35.976
لەناکاو، درکی بەوە کرد چۆن دەکرێت جۆرە
بونەوەرەکان بە هێواش سەرهەڵدەن و پەرەبسێنن

00:13:36.000 --> 00:13:39.056
لەڕێگەی ئەم پرۆسەی
ڕزگاربوونی گونجاوترینە.

00:13:39.080 --> 00:13:41.376
هەمووی بە ئیلهام بۆ هات،
هەمووی نوسییەوە،

00:13:41.400 --> 00:13:45.136
هەموو بەشێکی گرنگی
بیردۆزی پەرەسەندنەکە،

00:13:45.160 --> 00:13:46.896
لەو تیانووسەدا.

NOTE Paragraph

00:13:46.920 --> 00:13:50.736
بەڵام دواتر، پرۆژەیەکی نوێ دەستیپێکرد.

00:13:50.760 --> 00:13:52.360
ویلیامی کوڕی لەدایک بوو.

00:13:53.200 --> 00:13:55.896
ئەمە تاقیکردنەوەیەکی سرووشتییە
لە بەردەمی خۆیدا،

00:13:55.920 --> 00:13:58.496
ئەتوانیت چاوت لە پەرەسەندنی
کۆرپەیەکی مرۆڤ بێت.

00:13:58.520 --> 00:14:01.216
بۆیە یەکسەر، داروین دەستیکرد
بە نووسینەوەی تێبینی.

00:14:01.240 --> 00:14:04.136
ئێستا بێگومان هێشتا کاری دەکرد
لەسەر بیردۆزی پەرەسەندنەکەی و

00:14:04.160 --> 00:14:07.016
پەرەسەندنی کۆرپەلەی مرۆڤ.

00:14:07.040 --> 00:14:08.456
بەڵام لە ماوەی هەموو ئەمەدا،

00:14:08.480 --> 00:14:12.656
درک بەوە دەکات کە هیچ شتێک
نازانێت لەسەر پۆڵێنکردن.

00:14:12.680 --> 00:14:14.416
بۆیە دەست دەکات
بە خوێندنەوە لەسەری. و

00:14:14.440 --> 00:14:20.896
لە کۆتاییدا، هەشت ساڵ بەسەر دەبات
لە بوون بە یەکەم پسپۆڕی جیهان

00:14:20.920 --> 00:14:22.360
لەسەر بوونەوەری بارناکڵ.

NOTE Paragraph

00:14:23.320 --> 00:14:25.416
ئینجا، "هەڵبژاردنی سرووشتی"

00:14:25.440 --> 00:14:30.576
کتێبەکەی بەردەوام دەبێت لە کارکردن
لەسەری بەدرێژایی ژیانی، قەت تەواوی ناکات.

00:14:30.600 --> 00:14:33.456
"سەرچاوەی جۆرەکان" دواجار دەردەچێت

00:14:33.480 --> 00:14:37.456
بیست ساڵ دوای ئەوەی داروین هەموو
پێکهاتە بنەڕەتییەکانی دیاری ئەکات.

00:14:37.480 --> 00:14:40.376
ئینجا، کتێبی پڕ مشتومڕی
"سەرهەڵدانی مرۆڤ"

00:14:40.400 --> 00:14:44.256
ئینجا دواتر، کتێبێک دەربارەی
پەرەسەندنی کۆرپەلەی مرۆڤ.

00:14:44.280 --> 00:14:48.416
ئەو کتێبەی سەرچاوەی ئیلهامەکەی
بینینی ویلیامی کوڕی بوو،

00:14:48.440 --> 00:14:51.616
کاتێک لە ژووری دانیشتنەکە کاگۆڵکێی
ئەکرد لەبەر دەمیدا.

00:14:51.640 --> 00:14:55.640
ئەوکاتەی کتێبەکە بڵاوکرایەوە
ویلیام ٣٧ ساڵ بوو.

00:14:56.640 --> 00:14:58.856
بەدرێژایی ئەم کاتەش،

00:14:58.880 --> 00:15:01.856
داروین کاری لەسەر کرمی زەوی ئەکرد.

00:15:01.880 --> 00:15:07.856
ژووری بلیاردەکەی پڕکردبوو لە
گۆزەی پڕ لە کرمی زەوی و داپۆشراو بە شووشە.

00:15:07.880 --> 00:15:10.576
ڕووناکی لێئەیان بۆ ئەوەی
کاردانەوەیان ببینێت.

00:15:10.600 --> 00:15:13.456
ڕوەکی کنیفۆفیای دەخستە لایانەوە
بزانێت دوور ئەکەونەوە.

00:15:13.480 --> 00:15:15.296
تووتنی ئەجوو و --

NOTE Paragraph

00:15:15.320 --> 00:15:16.536
(فووکردن)

NOTE Paragraph

00:15:16.560 --> 00:15:19.576
فووی بەسەر کرمەکاندا دەکرد 
بۆ ئەوەی بزانێت هەستی بۆنکرندیان هەیە.

00:15:19.600 --> 00:15:22.880
تەنانەت زووڕناشی بۆ کرمەکان دەژەنی.

NOTE Paragraph

00:15:24.200 --> 00:15:26.896
حەز دەکەم بیر لەم پیاوە
مەزنە بکەمەوە

00:15:26.920 --> 00:15:29.376
کاتێک ماندووە، کاتێک فشاری
دەروونی خۆی هەیە،

00:15:29.400 --> 00:15:33.416
کاتێک لە مەراقدایە لەسەر تێڕوانینی خەڵک
بۆ کتێبەکەی بەناوی "ڕەچەڵەکی مرۆڤ"

00:15:33.440 --> 00:15:37.520
ئەگەر من یان ئێوە بوونایە بچوینایە سەر
فەیسبووک یان سەیری تەلەفزیۆنمان بکردایە

00:15:38.440 --> 00:15:42.256
داروین دەچووە ژووری بلیاردەکەی
بۆ ئەوەی پشوو بات

00:15:42.280 --> 00:15:45.360
ئەویش بە توێژینەوەی چڕ
لەسەر کرمەکان.

00:15:46.960 --> 00:15:50.856
لەبەر ئەوەش شتێکی گونجاوە کە
یەکێک لە دوواین مەزنترین کارەکانی

00:15:50.880 --> 00:15:55.896
"درووستبوونی قاڵبی سەوزەکانە
لەڕێگەی کاری کرمەکانەوە."

NOTE Paragraph

00:15:55.920 --> 00:15:57.256
(پێکەنین)

NOTE Paragraph

00:15:57.280 --> 00:16:02.400
ماوەی ٤٤ ساڵ کاری لەسەر
ئەو کتێبە کردووە.

00:16:04.080 --> 00:16:06.776
ئێمە چیتر لە سەدەی نۆزدەدا ناژین.

00:16:06.800 --> 00:16:09.136
پێموانییە کەس لە ئێمە

00:16:09.160 --> 00:16:13.280
ماوەی ٤٤ ساڵ لەسەر پرۆژە داهێنەرانەکە
یان زانستییەکانمان دانیشین.

00:16:14.280 --> 00:16:18.616
بەڵام دەتوانین زۆر شت لەم کەسانەوە
فێربین کە فرەکاری لەسەر خۆ بوون.

00:16:18.640 --> 00:16:24.000
لە ئەنشتاین و داروینەوە بۆ
مایکل کریکتۆن و تولیا تارپ.

00:16:25.040 --> 00:16:28.856
پێدەچێت جیهانی نوێ هەڵبژاردنێک
بخاتە دەستمانەوە.

00:16:28.880 --> 00:16:32.896
ئەگەر بە خێرایی لە یەکێک لەو شتانەی
بۆی ئەگەڕێین نەچینە سەر دانەیەکی تر،

00:16:32.920 --> 00:16:34.536
پێویستە وەک گۆشەگیرێک بژیت،

00:16:34.560 --> 00:16:37.880
تیشک بخەینە سەر یەک شت و
هەموو شتەکانی تر فەرامۆش بکەین.

00:16:38.680 --> 00:16:41.056
پێموابێت ئەوە بیرکردنەوەیەکی هەڵەیە.

00:16:41.080 --> 00:16:43.736
دەکرێت وا بکەین فرەکاری
سەرکەوتوو بێت بۆمان،

00:16:43.760 --> 00:16:46.320
داهێنەری سرووشتیمان دەر بکەین.

00:16:47.440 --> 00:16:48.920
تەنیا پێویستە هێواشی بکەینەوە.

NOTE Paragraph

00:16:50.200 --> 00:16:51.440
کەواتە....

00:16:52.880 --> 00:16:55.376
پرۆژەکانتان بکەن بە لیست.

00:16:55.400 --> 00:16:56.800
تەلەفوونەکانتان دانێن.

00:16:57.640 --> 00:16:59.680
چەند قتووێک بێنن. و

00:17:00.880 --> 00:17:02.080
دەستکەن بە کارکردن.

NOTE Paragraph

00:17:03.240 --> 00:17:04.616
زۆر سوپاس بۆ ئێوە.

NOTE Paragraph

00:17:04.640 --> 00:17:08.480
(چەپڵەلێدان)