[Script Info] Title: [Events] Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text Dialogue: 0,0:00:00.00,0:00:04.00,Default,,0000,0000,0000,,Təxminən 10 il əvvəl, isveçli tələbələrə "Qlobal inkişaf" mövzusunu Dialogue: 0,0:00:04.00,0:00:08.00,Default,,0000,0000,0000,,tədris edirdim. Bu dövr "Afrikada aclıq" mövzusunda Afrikalı həmkarlarımla Dialogue: 0,0:00:08.00,0:00:12.00,Default,,0000,0000,0000,,apardığım təxminən 20 illik tədiqiqatdan sonrakı müddəti əhatə edir. Dialogue: 0,0:00:12.00,0:00:16.00,Default,,0000,0000,0000,,Demək olar ki, dünya haqda az-çox biliyim vardı. Dialogue: 0,0:00:16.00,0:00:21.00,Default,,0000,0000,0000,,Beleliklə, Kalorinska Tibb Universitetində fəaliyyətə başladım. Dialogue: 0,0:00:21.00,0:00:25.00,Default,,0000,0000,0000,,Bakalavrlara "Qlobal səhiyyə" mövzusunu deyirdim. Bu cür fürsət Dialogue: 0,0:00:25.00,0:00:28.00,Default,,0000,0000,0000,,həm də bir az həyacanlı idi. Fikirləşirdim ki, burdakı tələbələr Dialogue: 0,0:00:28.00,0:00:31.00,Default,,0000,0000,0000,,İsveç universitetlərində ən yüksək göstəriciləri olanlardı, Dialogue: 0,0:00:31.00,0:00:34.00,Default,,0000,0000,0000,,və güman edirdim ki, onlar mənim onlara Dialogue: 0,0:00:34.00,0:00:38.00,Default,,0000,0000,0000,,öyrədəcəyim hər şeyi bilirlər. Elə ilk mühazirədə bir sınaq apardım. Dialogue: 0,0:00:38.00,0:00:41.00,Default,,0000,0000,0000,,Mənə çox şeylər öyrətmiş suallardan bir belə oldu: Dialogue: 0,0:00:41.00,0:00:45.00,Default,,0000,0000,0000,,“Aşağıdakı beş cütlükdə ən çox uşaq ölümü hansı ölkədədir?” Dialogue: 0,0:00:45.00,0:00:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Birində uşaq ölümü digərinə nisbətən 2 dəfə çox olan ölkələri Dialogue: 0,0:00:49.00,0:00:54.00,Default,,0000,0000,0000,,birgə qruplaşdırdım. Bu halda fərq daha böyük olaraq Dialogue: 0,0:00:54.00,0:00:59.00,Default,,0000,0000,0000,,məlumatların qeyri-müəyyənliyi anlamından kənara çıxırdı. Dialogue: 0,0:00:59.00,0:01:01.00,Default,,0000,0000,0000,,sizləri imtahan etmirəm amma Dialogue: 0,0:01:01.00,0:01:06.00,Default,,0000,0000,0000,,cavab - Türkiyə, Polşa, Rusiya, Pakistan, və Cənubi Afrikadır. Dialogue: 0,0:01:06.00,0:01:09.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu isə isveçli tələbələrin nəticələridir. Çox dar bir etimad intervalı Dialogue: 0,0:01:09.00,0:01:12.00,Default,,0000,0000,0000,,yarandı ki, bu də məni çox sevindirdi: Dialogue: 0,0:01:12.00,0:01:16.00,Default,,0000,0000,0000,,mümkün 5 cavabdan 1.8-i doğru idi. Yəni burda həqiqətən də Dialogue: 0,0:01:16.00,0:01:19.00,Default,,0000,0000,0000,,beynəlxalq səhiyyə üzrə mühazirənin Dialogue: 0,0:01:19.00,0:01:21.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) yeri vardı. Dialogue: 0,0:01:21.00,0:01:25.00,Default,,0000,0000,0000,,Lakin bir axşam, hesabat hazırlayarkən, Dialogue: 0,0:01:25.00,0:01:29.00,Default,,0000,0000,0000,,əsl kəşf etdiyimi anladım. Başa düşdüm ki, Dialogue: 0,0:01:29.00,0:01:34.00,Default,,0000,0000,0000,,statistika baxımından yüksək göstəricili isveçli tələbələr Dialogue: 0,0:01:34.00,0:01:36.00,Default,,0000,0000,0000,,dünya haqqında şimpanzedən daha az Dialogue: 0,0:01:36.00,0:01:38.00,Default,,0000,0000,0000,,biliyə sahibdirlər. (gülüş) Dialogue: 0,0:01:38.00,0:01:42.00,Default,,0000,0000,0000,,Çünki şimpanzeyə Şri Lanka və Türkiyənin hər birinə görə bir banan versəydim Dialogue: 0,0:01:42.00,0:01:45.00,Default,,0000,0000,0000,,sualların 50%-nə düzgün cavab verərdi. Dialogue: 0,0:01:45.00,0:01:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Lakin tələbələr buna qadir deyildilər. Məni narahat edən şey onların Dialogue: 0,0:01:49.00,0:01:52.00,Default,,0000,0000,0000,,savadsızlığı yox, streotip düşüncə tərzi idi. Dialogue: 0,0:01:52.00,0:01:56.00,Default,,0000,0000,0000,,Qeyri-etik olsa da Universitetin müəllimləri üzərində də təcrübə apardım Dialogue: 0,0:01:56.00,0:01:57.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:01:57.00,0:01:59.00,Default,,0000,0000,0000,,Nobel tibb mükafatına səviyyəsində və Dialogue: 0,0:01:59.00,0:02:01.00,Default,,0000,0000,0000,,onların da şimpanze olmasını aşkarladım. Dialogue: 0,0:02:01.00,0:02:04.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:02:04.00,0:02:08.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu nöqtədə fikir mübadiləsinə ehtiyac olduğunu başa düşdüm, Dialogue: 0,0:02:08.00,0:02:11.00,Default,,0000,0000,0000,,axı dünyanın gedişatını anlatan və hər bir ölkədəki Dialogue: 0,0:02:11.00,0:02:14.00,Default,,0000,0000,0000,,uşaq sağlamlığı haqda göstəricilər hamıya məlumdur. Dialogue: 0,0:02:14.00,0:02:19.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu məlumatları əks etdirən belə bir proqram yaratdıq: hər dairə bir ölkəni bildirir. Dialogue: 0,0:02:19.00,0:02:25.00,Default,,0000,0000,0000,,Burda gördüyünüz ölkə Çindir, buradakı isə Hindistan. Dialogue: 0,0:02:25.00,0:02:31.00,Default,,0000,0000,0000,,Dairənin böyüklüyü əhalinin sayını və burdakı absis oxu isə doğum səviyyəsini göstərir. Dialogue: 0,0:02:31.00,0:02:34.00,Default,,0000,0000,0000,,Çünki tələbələrimdən ilk dəfə Dialogue: 0,0:02:34.00,0:02:36.00,Default,,0000,0000,0000,,dünyaya baxışlarını öyrənmək üçün Dialogue: 0,0:02:36.00,0:02:38.00,Default,,0000,0000,0000,,"Dünya haqqında nə fikirləşirsiniz?" deyə soruşanda Dialogue: 0,0:02:38.00,0:02:42.00,Default,,0000,0000,0000,,dərsliklərinin yalnız şəkilli kitab olduğunu kəşf elədim. Dialogue: 0,0:02:42.00,0:02:43.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:02:43.00,0:02:46.00,Default,,0000,0000,0000,,Onlara görə dünya "biz" və "onlar"dan ibarətdir - Dialogue: 0,0:02:46.00,0:02:49.00,Default,,0000,0000,0000,,"Biz Qərb, onlar isə üçüncü dünya ölkələridir” Dialogue: 0,0:02:49.00,0:02:52.00,Default,,0000,0000,0000,,- “Bəs Qərb deyəndə nə başa düşürsünüz?” Dialogue: 0,0:02:52.00,0:02:57.00,Default,,0000,0000,0000,,- “Qərb - uzun ömür və kiçik ailə, üçüncü dünya - qısa ömür və geniş ailə” Dialogue: 0,0:02:57.00,0:03:03.00,Default,,0000,0000,0000,,Burada olduğu kimi doğum səviyyəsini - orta hesabla bir qadına düşən uşaq sayı - Dialogue: 0,0:03:03.00,0:03:07.00,Default,,0000,0000,0000,,- bir, iki, üç, dörd, təxminən səkkiz uşağa qədər artır. Dialogue: 0,0:03:07.00,0:03:13.00,Default,,0000,0000,0000,,Əlimizdə 1960-62-ci ildən başlayaraq bütün ölkələrdəki ailə tərkibinə dair yaxşı məlumatlarımız var, Dialogue: 0,0:03:13.00,0:03:16.00,Default,,0000,0000,0000,,həm də daha dəqiq. Buradaki gözlənilən uzunömürlülük Dialogue: 0,0:03:16.00,0:03:20.00,Default,,0000,0000,0000,,ölkələrdən asılı olaraq 30-70 yaş arası dəyişir. Dialogue: 0,0:03:20.00,0:03:23.00,Default,,0000,0000,0000,,1962-ci ildə burada həqiqətən də bəzi sənaye ölkələrində Dialogue: 0,0:03:23.00,0:03:28.00,Default,,0000,0000,0000,,kiçik tərkibli və uzun ömürlü ailələr yaşayırdı. Dialogue: 0,0:03:28.00,0:03:30.00,Default,,0000,0000,0000,,Və burada inkişaf etməkdə olan ölkələrdə: Dialogue: 0,0:03:30.00,0:03:33.00,Default,,0000,0000,0000,,qısa ömrü və geniş tərkibli ailələri yaşayırdı. Dialogue: 0,0:03:33.00,0:03:37.00,Default,,0000,0000,0000,,İndi baxaq görək 1962-ci ildən hansı dəyişikliklər baş verib. Dialogue: 0,0:03:37.00,0:03:40.00,Default,,0000,0000,0000,,Tələbələr ölkələri bu cür bölməkdə haqlı idilər? Dialogue: 0,0:03:41.00,0:03:44.00,Default,,0000,0000,0000,,İnkişaf etməkdə olan ölkələr kiçik ailələrlə burada, Dialogue: 0,0:03:44.00,0:03:46.00,Default,,0000,0000,0000,,uzun ömürlülər isə buradadırlar ? Dialogue: 0,0:03:46.00,0:03:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Ok. Dünyanı dayandıraq. Bunlar hamısı BMT-nin müsaid Dialogue: 0,0:03:49.00,0:03:52.00,Default,,0000,0000,0000,,məlumatlarıdır. Başlayaq. Görürsünüz oranı? Dialogue: 0,0:03:52.00,0:03:55.00,Default,,0000,0000,0000,,Çindir, daha yaxşı sağlamlıq göstəriciləri ilə irələyir. Dialogue: 0,0:03:55.00,0:03:58.00,Default,,0000,0000,0000,,Yaşıl rəngli Latın Amerikasi ölkələri daha kiçik tərkibli alilərə doğru irəliləyir. Dialogue: 0,0:03:58.00,0:04:01.00,Default,,0000,0000,0000,,Sarı rənglilər isə ərəb ölkələridir - Dialogue: 0,0:04:01.00,0:04:05.00,Default,,0000,0000,0000,,- daha böyük ailələrə - amma yox, uzun ömür və kiçik ailələrə doğru, Dialogue: 0,0:04:05.00,0:04:08.00,Default,,0000,0000,0000,,aşağıdakı yaşıllar isə Afrika ölkələridir, yerlərində sayırlar Dialogue: 0,0:04:08.00,0:04:11.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu Hindistandır. İndoneziya yüksək sürətlə irəliləyir Dialogue: 0,0:04:11.00,0:04:12.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:04:12.00,0:04:15.00,Default,,0000,0000,0000,,80-ci illər: Banqladeş hələ də Afrika ölkələrinin arasındadır. Dialogue: 0,0:04:15.00,0:04:18.00,Default,,0000,0000,0000,,Ancaq baxın- 80-ci illərdə möcüzə baş verir: Dialogue: 0,0:04:18.00,0:04:21.00,Default,,0000,0000,0000,,imamlar ailə planlamasını dəstəkləməyə başlayırlar. Dialogue: 0,0:04:21.00,0:04:26.00,Default,,0000,0000,0000,,Onlar bu küncə yaxınlaşırlar. 90-cı illər, dəhşətli QİÇS epidemiyası Dialogue: 0,0:04:26.00,0:04:29.00,Default,,0000,0000,0000,,Afrika ölkələrində ömürləri qısaldır Dialogue: 0,0:04:29.00,0:04:33.00,Default,,0000,0000,0000,,və digər ölkələr uzunömürlü və kiçik ailələrlə bu küncə yaxınlaşırlar, Dialogue: 0,0:04:33.00,0:04:37.00,Default,,0000,0000,0000,,və sonunda tamamilə yeni dünya qarşımızdadır. Dialogue: 0,0:04:37.00,0:04:50.00,Default,,0000,0000,0000,,(alqışlar) Dialogue: 0,0:04:50.00,0:04:55.00,Default,,0000,0000,0000,,Gəlin birbaşa ABŞ və Vyetnamı müqayisə edək. Dialogue: 0,0:04:55.00,0:05:00.00,Default,,0000,0000,0000,,1964-cü il: Amerikalılara məxsus kiçik ailələr və uzun ömürlülük; Dialogue: 0,0:05:00.00,0:05:04.00,Default,,0000,0000,0000,,Vyetnamda isə geniş ailələr və qısa ömürlüllük. Nə baş verdiyinə baxaq: Dialogue: 0,0:05:04.00,0:05:10.00,Default,,0000,0000,0000,,müharibə zamanının məlumatlarına görə ölüm sayının çoxluğuna baxmayaraq, Dialogue: 0,0:05:10.00,0:05:13.00,Default,,0000,0000,0000,,yaşam müddəti artır. İlin sonlarına doğru Dialogue: 0,0:05:13.00,0:05:16.00,Default,,0000,0000,0000,,Vyetnamda ailə planlanması başlayır və ölkə kiçik ailələrə doğru irəliləyir. Dialogue: 0,0:05:16.00,0:05:19.00,Default,,0000,0000,0000,,ABŞ isə daha uzun ömür və eyni ailə həcmiylə Dialogue: 0,0:05:19.00,0:05:22.00,Default,,0000,0000,0000,,orada qərar tutur. Və budur 80-ci illər, Dialogue: 0,0:05:22.00,0:05:25.00,Default,,0000,0000,0000,,onlar kommunist planlamasından bazar iqtisadiyyatına keçirlər, Dialogue: 0,0:05:25.00,0:05:29.00,Default,,0000,0000,0000,,və bu keçid sosial həyatdan da sürətlə gedir. Nəticədə, Dialogue: 0,0:05:29.00,0:05:34.00,Default,,0000,0000,0000,,2003-cü ildə Vyetnamda yaşam müddəti və ailə tərkibi göstəriciləri ABŞ-ın Dialogue: 0,0:05:34.00,0:05:41.00,Default,,0000,0000,0000,,müharibənin son dövrü - 1974-cü ilə aid göstəriciləriylə eynidir. Dialogue: 0,0:05:41.00,0:05:45.00,Default,,0000,0000,0000,,Məncə, bu cür məlumatlara baxmadan Dialogue: 0,0:05:45.00,0:05:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Asiyanın böyük iqtisadi dəyişiklikdən daha öncə Dialogue: 0,0:05:49.00,0:05:53.00,Default,,0000,0000,0000,,sosial dəyişikliklərin baş verdiyini anlamarıq. Dialogue: 0,0:05:53.00,0:05:58.00,Default,,0000,0000,0000,,Gəlin indi başqa bir aspektə - Dialogue: 0,0:05:58.00,0:06:05.00,Default,,0000,0000,0000,,dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsü aspektinə keçək. Bu dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsüdür. Dialogue: 0,0:06:05.00,0:06:10.00,Default,,0000,0000,0000,,Günə 1, 10, və ya 100 dollar. Dialogue: 0,0:06:10.00,0:06:14.00,Default,,0000,0000,0000,,Varlılarla kasıblar arasında uçurumun olması fikri bir mifdir. Dialogue: 0,0:06:14.00,0:06:18.00,Default,,0000,0000,0000,,Sadəcə gördüyünüz bu insanları göstərən təpəcik var. Dialogue: 0,0:06:19.00,0:06:23.00,Default,,0000,0000,0000,,Gəlin gəlir bölgüsünə nəzər salaq: budur, Dialogue: 0,0:06:23.00,0:06:29.00,Default,,0000,0000,0000,,dünya əhalisinin 20%-i olan ən varlı təbəqəsi dünyanın Dialogue: 0,0:06:29.00,0:06:36.00,Default,,0000,0000,0000,,illik gəlirinin təxminən 74%-nə sahibdirlər. Kasıb 20%-i isə Dialogue: 0,0:06:36.00,0:06:41.00,Default,,0000,0000,0000,,bu gəlirin sadəcə 2%-nə sahibdirlər. Dialogue: 0,0:06:41.00,0:06:45.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu inkişafda olan ölkə anlayışının şübhəli olduğunu göstərir. Dialogue: 0,0:06:45.00,0:06:50.00,Default,,0000,0000,0000,,Buradakıların digərlərinə maddi yardım edirlər. Ancaq burada - mərkəzdə Dialogue: 0,0:06:50.00,0:06:54.00,Default,,0000,0000,0000,,dünya əhalisinin çox hissəsi dayanır, onlar gəlirlərin 24%-nə sahibdirlər. Dialogue: 0,0:06:54.00,0:06:58.00,Default,,0000,0000,0000,,Bunu başqa formatda da eşitmişik. Bunlar kimlərdir? Dialogue: 0,0:06:58.00,0:07:02.00,Default,,0000,0000,0000,,Digər dövlətlər hanı? Sizə Afrikanı göstərə bilərəm. Dialogue: 0,0:07:02.00,0:07:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Budur, dünya əhalisinin 10%-i, əksəriyyəti kasıbdır. Dialogue: 0,0:07:07.00,0:07:12.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu OECD-dir. Varlı "ölkə", BMT-nin özəl bir klubu. Dialogue: 0,0:07:12.00,0:07:17.00,Default,,0000,0000,0000,,Onlar burada - yuxarıdadırlar. Afrika və OECD arasında böyük fərq ortada. Dialogue: 0,0:07:17.00,0:07:20.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu isə Latın Amerikasıdır. Dünyada hər bir təbəqə burada mövcuddur - Dialogue: 0,0:07:20.00,0:07:23.00,Default,,0000,0000,0000,,ən kasıbından tutmuş an varlısına qədər. Dialogue: 0,0:07:23.00,0:07:28.00,Default,,0000,0000,0000,,Və onun üstündə Şərqi-Avropanı, Şərqi-Asiyanı Dialogue: 0,0:07:28.00,0:07:33.00,Default,,0000,0000,0000,,və Cənubi-Asiyanı qoya bilərik. Təxminən 1970-ci ildə bu ölkələrin Dialogue: 0,0:07:33.00,0:07:38.00,Default,,0000,0000,0000,,görüntüsünə baxarkən fərqi asanlıqla müşahidə edə bilərik. Dialogue: 0,0:07:38.00,0:07:42.00,Default,,0000,0000,0000,,Tam kasıblıq şəraitində yaşayanların çoxu asiyalılar idi. Dialogue: 0,0:07:42.00,0:07:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Dünyadakı yoxsulluq problemi birbaşa Asiya ilə bağlı idi. Dialogue: 0,0:07:49.00,0:07:52.00,Default,,0000,0000,0000,,Dünyaya zamanın axını ilə nəzər salsaq Dialogue: 0,0:07:52.00,0:07:55.00,Default,,0000,0000,0000,,əhali artımı ilə yüz minlərlə asiyalının yoxsulluqdan çıxdığını Dialogue: 0,0:07:55.00,0:07:58.00,Default,,0000,0000,0000,,və digərlərinin isə yoxsullaşdığını görərik Dialogue: 0,0:07:58.00,0:08:02.00,Default,,0000,0000,0000,,Dünya Bankının irəli sürdüyü ən yaxşı təxminlərə görə, Dialogue: 0,0:08:02.00,0:08:06.00,Default,,0000,0000,0000,,tezlikə bölgü aradan qalxacaq, əksər əhali ortada mövqe tutacaq Dialogue: 0,0:08:06.00,0:08:08.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu əlbəttə ki, logoritmik cədvəldir, Dialogue: 0,0:08:08.00,0:08:13.00,Default,,0000,0000,0000,,amma biz iqtisadiyyatı artım faizi ilə müəyyən edirik. Dialogue: 0,0:08:13.00,0:08:19.00,Default,,0000,0000,0000,,Bunu faiz artımı kimi qəbul edirik. Burarda dəyişiklik etsəm və Dialogue: 0,0:08:19.00,0:08:23.00,Default,,0000,0000,0000,,ailə gəlirləri əvəzinə adambaşına düşən ÜDM-ni qoysam Dialogue: 0,0:08:23.00,0:08:29.00,Default,,0000,0000,0000,,və fərdi məlumatları ÜDM-nin regional göstəriciləri ilə əvəz etsəm Dialogue: 0,0:08:29.00,0:08:33.00,Default,,0000,0000,0000,,və budur regionları ayırıram, kürənin böyüklüyü əhalinin sayını göstərir. Dialogue: 0,0:08:33.00,0:08:36.00,Default,,0000,0000,0000,,OECD burada, orada isə Afrikanın Sub-Sahara ölkələridir, Dialogue: 0,0:08:36.00,0:08:39.00,Default,,0000,0000,0000,,və buradan ərəb ölkələrini ayırsaq, Dialogue: 0,0:08:39.00,0:08:43.00,Default,,0000,0000,0000,,həm Afrika, həm də Asiya olan ərəb ölkəlrini ayırsaq, Dialogue: 0,0:08:43.00,0:08:48.00,Default,,0000,0000,0000,,və buradakı absis oxuna böyütsək və ölçülərə sosial dəyərlər Dialogue: 0,0:08:48.00,0:08:51.00,Default,,0000,0000,0000,,qatsaq - uşaqların həyatda qalma göstəricisini Dialogue: 0,0:08:51.00,0:08:56.00,Default,,0000,0000,0000,,absis oxunda pul, burada isə uşaqların həyatda qalma göstəriciləri görünür - Dialogue: 0,0:08:56.00,0:09:00.00,Default,,0000,0000,0000,,bəzi ölkələrdə uşaqların 99,7%-i 5 yaşına qədər həyatda qalır - Dialogue: 0,0:09:00.00,0:09:04.00,Default,,0000,0000,0000,,digərlərində bu göstərici 70%-dir. Bu nöqtədə Dialogue: 0,0:09:04.00,0:09:08.00,Default,,0000,0000,0000,,OECD, Latın Amerikası, Sub-Sahara Afrikası, Şərqi Avropa, Dialogue: 0,0:09:08.00,0:09:12.00,Default,,0000,0000,0000,,Şərqi Asiya, Ərəb ölkələri və Cənubi Asiya arasında fərq nəzərə çarpır. Dialogue: 0,0:09:12.00,0:09:17.00,Default,,0000,0000,0000,,Uşaqların həyatda qalması və pul arasında güclü asılılıq var. Dialogue: 0,0:09:17.00,0:09:25.00,Default,,0000,0000,0000,,Sub-Sahara Afrikasını da bölək - burada səhiyyə yuxarılarda isə yüksək səviyyali səhiyyə görsənir. Dialogue: 0,0:09:25.00,0:09:30.00,Default,,0000,0000,0000,,Burada Sub-Sahara Afrikasını ölkələr üzrə bölürəm Dialogue: 0,0:09:30.00,0:09:35.00,Default,,0000,0000,0000,,və bu bölünmədə də kürələrin ölçüsü əhalinin sayını bildirir. Dialogue: 0,0:09:35.00,0:09:39.00,Default,,0000,0000,0000,,Siero Leone burada aşağıda, Mavriki isə orada- yuxarıdadır. Mavriki ticarət Dialogue: 0,0:09:39.00,0:09:42.00,Default,,0000,0000,0000,,maneəsini aşan ilk ölkə idi və onlar istehsal etdikləri şəkər və Dialogue: 0,0:09:43.00,0:09:48.00,Default,,0000,0000,0000,,tekstili Avropa və Şimali Amerika bazarlarına asanlıqla ixrac edirdilər. Dialogue: 0,0:09:48.00,0:09:52.00,Default,,0000,0000,0000,,Afrikada böyük fərq var. Qana burda mərkazdədir. Dialogue: 0,0:09:52.00,0:09:55.00,Default,,0000,0000,0000,,Sierra Leonedə - humanitar yardım. Dialogue: 0,0:09:55.00,0:10:00.00,Default,,0000,0000,0000,,Uqandada - inkişaf üçün ayrılan yardım. Buraya sərmayə vaxtıdır Dialogue: 0,0:10:00.00,0:10:03.00,Default,,0000,0000,0000,,Bura tətilə getmək olar. Afrika daxilində bizim fikirləşdiyimiz kimi Dialogue: 0,0:10:03.00,0:10:08.00,Default,,0000,0000,0000,,heç də hər şey eyni deyil - fərq böyükdür. Dialogue: 0,0:10:08.00,0:10:12.00,Default,,0000,0000,0000,,Cənubi Asiyanı da bölə bilərik - Hindistan mərkəzdə duran böyük kürədir. Dialogue: 0,0:10:12.00,0:10:16.00,Default,,0000,0000,0000,,Şri Lanka ilə Əfqanıstan arasında böyük fərq görünür. Dialogue: 0,0:10:16.00,0:10:20.00,Default,,0000,0000,0000,,Ərəb ölkələrini də bölə bilərik. Eyni iqlim, eyni mədəniyyət, Dialogue: 0,0:10:20.00,0:10:24.00,Default,,0000,0000,0000,,eyni din - qonşu olmalarına baxmayaraq aralarında böyük fərq var. Dialogue: 0,0:10:24.00,0:10:29.00,Default,,0000,0000,0000,,Yəmən - vətəndaş müharibəsi. Birləşmiş Ərəb Əmirliyi - sərfəli və düzgün bölüşmüş pul. Dialogue: 0,0:10:29.00,0:10:36.00,Default,,0000,0000,0000,,Tam real. Ölkəyə xaricdən gələn bütün işçilərin bütün övladları da daxil olmaqla Dialogue: 0,0:10:36.00,0:10:40.00,Default,,0000,0000,0000,,Məlumatlar bəzən düşündüyümüzdən də yaxşı olur. Bəziləri isə bunun əksini deyir. Dialogue: 0,0:10:41.00,0:10:43.00,Default,,0000,0000,0000,,Tam dəqiqlik olmasa da fərq aydın görsənir: Dialogue: 0,0:10:43.00,0:10:46.00,Default,,0000,0000,0000,,Kamboca ilə Sinqapurun arasındakı fərq Dialogue: 0,0:10:46.00,0:10:49.00,Default,,0000,0000,0000,,məlumatların zəifliyindən çoxdur. Şərqi Avropa - Dialogue: 0,0:10:49.00,0:10:55.00,Default,,0000,0000,0000,,uzunmüddətli Sovet iqtisadiyyatı, ancaq 10 illik müddətdə ölkələr özlərini Dialogue: 0,0:10:55.00,0:10:58.00,Default,,0000,0000,0000,,çox fərqli şəkildə göstərdilər. Burada isə Latın Amerikası ölkələridir. Dialogue: 0,0:10:58.00,0:11:02.00,Default,,0000,0000,0000,,Sağlam ölkə tapmaq üçün Kubaya getməyə ehtiyac yoxdur. Dialogue: 0,0:11:02.00,0:11:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Tezliklə Çili uşaq ölümü üzrə göstəricilərinin az olmasına görə Kubanı qabaqlayacaq Dialogue: 0,0:11:07.00,0:11:10.00,Default,,0000,0000,0000,,Burada isə yüksək gəlirli OECD ölkələridir. Dialogue: 0,0:11:10.00,0:11:14.00,Default,,0000,0000,0000,,Burada dünyadakı ümumi vəziyyəti Dialogue: 0,0:11:14.00,0:11:19.00,Default,,0000,0000,0000,,az-çox göstərdik. Əgər dünyada 1960-cı ildən başlayan Dialogue: 0,0:11:19.00,0:11:25.00,Default,,0000,0000,0000,,tempi müşahidə etsək görərik ki, Dialogue: 0,0:11:25.00,0:11:28.00,Default,,0000,0000,0000,,Mao Tsedun Çinə səhiyyə gətirdi və vəfat etdi, Dialogue: 0,0:11:28.00,0:11:33.00,Default,,0000,0000,0000,,Dalınca Den Siaopin gəldi və Çinə pul gətirdi. Çini yenə də əsas dalğaya saldı. Dialogue: 0,0:11:33.00,0:11:37.00,Default,,0000,0000,0000,,Burada ölkələrin necə fərqli şəkildə hərəkət etdiyini görürük, Dialogue: 0,0:11:37.00,0:11:41.00,Default,,0000,0000,0000,,ona görə də ümumi dünyanın inkişaf formatına Dialogue: 0,0:11:41.00,0:11:46.00,Default,,0000,0000,0000,,uyğun ölkəni tapmaq çətindir. Dialogue: 0,0:11:46.00,0:11:52.00,Default,,0000,0000,0000,,Sizləri yenidən 1960-cı ilə qaytarmaq istəyirəm. Dialogue: 0,0:11:52.00,0:12:02.00,Default,,0000,0000,0000,,Cənubi Koreyanı burdakı Braziliya ilə müqayisə etmək istərdim. Dialogue: 0,0:12:02.00,0:12:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Yazılar yoxa çıxdı - və burada olan Uqandanı da Dialogue: 0,0:12:07.00,0:12:12.00,Default,,0000,0000,0000,,müqayisə etmək istərdim. Hərəkətə gətiririk və budur. Dialogue: 0,0:12:12.00,0:12:21.00,Default,,0000,0000,0000,,Gördüyünüz kimi Cənubi Koreya çox sürətlə irəliləyir, bununla bərabər Dialogue: 0,0:12:21.00,0:12:24.00,Default,,0000,0000,0000,,Braziliyada irəliləyiş zəifdi. Dialogue: 0,0:12:24.00,0:12:30.00,Default,,0000,0000,0000,,Əgər yenidən geri qayıtsaq və onlara belə izlər qoysaq, Dialogue: 0,0:12:30.00,0:12:34.00,Default,,0000,0000,0000,,yenidən görə bilərsiniz ki, ölkələrin inkişafı Dialogue: 0,0:12:34.00,0:12:40.00,Default,,0000,0000,0000,,bir-birindən fərqli sürətdə olsa da amma ümumən Dialogue: 0,0:12:40.00,0:12:44.00,Default,,0000,0000,0000,,səhiyyə və pul artımı ilə eyni tempdə gedir. Bu da Dialogue: 0,0:12:44.00,0:12:48.00,Default,,0000,0000,0000,,maddi inkişafın səhiyyənin inkişafından asılı olması deməkdir Dialogue: 0,0:12:49.00,0:12:53.00,Default,,0000,0000,0000,,Buna misal olaraq birləşmiş Ərəb Əmirliyinin inkişafını göstərmək olar. Dialogue: 0,0:12:53.00,0:12:56.00,Default,,0000,0000,0000,,Onlar bu nöqtədən təbii ehtiyatlarla zəngin ölkə kimi gəlirdilər. Dialogue: 0,0:12:56.00,0:13:00.00,Default,,0000,0000,0000,,Pulları vardı, amma sağlamlıq bazarda satılmır. Dialogue: 0,0:13:00.00,0:13:04.00,Default,,0000,0000,0000,,Sağlamlığa sərmayə qoyulmalıdır. Uşaqları məktəblə təmin etmək lazımdır. Dialogue: 0,0:13:04.00,0:13:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Səhiyyə kadrları yetişməlidir. Əhali maariflənməlidir. Dialogue: 0,0:13:07.00,0:13:10.00,Default,,0000,0000,0000,,Şeyx Səid bu deyilənləri düzgün şəkildə həyata keçirə bildi Dialogue: 0,0:13:10.00,0:13:14.00,Default,,0000,0000,0000,,və neftin qiymətinin düşməsinə baxmayaraq, ölkəni bura qədər gətirdi. Dialogue: 0,0:13:14.00,0:13:18.00,Default,,0000,0000,0000,,Beləliklə, dünyanın təxmini əsas mənzərəsini görürük - Dialogue: 0,0:13:18.00,0:13:20.00,Default,,0000,0000,0000,,ölkələr əksərən öz pullarını Dialogue: 0,0:13:20.00,0:13:25.00,Default,,0000,0000,0000,,əvvəlki dövrlərə nisbətən daha səmərəli xərcləməyə meyllidilər. Dialogue: 0,0:13:25.00,0:13:32.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu ölkələrin orta statistik məlumatlarına uyğun mənzərəsidir. Ümumilikdə, Dialogue: 0,0:13:32.00,0:13:37.00,Default,,0000,0000,0000,,orta statistik məlumatın götürülməsi təhlükəlidir. Çünki Dialogue: 0,0:13:37.00,0:13:43.00,Default,,0000,0000,0000,,ölkələr arasında fərq var və bura baxsaq görərik ki, Dialogue: 0,0:13:43.00,0:13:49.00,Default,,0000,0000,0000,,bu gün Uqanda Cənubi Koreyanın 1960-cı ildəki vaziyyətindədir. Əgər Uqandanı bölsək Dialogue: 0,0:13:49.00,0:13:54.00,Default,,0000,0000,0000,,daxilində böyük fərqlər olduğunu görə bilərik. Ölkəni 5 hissəyə ayırdıq. Dialogue: 0,0:13:54.00,0:13:57.00,Default,,0000,0000,0000,,Ən varlı uqandalı 20%-lə burada, Dialogue: 0,0:13:57.00,0:14:01.00,Default,,0000,0000,0000,,Ən kasıblar isə orada-aşağıdadır. Cənubi Afrikanı da bölürəm. Dialogue: 0,0:14:01.00,0:14:06.00,Default,,0000,0000,0000,,Əgər dəhşətli aclığın hökm sürdüyü Nigeriyaya baxsaq, Dialogue: 0,0:14:06.00,0:14:11.00,Default,,0000,0000,0000,,belə halla qaşılaşarıq. Nigerlərin ən kasıb 20%-i orada, Dialogue: 0,0:14:11.00,0:14:14.00,Default,,0000,0000,0000,,və Cənubi Afrikanın ən varlı 20%- buradadır Dialogue: 0,0:14:14.00,0:14:19.00,Default,,0000,0000,0000,,və biz hələ də Afrikada problemlərin həllini müzakirə edirik. Dialogue: 0,0:14:19.00,0:14:22.00,Default,,0000,0000,0000,,Afrika çox qarışıq və fərqlidir. Yuxarıdakı beşliyin hamısına Dialogue: 0,0:14:22.00,0:14:26.00,Default,,0000,0000,0000,,QİÇS-ə universal yanaşmanı birtərəfli Dialogue: 0,0:14:26.00,0:14:30.00,Default,,0000,0000,0000,,tədbiq edə bilməzsiniz. Dünyanın təkmilləşdirilməsi Dialogue: 0,0:14:30.00,0:14:35.00,Default,,0000,0000,0000,,ayrı kontekstlərdən düşünülməli və xüsusilə regional səviyyədə Dialogue: 0,0:14:35.00,0:14:38.00,Default,,0000,0000,0000,,həyata keçirilməməlidir. Daha diqqətli, dəqiq olmalıyıq. Dialogue: 0,0:14:38.00,0:14:42.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu cür fərdi yanaşma şagirdlərin çox köməyinə gəlir. Dialogue: 0,0:14:42.00,0:14:47.00,Default,,0000,0000,0000,,Hətta daha çox siyasətçi və korporasiyalar dünyanın dəyişməsini Dialogue: 0,0:14:47.00,0:14:51.00,Default,,0000,0000,0000,,bu cür görməkdə maraqlıdır. Bəs bu niyə baş tutmur? Dialogue: 0,0:14:51.00,0:14:55.00,Default,,0000,0000,0000,,Nəyə görə əlimizdə olan məlumatlardan istifadə etmirik? BMT-də, Dialogue: 0,0:14:55.00,0:14:57.00,Default,,0000,0000,0000,,milli statistika agentliklərində, Dialogue: 0,0:14:57.00,0:15:01.00,Default,,0000,0000,0000,,universitetlər və QHT-lərdə məlumatlar mövcuddur. Dialogue: 0,0:15:01.00,0:15:03.00,Default,,0000,0000,0000,,Bəzən məlumatlar gizlədiyi üçün Dialogue: 0,0:15:03.00,0:15:08.00,Default,,0000,0000,0000,,internetə, ictimaiyyətə çıxarlmadığı üçün onlardan səmərəli istifadə edə bilmirik. Dialogue: 0,0:15:08.00,0:15:11.00,Default,,0000,0000,0000,,Dünyanın dəyişməsini əks etdirən bu məlumatlar Dialogue: 0,0:15:11.00,0:15:15.00,Default,,0000,0000,0000,,dövlət statistikası deyil. Bəzi buna bənzər internet Dialogue: 0,0:15:15.00,0:15:21.00,Default,,0000,0000,0000,,səhifələri var ki, müxtəlif bazalara istinad edilərək doldurulmuş, Dialogue: 0,0:15:21.00,0:15:26.00,Default,,0000,0000,0000,,bu məlumatları satırlar, şifrələyirlər bu cür mənasız satatistikanı. Dialogue: 0,0:15:26.00,0:15:29.00,Default,,0000,0000,0000,,( gülüş) (alqış) Dialogue: 0,0:15:29.00,0:15:33.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu bir şeyə yaramır. Bəs ehtiyac nəyədir? Məlumat bazamız var. Dialogue: 0,0:15:33.00,0:15:37.00,Default,,0000,0000,0000,,Yenisinə ehtiyac yoxdur. Bu yuxarıdakılar da daxil olmaqla Dialogue: 0,0:15:37.00,0:15:40.00,Default,,0000,0000,0000,,əla dizayn alətlərimiz var. Beləliklə məlummatları tərtibatla Dialogue: 0,0:15:40.00,0:15:45.00,Default,,0000,0000,0000,,əlaqələndirərək "Gapminder" adlı qeyri-kommersiya qurğusu yaratdıq. Dialogue: 0,0:15:45.00,0:15:48.00,Default,,0000,0000,0000,,London metrosundakı "boşluğa diqqət”-“mind the gap” yazısına uyğun - Dialogue: 0,0:15:48.00,0:15:51.00,Default,,0000,0000,0000,,"Gapminder"i ən uyğun ad hesab etdik. Dialogue: 0,0:15:51.00,0:15:55.00,Default,,0000,0000,0000,,Məlumatları əlaqələndirəcək belə bir proqram təminatı hazırladıq. Dialogue: 0,0:15:55.00,0:16:01.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu çox da çətin olmadı. Bir neçə ilə başa gəldi və animasiya da yaratdıq. Dialogue: 0,0:16:01.00,0:16:03.00,Default,,0000,0000,0000,,İstənilən statistikanı götürüb bu proqrama daxil edə bilərsiniz. Dialogue: 0,0:16:03.00,0:16:08.00,Default,,0000,0000,0000,,BMT-nin statistikası, həmçinin bəzi qurumlarının məlumatlarına istinad edirik. Dialogue: 0,0:16:08.00,0:16:12.00,Default,,0000,0000,0000,,Bəzi ölkələr məlumatlarının dünyaya çıxmasını qəbul ediblər. Dialogue: 0,0:16:12.00,0:16:15.00,Default,,0000,0000,0000,,Bizim isə hazırda axtarış funksiyasına yehtiyacımız var. Dialogue: 0,0:16:15.00,0:16:20.00,Default,,0000,0000,0000,,Statistikaları axtarılabiləcək formata köçürüb, Dialogue: 0,0:16:20.00,0:16:23.00,Default,,0000,0000,0000,,dünyaya açmaq istəyirik. Bütün bunun əvəzində biz nə eşidirki? Dialogue: 0,0:16:23.00,0:16:27.00,Default,,0000,0000,0000,,Əsas statistik orqanlarla danışmışam. Hər kəs belə deyir: Dialogue: 0,0:16:28.00,0:16:32.00,Default,,0000,0000,0000,,“Bu mümkün deyil. Bunu etmək olmaz. Statistik məlumatlar xüsusi olduğundan Dialogue: 0,0:16:32.00,0:16:35.00,Default,,0000,0000,0000,,onları digər adi məlumatlar kimi axtarış funksiyası ilə əldə etmək olmaz. Dialogue: 0,0:16:35.00,0:16:40.00,Default,,0000,0000,0000,,Statistik məlumatlar tələbələrə, iş adamlarına pulsuz verilə bilməz.” Dialogue: 0,0:16:40.00,0:16:43.00,Default,,0000,0000,0000,,Ancaq bizim də elə bu lazımdır. Dialogue: 0,0:16:43.00,0:16:46.00,Default,,0000,0000,0000,,Dövlət statistikası budur Dialogue: 0,0:16:46.00,0:16:49.00,Default,,0000,0000,0000,,və biz internetdə məlumatların gültək açmasını istərdik. Dialogue: 0,0:16:49.00,0:16:54.00,Default,,0000,0000,0000,,Əsas məsələ də onların əldə olunacaq formata salmaqdır, beləliklə insanlar Dialogue: 0,0:16:54.00,0:16:56.00,Default,,0000,0000,0000,,onları hərəkətə gətirmək üçün müxtəlif alətlərdən istifadə edə bilərlər. Dialogue: 0,0:16:56.00,0:17:01.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu mənada, sizlərə xoş xəbərim var: Dialogue: 0,0:17:01.00,0:17:05.00,Default,,0000,0000,0000,,BMT Statistikasının hazırkı rəhbəri bunu mümkün sayır amma Dialogue: 0,0:17:05.00,0:17:07.00,Default,,0000,0000,0000,,həm də “biz bunu edə bilmərik” deyir. Dialogue: 0,0:17:07.00,0:17:11.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:17:11.00,0:17:13.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu həqiqətən ağıllı adamdı, hə? Dialogue: 0,0:17:13.00,0:17:15.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:17:15.00,0:17:19.00,Default,,0000,0000,0000,,Beləliklə, önümüzdəki illərdə statistikalarda çox dəyişiklik olacağını görə bilərik Dialogue: 0,0:17:19.00,0:17:23.00,Default,,0000,0000,0000,,Gəlirlərin bölünməsində yeni aspektlər olduğunu görə bilərik. Dialogue: 0,0:17:23.00,0:17:28.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu Çinin 1970-ci il gəlir bölgüsüdür. Dialogue: 0,0:17:29.00,0:17:34.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu isə Birləşmiş Ştatların - 1970-ci il. Dialogue: 0,0:17:34.00,0:17:38.00,Default,,0000,0000,0000,,Demək olar ki, kəsişmirlər. Sonrasına baxaq. Dialogue: 0,0:17:38.00,0:17:43.00,Default,,0000,0000,0000,,Çin inkişaf edir, bərabərlik ideyası aradan qalxır, Dialogue: 0,0:17:43.00,0:17:47.00,Default,,0000,0000,0000,,ABŞ-a tərəf yayılma gedir. Dialogue: 0,0:17:47.00,0:17:49.00,Default,,0000,0000,0000,,Ruha bənzər vəziyyətdə, hə? Dialogue: 0,0:17:49.00,0:17:51.00,Default,,0000,0000,0000,,(gülüş) Dialogue: 0,0:17:51.00,0:18:01.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu xeyli qorxuludur, amma məlumatın olması vacibdir. Dialogue: 0,0:18:01.00,0:18:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Bunları görməyimizə ehtiyac var. Lakin müzakirə etmək əvəzinə Dialogue: 0,0:18:07.00,0:18:12.00,Default,,0000,0000,0000,,hər 1000 nəfərə düşən internet istifadəçiləri ilə yekunlaşdırmaq istərdim. Dialogue: 0,0:18:12.00,0:18:17.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu proqramın köməyilə ölkələrdə baş verən 500-ə yaxın dəyişikliyi asanlıqla öyrənə bilərsiniz Dialogue: 0,0:18:17.00,0:18:21.00,Default,,0000,0000,0000,,Bunları yeniləmək müəyyən vaxt apara bilər. Dialogue: 0,0:18:21.00,0:18:26.00,Default,,0000,0000,0000,,Absis oxunda istədiyiniz dəyişikliyi görə bilərsiniz. Dialogue: 0,0:18:26.00,0:18:31.00,Default,,0000,0000,0000,,İstərdik ki, məlumat bazalarına giriş pulsuz olsun, Dialogue: 0,0:18:31.00,0:18:34.00,Default,,0000,0000,0000,,Onları axtarıla biləcək, bir toxunuşla Dialogue: 0,0:18:34.00,0:18:39.00,Default,,0000,0000,0000,,başa düşüləcək qrafik formata salmaq mümkün olsun. Dialogue: 0,0:18:39.00,0:18:42.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu isə statistiklərin xoşuna gəlmir, Dialogue: 0,0:18:42.00,0:18:51.00,Default,,0000,0000,0000,,çünki onlar bunu real hesab etmir və statistik-analitik metodlara ehtiyac olduğunu deyirlər Dialogue: 0,0:18:51.00,0:18:54.00,Default,,0000,0000,0000,,Ancaq bu fərziyyədən başqa bir şey deyil. Dialogue: 0,0:18:54.00,0:18:58.00,Default,,0000,0000,0000,,Məruzəmi dünyanın internetlə bağlı gedişatına dair statistika ilə sona çatdırıram Dialogue: 0,0:18:58.00,0:19:02.00,Default,,0000,0000,0000,,İnternet istifadəçilərinin sayı bu cür artır. Bu adam başına düşən ÜDM-dir. Dialogue: 0,0:19:02.00,0:19:07.00,Default,,0000,0000,0000,,Bu irəliləməkdə olan yeni texnologiyalardır və həqiqətən Dialogue: 0,0:19:07.00,0:19:12.00,Default,,0000,0000,0000,,çox gözəl şəkildə ölkələrin iqtisadiyyatı ilə tamalanır. Buna görə də 100 dollarlıq Dialogue: 0,0:19:12.00,0:19:15.00,Default,,0000,0000,0000,,kompüter lazımlı görünür. Bu yaxşı tendensiyadır. Dialogue: 0,0:19:15.00,0:19:18.00,Default,,0000,0000,0000,,Sanki dünya hamarlaşır, elə deyilmi? Sadəcə iqtisadiyyatı deyil, Dialogue: 0,0:19:18.00,0:19:21.00,Default,,0000,0000,0000,,digər sahələri də inkişaf etdirməkdə olan ölkələri illərcə izləmək Dialogue: 0,0:19:21.00,0:19:25.00,Default,,0000,0000,0000,,maraqlı olacaq. Sizin də dövlət statistik məlumatları vasitəsilə Dialogue: 0,0:19:25.00,0:19:27.00,Default,,0000,0000,0000,,bu müşahidəyə qoşulmağınızı arzu edirəm. Təşəkkürlər. Dialogue: 0,0:19:28.00,0:19:31.00,Default,,0000,0000,0000,,(alqış)