0:00:00.000,0:00:04.000
Takriban miaka 10 iliyopita, nilianza kazi ya kufundisha maendeleo ya ulimwengu

0:00:04.000,0:00:08.000
kwa wanafunzi wa Kiswidishi wa shahada ya kwanza. Hii ilikuwa baada ya

0:00:08.000,0:00:12.000
takriban miaka 20 ya kufanya kazi pamoja na taasisi mbalimbali za Afrika nikitafiti kuhusu njaa

0:00:12.000,0:00:16.000
katika Afrika, kwa hiyo nilikuwa natarajiwa niwe najua zaidi kuhusu dunia.

0:00:16.000,0:00:21.000
Na nilianzia kwenye chuo chetu cha utabibu, Taasisi ya Karolinska,

0:00:21.000,0:00:25.000
kozi ya shahada ya kwanza iliyoitwa Afya ya Ulimwengu. Lakini ukipata

0:00:25.000,0:00:28.000
fursa hiyo, unapata mshawasha kidogo. Nilifikiri wanafunzi hawa

0:00:28.000,0:00:31.000
kuja kwetu ni lazima wana maksi za juu unazoweza kupata

0:00:31.000,0:00:34.000
kwenye mfumo wa vyuo vya Sweden -- kwahiyo labda wanajua kila kitu

0:00:34.000,0:00:38.000
kuhusu nitakachowafundisha. Kwa hiyo niliwapa mtihani mara tu walipokuja.

0:00:38.000,0:00:41.000
Na moja wapo kati ya maswali ambayo nilijifunza mengi ni hili hapa:

0:00:41.000,0:00:45.000
"Ni nchi gani kati ya hizi tano ina kiwango kikubwa cha vifo vya watoto kati ya jozi hizi tano?"

0:00:45.000,0:00:49.000
Na niliziweka pamoja, ili katika kila kundi la nchi,

0:00:49.000,0:00:54.000
moja ina kiwango kikubwa cha vifo vya watoto zaidi ya nyingine. Na hii inamaanisha kwamba

0:00:54.000,0:00:59.000
kuna tofauti kubwa sana kuliko uhakika wa takwimu.

0:00:59.000,0:01:01.000
Sitawapa mtihani hapa, lakini ni Uturuki,

0:01:01.000,0:01:06.000
ambayo ina kiwango kikubwa pale, Poland, Urusi, Pakistani na Afrika Kusini.

0:01:06.000,0:01:09.000
Na haya ndiyo majibu ya wanafunzi wa Kiswidishi. Nilifanya hivyo na nilipata

0:01:09.000,0:01:12.000
kiwango cha imani, ambacho kilikuwa kidogo, na nilifurahi,

0:01:12.000,0:01:16.000
kwa hakika: 1.8 ya jibu sahihi kati ya matano inawezekana. Hii ina maana kwamba

0:01:16.000,0:01:19.000
kulikuwa kuna nafasi ya Profesa wa afya ya ulimwengu --

0:01:19.000,0:01:21.000
(Kicheko) na kwa kozi yangu.

0:01:21.000,0:01:25.000
Lakini usiku mmoja, wakati nilipokuwa natayarisha ripoti

0:01:25.000,0:01:29.000
Niligundua uvumbuzi wangu. Nimeonyesha

0:01:29.000,0:01:34.000
kuwa wanafunzi Waswidishi wenye alama za juu wanajua kidogo sana kuhusu takwimu

0:01:34.000,0:01:36.000
za ulimwengu kuliko hata sokwe.

0:01:36.000,0:01:38.000
(Kicheko)

0:01:38.000,0:01:42.000
Kwasababu sokwe wangepata nusu iwapo ningewapa

0:01:42.000,0:01:45.000
ndizi mbili zenye Sri Lanka na Uturuki. Wangekuwa sahihi kwa nusu yake.

0:01:45.000,0:01:49.000
Lakini wanafunzi hawapo huko. Tatizo langu halikuwa kutokujua kwao:

0:01:49.000,0:01:52.000
ilikuwa ni mawazo waliyojijengea.

0:01:52.000,0:01:56.000
Pia nilifanya utafiti kinyume na maadili kwa maprofesa wa taasisi ya Karolinska

0:01:56.000,0:01:57.000
(Kicheko)

0:01:57.000,0:01:59.000
-- ambao wanatoa tuzo ya Nobel katika utabibu,

0:01:59.000,0:02:01.000
na wao wako sawa tu na sokwe.

0:02:01.000,0:02:04.000
(Kicheko)

0:02:04.000,0:02:08.000
Hapa ndipo nilipogundua kwamba kuna haja ya kuwasiliana,

0:02:08.000,0:02:11.000
kwasababu ya takwimu za kinachotokea duniani

0:02:11.000,0:02:14.000
na afya ya mtoto katika kila nchi inajulikana.

0:02:14.000,0:02:19.000
Tulitengeneza hii programu ya kompyuta ambayo inayoonyesha kama hivi: kila kiputo hapa ni nchi.

0:02:19.000,0:02:25.000
Hii nchi hapa ni China. Hii ni India.

0:02:25.000,0:02:31.000
Ukubwa wa kiputo ni idadi ya watu, na katika mhimili huu nimeweka kiwango cha uzazi.

0:02:31.000,0:02:34.000
Kwasababu wanafunzi wangu, walichosema

0:02:34.000,0:02:36.000
wakati walipoangalia dunia, na nilipowauliza,

0:02:36.000,0:02:38.000
"Nini mnafikiri kuhusu dunia?"

0:02:38.000,0:02:42.000
Naam, kwanza niligundua kuwa kitabu cha kiada kilikuwa Tintin, angalau.

0:02:42.000,0:02:43.000
(Kicheko)

0:02:43.000,0:02:46.000
Na walisema, "Dunia bado ni 'sisi' na 'wao.'

0:02:46.000,0:02:49.000
Na sisi ni dunia ya Magharibi na wao ni Dunia ya Tatu."

0:02:49.000,0:02:52.000
"Na una maana gani kwa kusema dunia ya magharibi?" Niliuliza.

0:02:52.000,0:02:57.000
"Naam, haya ni maisha marefu na familia ndogo, na dunia ya tatu ni maisha mafupi na familia kubwa."

0:02:57.000,0:03:03.000
Kwa hiyo hii ndio ninayoweza kuonyesha hapa. Niliweka kiwango cha uzazi hapa: idadi ya watoto kwa mwanamke,

0:03:03.000,0:03:07.000
moja, mbili, tatu, nne, mpaka watoto nane kwa mwanamke mmoja.

0:03:07.000,0:03:13.000
Tuna takwimu nzuri sana toka mwaka 1962 -- 1960 kuhusu -- ukubwa wa familia katika nchi zote.

0:03:13.000,0:03:16.000
Kiwango cha makosa ni kidogo sana. Hapa naweka umri wa kuishi wakati wa kuzaliwa,

0:03:16.000,0:03:20.000
kuanzia miaka 30 katika nchi nyingine mpaka karibu miaka 70.

0:03:20.000,0:03:23.000
Na mwaka 1962 kulikuwa na kundi kubwa la nchi hapa,

0:03:23.000,0:03:28.000
ambazo zilikuwa nchi zenye viwanda, na walikuwa na familia ndogo na maisha marefu.

0:03:28.000,0:03:30.000
Na hizi zilikuwa nchi zinazoendelea:

0:03:30.000,0:03:33.000
walikuwa na familia kubwa na walikuwa na maisha mafupi.

0:03:33.000,0:03:37.000
Sasa nini kimetokea toka mwaka 1962? Tunataka kuona mabadiliko.

0:03:37.000,0:03:40.000
Je wanafunzi wako sahihi? Bado ni aina mbili za nchi?

0:03:41.000,0:03:44.000
Au hizi nchi zilizoendelea zina familia ndogo na wanaishi hapa?

0:03:44.000,0:03:46.000
Au wana maisha marefu na wanaishi hapo juu?

0:03:46.000,0:03:49.000
Hebu tuone. Tulisimamisha dunia wakati ule. Hizi zote ni takwimu za Umoja wa Mataifa

0:03:49.000,0:03:52.000
ambazo zinapatikana. Hebu tuone. Unaweza kuona kule?

0:03:52.000,0:03:55.000
Ni China kule, ikiendelea dhidi ya afya bora hapa, inaboreka kule.

0:03:55.000,0:03:58.000
Nchi zote za kijani za Amerika ya Kusini zimeanza kuelekea kuwa na familia ndogo.

0:03:58.000,0:04:01.000
Hizi za njano hapa ni nchi za Kiarabu,

0:04:01.000,0:04:05.000
na wana familia kubwa, lakini wao -- hawana maisha marefu, lakini si familia kubwa.

0:04:05.000,0:04:08.000
Waafrika ni kijani hapa chini. Bado wamebaki hapa.

0:04:08.000,0:04:11.000
Hii ni India. Indonesia inaenda kwa kasi sana.

0:04:11.000,0:04:12.000
(Kicheko)

0:04:12.000,0:04:15.000
Na miaka ya 80 hapa, kuna Bangladesh bado iko miongoni mwa nchi za Afrika kule.

0:04:15.000,0:04:18.000
Lakini sasa, Bangladesh -- ni miujiza iliyotokea miaka ya 80:

0:04:18.000,0:04:21.000
Maimamu walianza kuhamasisha uzazi wa mpango.

0:04:21.000,0:04:26.000
Walisogea juu kwenye ile kona. Na katika miaka ya 90, tulikuwa na janga la Ukimwi

0:04:26.000,0:04:29.000
ambalo lilishusha umri wa kuishi wa nchi za Afrika

0:04:29.000,0:04:33.000
na nyingine zote zilipanda kwenye ile kona,

0:04:33.000,0:04:37.000
ambako tuna maisha marefu na familia ndogo, na tuna ulimwengu mpya kabisa.

0:04:37.000,0:04:50.000
(Makofi)

0:04:50.000,0:04:55.000
Ngoja nifananishe kati ya Marekani na Vietnam.

0:04:55.000,0:05:00.000
1964: Marekani ilikuwa na familia ndogo na maisha marefu;

0:05:00.000,0:05:04.000
Vietnam ilikuwa na familia kubwa na maisha mafupi. Na hiki ndicho kilichotokea:

0:05:04.000,0:05:10.000
takwimu wakati wa vita zilionyesha kuwa pamoja na vifo vyote,

0:05:10.000,0:05:13.000
kulikuwa kuna mabadiliko katika umri wa kuishi. Mwisho wa mwaka,

0:05:13.000,0:05:16.000
uzazi wa mpango ulianza Vietnam na waliamua kuwa na familia ndogo.

0:05:16.000,0:05:19.000
Na Marekani pale juu wanakuwa na maisha marefu,

0:05:19.000,0:05:22.000
wanabaki na ukubwa wa familia. Na miaka ya 80 sasa,

0:05:22.000,0:05:25.000
waliacha mpango wa kikomunisti na wakaingia kwenye uchumi wa soko huria,

0:05:25.000,0:05:29.000
na inaenda haraka hata zaidi ya maisha ya jamii. Na leo,

0:05:29.000,0:05:34.000
Vietnam ina umri wa kuishi na ukubwa wa familia sawa

0:05:34.000,0:05:41.000
hapa Vietnam, 2003, kama ilivyokuwa Marekani, 1974, mwishoni mwa vita.

0:05:41.000,0:05:45.000
Nafikiri sote -- kama hatutaangalia vielelezo --

0:05:45.000,0:05:49.000
tutapuuza mabadiliko makubwa huko Asia, ambayo yalikuwa

0:05:49.000,0:05:53.000
mabadiliko ya kijamii kabla hatujaona mabadiliko ya kiuchumi.

0:05:53.000,0:05:58.000
Hebu tuendelee kwingine hapa ambako tunaweza kuonyesha

0:05:58.000,0:06:05.000
mgawanyo wa kipato duniani. Hii ni mgao wa kipato cha watu.

0:06:05.000,0:06:10.000
Dola moja, dola 10 au dola 100 kwa siku.

0:06:10.000,0:06:14.000
Hakuna pengo tena kati ya matajiri na maskini. Hii ni hali ya kufikirika

0:06:14.000,0:06:18.000
Kuna kituta kidogo hapa. Lakini kuna watu kila sehemu.

0:06:19.000,0:06:23.000
Na tukiangalia kipato kinapoishia -- kipato hicho --

0:06:23.000,0:06:29.000
hii ni asilimia 100 ya kipato cha dunia kwa mwaka. Na asilimia 20 ya matajiri wakubwa kabisa,

0:06:29.000,0:06:36.000
wanachukua karibu asilimia 74. Na asilimia 20 ya masikini zaidi,

0:06:36.000,0:06:41.000
wanachukua karibu asilimia mbili. Na hii inaonyesha kwamba dhana

0:06:41.000,0:06:45.000
ya nchi zinazoendelea ni ya mashaka. Tunafikiria kuhusu misaada, kama

0:06:45.000,0:06:50.000
watu hawa wanatoa misaada kwa watu wale pale. Lakini katikati,

0:06:50.000,0:06:54.000
tuna idadi kubwa ya watu duniani, wenye asilimia 24 ya kipato.

0:06:54.000,0:06:58.000
Tuliyasikia haya kwa namna nyingine. Na hawa ni akina nani?

0:06:58.000,0:07:02.000
Nchi mbalimbali ziko wapi? Naweza kukuonyesha Afrika.

0:07:02.000,0:07:07.000
Hii ni Afrika. Asilimia 10 ya idadi ya watu duniani, wengi wao wako kwenye umaskini.

0:07:07.000,0:07:12.000
Hii ni OECD. Nchi tajiri. Nchi za kundi la Umoja wa Mataifa.

0:07:12.000,0:07:17.000
Na wapo huku upande huu. Kuna mwingiliano kati ya Afrika na OECD

0:07:17.000,0:07:20.000
Hii hapa ni Amerika Kusini. Ni kila kitu katika dunia hii,

0:07:20.000,0:07:23.000
kuanzia maskini zaidi mpaka matajiri, huko Amerika Kusini.

0:07:23.000,0:07:28.000
Zaidi ya hayo, tunaweza kuiweka Ulaya Mashariki, Asia Mashariki,

0:07:28.000,0:07:33.000
na Asia Kusini. Na ingekuwaje iwapo tungerejea nyuma,

0:07:33.000,0:07:38.000
mpaka mwaka 1970? Wakati huo kulikuwa na nundu kubwa zaidi.

0:07:38.000,0:07:42.000
Na waliokuwa kwenye umaskini mkubwa zaidi ni Waasia.

0:07:42.000,0:07:49.000
Tatizo la dunia lilikuwa umaskini huko Asia. Na sasa kama nitaicha dunia isogee mbele,

0:07:49.000,0:07:52.000
utaona kwamba wakati idadi ya watu inaongezeka, kuna

0:07:52.000,0:07:55.000
mamia ya milioni huko Asia wanajikwamua kutoka umaskini na wengine

0:07:55.000,0:07:58.000
wanaingia katika umaskini, na hii ndiyo hali tuliyonayo leo hii.

0:07:58.000,0:08:02.000
Na makadirio mazuri kutoka Benki ya Dunia, ni kwamba haya yatatokea,

0:08:02.000,0:08:06.000
na hatutakuwa na dunia iliyogawanyika. Tutakuwa na watu wengi katikati.

0:08:06.000,0:08:08.000
Naam, hiki ni kipimo cha logarithm,

0:08:08.000,0:08:13.000
lakini dhana yetu ya uchumi ni kukua kwa asilimia. Tunaiangalia

0:08:13.000,0:08:19.000
kama ni uwezekano wa kuongezeka kwa asilimia. Kama nitabadili hii, na kuchukua

0:08:19.000,0:08:23.000
GDP kwa taifa badala ya kipato cha familia, na ninabadili hivi

0:08:23.000,0:08:29.000
takwimu moja moja kwenye takwimu za kanda za GDP,

0:08:29.000,0:08:33.000
na ninazileta kanda hapa chini, ukubwa wa kiputo bado ni idadi ya watu.

0:08:33.000,0:08:36.000
Na una OECD pale, na una Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara hapo,

0:08:36.000,0:08:39.000
na tunatoa nchi za Kiarabu pale,

0:08:39.000,0:08:43.000
zinatoka Afrika na Asia, na tunaziweka tofauti,

0:08:43.000,0:08:48.000
na tunaweza kuukuza muhimili huu, na ninaipa vipimo vipya hapa,

0:08:48.000,0:08:51.000
kwa kuongeza thamani ya ustawi wa jamii pale, uwezekano wa kusalimika mtoto.

0:08:51.000,0:08:56.000
Sasa nimeweka pesa pale kwenye mhimili, na nina uwezekano wa watoto kusalimika pale.

0:08:56.000,0:09:00.000
Katika baadhi ya nchi, asilimia 99.7 ya watoto wanaishi mpaka miaka mitano;

0:09:00.000,0:09:04.000
wengine, mika 70 tu. Na hapa inaonekana kuna pengo

0:09:04.000,0:09:08.000
kati ya OECD, Amerika Kusini, Ulaya Mashariki, Asia Mashariki,

0:09:08.000,0:09:12.000
Nchi za kiarabu, Asia Kusini na Afrika Kusini mwa jangwa la Sahara.

0:09:12.000,0:09:17.000
Uwiano baina ya maisha ya watoto na pesa ni wa karibu sana.

0:09:17.000,0:09:25.000
Lakini hebu niigawanye Afrika Kusini mwa jangwa la Sahara. Afya iko hapa na afya bora iko kule.

0:09:25.000,0:09:30.000
Ninaweza kwenda hapa na kuigawa Afrika Kusini mwa jangwa la Sahara katika nchi tofauti.

0:09:30.000,0:09:35.000
Na ikipasuka, ukubwa wa puto la nchi ni sawa na idadi ya watu.

0:09:35.000,0:09:39.000
Hapa chini ni Siera Leone. Mauritus iko pale juu. Mauritius ilikuwa nchi ya kwanza

0:09:39.000,0:09:42.000
kuondokana na vikwazo vya biashara, na waliweza kuuza sukari yao.

0:09:43.000,0:09:48.000
Waliweza kuuza nguo kwa taratibu sawa na watu wa Ulaya na Amerika Kaskazini.

0:09:48.000,0:09:52.000
Kuna tofauti kubwa sana ndani ya Afrika. Na Ghana iko hapa katikati.

0:09:52.000,0:09:55.000
Huko Siera Leone, misaada ya kibinadamu.

0:09:55.000,0:10:00.000
Hapa Uganda, misaada ya maendeleo. Hapa, muda wa kuwekeza, kule,

0:10:00.000,0:10:03.000
unaweza kwenda kwa mapumziko. Ni tofauti kubwa sana

0:10:03.000,0:10:08.000
katika Afrika ambayo mara nyingi tunaitambua -- kuwa iko sawa kwa kila kitu.

0:10:08.000,0:10:12.000
Naweza kuigawa Asia Kusini hapa. India ni kiputo kikubwa cha katikati.

0:10:12.000,0:10:16.000
Lakini kuna tofauti kubwa kati ya Afghanistani na Sri Lanka.

0:10:16.000,0:10:20.000
Naweza kugawa nchi za Kiarabu. Wakoje? Hali ya hewa sawa, utamaduni sawa,

0:10:20.000,0:10:24.000
dini sawa. Tofauti kubwa. Hata kati ya majirani.

0:10:24.000,0:10:29.000
Yemen, vita vya wao kwa wao. Umoja wa Falme za Kiarabu, pesa ya kutosha ni sawa na ikatumiwa vizuri.

0:10:29.000,0:10:36.000
Sio kama tunavyofikiria. Na hii inajumuisha watoto wa raia wa kigeni ambao wapo nchini.

0:10:36.000,0:10:40.000
Takwimu ni bora zaidi ya unavyofikiria. Watu wengi wanasema takwimu ni mbaya.

0:10:41.000,0:10:43.000
Kuna nafasi ya mashaka, lakini tunaweza kuona tofauti hapa:

0:10:43.000,0:10:46.000
Cambodia, Singapore. Tofauti ni kubwa

0:10:46.000,0:10:49.000
zaidi ya udhaifu wa takwimu. Ulaya Mashariki:

0:10:49.000,0:10:55.000
Uchumi wa Kisovieti muda mrefu, lakini waliweza kujikwamua baada ya miaka kumi

0:10:55.000,0:10:58.000
kwa utofauti sana. Na kuna Amerika Kusini.

0:10:58.000,0:11:02.000
Leo, hatuna haja ya kwenda Cuba kutafuta nchi yenye afya bora Amerika Kusini.

0:11:02.000,0:11:07.000
Chile itakuwa na idadi ndogo ya vifo vya watoto zaidi ya Cuba miaka michache ijayo kuanzia sasa.

0:11:07.000,0:11:10.000
Na hapa tuna nchi zenye kipato kikubwa katika OECD.

0:11:10.000,0:11:14.000
Na hapa tunapata mwelekeo wote wa ulimwengu,

0:11:14.000,0:11:19.000
ambao ni karibu ni sawa na hali hii. Na tukiiangalia,

0:11:19.000,0:11:25.000
inavyoonekana -- dunia, mwaka 1960, inaanza kusogea. 1960.

0:11:25.000,0:11:28.000
Huyu ni Mao Tse-tung. Alileta afya China. Halafu akafariki.

0:11:28.000,0:11:33.000
Halafu akaja Deng Xiaoping na akaleta pesa kwa China, na kuwapandisha chati tena.

0:11:33.000,0:11:37.000
Na tumeona jinsi nchi zinavyosogea katika mwenendo tofauti kama hivi,

0:11:37.000,0:11:41.000
kwa hiyo inakuwa vigumu kupata

0:11:41.000,0:11:46.000
mfano wa nchi ambayo inaonyesha mwelekeo wa ulimwengu.

0:11:46.000,0:11:52.000
Ningependa kuwarudisha nyuma mpaka karibu na mwaka 1960.

0:11:52.000,0:12:02.000
Ningependa kulinganisha Korea Kusini ambayo ni hii hapa, na Brazil,

0:12:02.000,0:12:07.000
ambayo ni hii hapa. Kibandiko kimetoka hapa. Na ningependa kufananisha Uganda,

0:12:07.000,0:12:12.000
ambayo iko kule. Na ninaweza kuileta mbele, kama hivi.

0:12:12.000,0:12:21.000
Na unaweza kuona jinsi Korea Kusini wanavyosonga mbele kwa kasi sana,

0:12:21.000,0:12:24.000
wakati Brazil inakwenda polepole.

0:12:24.000,0:12:30.000
Na kama tukirudi nyuma tena, hapa, na tukiweka alama juu yao, kama hivi,

0:12:30.000,0:12:34.000
unaweza kuona tena kuwa kasi ya maendeleo

0:12:34.000,0:12:40.000
ni tofauti sana, na nchi zinasogea sana au kidogo

0:12:40.000,0:12:44.000
katika kiwango sawa na kukua kwa pesa na afya, lakini inaonekana unaweza kusogea

0:12:44.000,0:12:48.000
haraka sana iwapo una afya kwanza kuliko ukiwa na pesa kwanza.

0:12:49.000,0:12:53.000
na kuonyesha hii, unaweza kuweka Umoja wa Falme za Kiarabu.

0:12:53.000,0:12:56.000
Walitokea hapa, nchi ya madini. Walivuna mafuta yote,

0:12:56.000,0:13:00.000
walipata pesa zote, lakini afya haiwezi kununuliwa dukani.

0:13:00.000,0:13:04.000
Inabidi uwekeze kwenye afya. Inabidi uwapeleke watoto shule.

0:13:04.000,0:13:07.000
Inabidi kuwafunza wafanyakazi wa afya. Inabidi kuwaelimisha watu.

0:13:07.000,0:13:10.000
Na Sheikh Sayed alifanya hivyo kwa namna nzuri.

0:13:10.000,0:13:14.000
Pamoja na kuanguka kwa bei ya mafuta, aliipandisha nchi yake hapa juu.

0:13:14.000,0:13:18.000
Kwa hiyo tumepata muelekeo wa ulimwengu,

0:13:18.000,0:13:20.000
ambapo nchi zote zinatabia ya kutumia pesa zao

0:13:20.000,0:13:25.000
vizuri zaidi ya walivyokuwa wakitumia huko nyuma. Naam, hivi ndivyo, zaidi au pungufu kidogo,

0:13:25.000,0:13:32.000
ukiangalia wastani wa takwimu za nchi. Ziko kama hivi.

0:13:32.000,0:13:37.000
Sasa hii ni hatari, kutumia wastani wa takwimu, kwasababu kuna

0:13:37.000,0:13:43.000
tofauti kubwa kati ya nchi. Kwa hiyo nikienda kuangalia hapa, tunaona

0:13:43.000,0:13:49.000
kuwa Uganda ya leo ni mahali ambapo Korea ya Kusnini ilikuwa mwaka 1960. Na kama nikiigawa Uganda,

0:13:49.000,0:13:54.000
kuna tofauti ndani ya Uganda. Hii ni moja ya tano ya takwimu ndani ya Uganda.

0:13:54.000,0:13:57.000
Asilimia 20 ya matajiri zaidi wa Uganda wako pale.

0:13:57.000,0:14:01.000
Masikini zaidi wako hapa chini. Iwapo nikiigawa Afrika Kusini, iko kama hivi.

0:14:01.000,0:14:06.000
Na iwapo nikiangalia Niger, ambako kulikuwa na ukame mbaya sana,

0:14:06.000,0:14:11.000
mwishoni, iko kama hivi. Asilimia 20 ya masikini zaidi huko Niger wako hapa,

0:14:11.000,0:14:14.000
na asilimia 20 ya matajiri zaidi wa Afrika Kusini wako kule,

0:14:14.000,0:14:19.000
na bado tunatabia ya kuzungumzia kuhusu utatuzi upi unafaa kwa matatizo ya Afrika.

0:14:19.000,0:14:22.000
Kila kitu kilichopo hapa duniani kinapatikana Afrika. Na hamuwezi

0:14:22.000,0:14:26.000
kuongelea upatikanaji wa dawa za VVU [madawa] kwa moja ya tano hapa juu

0:14:26.000,0:14:30.000
kwa mkakati sawa kama hapa chini. Maendeleo ya ulimwengu

0:14:30.000,0:14:35.000
ni lazima yawekwe kwa makundi tofauti, na si lazima kuwa nayo

0:14:35.000,0:14:38.000
katika ngazi ya kanda. Ni lazima tuingie ndani zaidi.

0:14:38.000,0:14:42.000
Tumetambua kuwa wanafunzi wanapatwa na mshawasha wakiweza kutumia hii.

0:14:42.000,0:14:47.000
Na wapanga sera na sekta binafsi zingependa kuona

0:14:47.000,0:14:51.000
namna gani dunia inabadilika. Sasa, kwanini hii haitokei?

0:14:51.000,0:14:55.000
Kwanini hatutumii takwimu tulizonazo? Tuna takwimu katika Umoja wa Mataifa,

0:14:55.000,0:14:57.000
na katika taasisi za takwimu za nchi

0:14:57.000,0:15:01.000
na katika vyuo vikuu na mashirika yasiyo ya kiserikali.

0:15:01.000,0:15:03.000
Kwasababu takwimu zimefichwa kwenye masijala.

0:15:03.000,0:15:08.000
Na umma uko pale, na mtandao wa Intaneti uko, lakini bado hatujautumia ipasavyo.

0:15:08.000,0:15:11.000
Taarifa zote tunazoziona zikibadilika duniani

0:15:11.000,0:15:15.000
hazihusishi takwimu zinazogharimiwa na umma. Kuna baadhi ya kurasa za tovuti

0:15:15.000,0:15:21.000
mfano hii, kama ujuavyo, lakini zinachukua kutoka kwenye masijala ya takwimu,

0:15:21.000,0:15:26.000
lakini watu wanaziwekea bei, funguo za siri na takwimu za kuchosha.

0:15:26.000,0:15:29.000
(Kicheko). (Makofi).

0:15:29.000,0:15:33.000
Na hii haitatusaidia. Sasa nini kinatakiwa? Tuna masijala za takwimu.

0:15:33.000,0:15:37.000
Si masijala mpya ya takwimu unayoihitaji. Tuna vifaa vizuri vya ubunifu,

0:15:37.000,0:15:40.000
na vingi vinaongezewa hapa. Kwa hiyo tulianzisha

0:15:40.000,0:15:45.000
shirika lisilo la kibiashara ambalo tukaliita -- kuunganisha takwimu kwa ubunifu --

0:15:45.000,0:15:48.000
tunaiita Gapminder, kutoka London chini ya ardhi, ambako wanakuonya,

0:15:48.000,0:15:51.000
"angalia upenyo" Kwa hiyo tulifikiri Gapminder ilikuwa ni sahihi.

0:15:51.000,0:15:55.000
Na tulianza kuandika programu ya kompyuta ambayo ingeweza kuunganisha takwimu kama hivi.

0:15:55.000,0:16:01.000
Na haikuwa vigumu sana. Iliwachukua watu wengine miaka kadhaa, na tumetengeneza vielelezo.

0:16:01.000,0:16:03.000
Unaweza kuchukua seti ya takwimu na kuiweka hapa.

0:16:03.000,0:16:08.000
Tunakomboa takwimu za Umoja wa Mataifa, mashirika machache ya Umoja wa Mataifa.

0:16:08.000,0:16:12.000
Nchi nyingine zinakubali takwimu zao ziwe wazi duniani,

0:16:12.000,0:16:15.000
lakini tunachohitaji zaidi ni, kwa hakika, namna ya kuzichambua.

0:16:15.000,0:16:20.000
Programu ya kutafuta ambayo itakuwezesha kunakili takwimu katika muundo wa kutafutika

0:16:20.000,0:16:23.000
na kuiweka wazi duniani. Na nini tunasikia tuzungukapo?

0:16:23.000,0:16:27.000
Nimefanya anthopolojia katika sehemu kubwa za takwimu. Kila mtu anasema,

0:16:28.000,0:16:32.000
"Haiwezekani. Hii haiwezi kufanyika. Taarifa zetu ni za ovyoovyo

0:16:32.000,0:16:35.000
kwa ndani, na kwahiyo haziwezi kupangiliwa zitafutike kama nyingine zinavyoweza kutafutwa.

0:16:35.000,0:16:40.000
Hatuwezi kutoa takwimu bure kwa wanafunzi, bure kwa wajasiliamali wa dunia."

0:16:40.000,0:16:43.000
Lakini hivi ndivyo tungependa tuone, au sio?

0:16:43.000,0:16:46.000
Takwimu zilizogharimiwa na umma zipo hapa chini.

0:16:46.000,0:16:49.000
Na tungependa maua yaote nje kwenye mtandao.

0:16:49.000,0:16:54.000
Na jambo la muhimu zaidi ni kuzipangilia ili ziweze kutafutika, na watu waweze kuzitumia

0:16:54.000,0:16:56.000
vifaa tofauti vya ubunifu kueleleza pale.

0:16:56.000,0:17:01.000
Nina habari nzuri kwenu. Nina habari nzuri kwamba,

0:17:01.000,0:17:05.000
Mkuu wa Kitengo cha Takwimu cha Umoja wa Mataifa, hasemi haiwezekani.

0:17:05.000,0:17:07.000
Anasema, "Hatuwezi kufanya."

0:17:07.000,0:17:11.000
(Kicheko)

0:17:11.000,0:17:13.000
Huyu ni mtu mwenye akili, eeeh?

0:17:13.000,0:17:15.000
(Kicheko)

0:17:15.000,0:17:19.000
Kwa hiyo tunaona mambo mengi yakitokea kwenye takwimu katika miaka ijayo.

0:17:19.000,0:17:23.000
Tutaweza kuangalia mgawanyo wa kipato katika namna mpya kabisa.

0:17:23.000,0:17:28.000
Huu ni mgao wa kipato huko China, 1970,

0:17:29.000,0:17:34.000
mgao wa kipato wa Marekani, 1970.

0:17:34.000,0:17:38.000
Karibu hakuna mwingiliano, karibu hakuna mwingiliano. Na nini kimetokea?

0:17:38.000,0:17:43.000
Kilichotokea ni hiki: China inakua, haiko sawa tena,

0:17:43.000,0:17:47.000
na inatokea hapa, ikiingalia Marekani.

0:17:47.000,0:17:49.000
Kama vile mzuka, au sio, eeeh?

0:17:49.000,0:17:51.000
(Kicheko)

0:17:51.000,0:18:01.000
Inatisha. Lakini nadhani ni muhimu sana kuwa na taarifa hizi.

0:18:01.000,0:18:07.000
Tunahitaji sana kuziona. Badala ya kuangalia hii,

0:18:07.000,0:18:12.000
ningependa kumalizia kwa kuwaonyesha watumiaji wa mtandao kwa kila 1,000.

0:18:12.000,0:18:17.000
Katika programu hii ya kompyuta, tunaweza kupata karibu alama 500 kutoka katika nchi zote kwa urahisi.

0:18:17.000,0:18:21.000
Inachukua muda kubadilika kwa hii,

0:18:21.000,0:18:26.000
lakini katika mihimili, unaweza kupata alama yeyote utakayopenda kupata.

0:18:26.000,0:18:31.000
Na kitu kizuri itakuwa ni kuziweka masijala za takwimu bure,

0:18:31.000,0:18:34.000
kuweza kuzifanya ziweze kutafutika, na kuzipata kwa kubonyeza kwa nukta moja

0:18:34.000,0:18:39.000
kwenye mfumo wa michoro majira ya nukta, ambapo utazielewa kwa urahisi.

0:18:39.000,0:18:42.000
Naam, wanatakwimu hawazipendi, kwasababu wanasema kuwa hii

0:18:42.000,0:18:51.000
haitaonyesha hali halisi; inabidi tuwe na mbinu za kuchambua takwimu.

0:18:51.000,0:18:54.000
Lakini hii inajenga nadharia.

0:18:54.000,0:18:58.000
Ninamalizia sasa na dunia. Pale, mtandao wa intaneti unakuja.

0:18:58.000,0:19:02.000
Idadi ya wanaotumia mtandao inaongezeka kama hivi. Hii ni GDP per capita

0:19:02.000,0:19:07.000
Na ni teknolojia mpya inayokuja, lakini cha kushangaza, ni namna ambavyo

0:19:07.000,0:19:12.000
inashabihiana na hali ya uchumi wa nchi. Ndio maana

0:19:12.000,0:19:15.000
kompyuta ya dola 100 itakuwa ya muhimu sana. Lakini ni muelekeo mzuri.

0:19:15.000,0:19:18.000
Ni kama vile dunia inakuwa bapa. Au sio? Nchi hizi

0:19:18.000,0:19:21.000
zinanyanyuka zaidi ya uchumi na itakuwa ni ya kufurahisha

0:19:21.000,0:19:25.000
kufuatilia hii kwa miaka ijayo, na kama ambavyo ningependa muweze kufanya

0:19:25.000,0:19:27.000
kwa kutumia takwimu zilizogharamiwa na umma. Asanteni sana.

0:19:28.000,0:19:31.000
(Makofi)