1
00:00:00,000 --> 00:00:04,000
Təxminən 10 il əvvəl, isveçli tələbələrə "Qlobal inkişaf" mövzusunu

2
00:00:04,000 --> 00:00:08,000
tədris edirdim. Bu dövr "Afrikada aclıq" mövzusunda Afrikalı həmkarlarımla

3
00:00:08,000 --> 00:00:12,000
apardığım təxminən 20 illik tədiqiqatdan sonrakı müddəti əhatə edir.

4
00:00:12,000 --> 00:00:16,000
Demək olar ki, dünya haqda az-çox biliyim vardı.

5
00:00:16,000 --> 00:00:21,000
Beleliklə, Kalorinska Tibb Universitetində fəaliyyətə başladım.

6
00:00:21,000 --> 00:00:25,000
Bakalavrlara "Qlobal səhiyyə" mövzusunu deyirdim. Bu cür fürsət

7
00:00:25,000 --> 00:00:28,000
həm də bir az həyacanlı idi. Fikirləşirdim ki, burdakı tələbələr

8
00:00:28,000 --> 00:00:31,000
İsveç universitetlərində ən yüksək göstəriciləri olanlardı,

9
00:00:31,000 --> 00:00:34,000
və güman edirdim ki, onlar mənim onlara

10
00:00:34,000 --> 00:00:38,000
öyrədəcəyim hər şeyi bilirlər. Elə ilk mühazirədə bir sınaq apardım.

11
00:00:38,000 --> 00:00:41,000
Mənə çox şeylər öyrətmiş suallardan bir belə oldu:

12
00:00:41,000 --> 00:00:45,000
“Aşağıdakı beş cütlükdə ən çox uşaq ölümü hansı ölkədədir?”

13
00:00:45,000 --> 00:00:49,000
Birində uşaq ölümü digərinə nisbətən 2 dəfə çox olan ölkələri

14
00:00:49,000 --> 00:00:54,000
birgə qruplaşdırdım. Bu halda fərq daha böyük olaraq

15
00:00:54,000 --> 00:00:59,000
məlumatların qeyri-müəyyənliyi anlamından kənara çıxırdı.

16
00:00:59,000 --> 00:01:01,000
sizləri imtahan etmirəm amma

17
00:01:01,000 --> 00:01:06,000
cavab - Türkiyə, Polşa, Rusiya, Pakistan, və Cənubi Afrikadır.

18
00:01:06,000 --> 00:01:09,000
Bu isə isveçli tələbələrin nəticələridir. Çox dar bir etimad intervalı

19
00:01:09,000 --> 00:01:12,000
yarandı ki, bu də məni çox sevindirdi:

20
00:01:12,000 --> 00:01:16,000
mümkün 5 cavabdan 1.8-i doğru idi. Yəni burda həqiqətən də

21
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
beynəlxalq səhiyyə üzrə mühazirənin

22
00:01:19,000 --> 00:01:21,000
(gülüş) yeri vardı.

23
00:01:21,000 --> 00:01:25,000
Lakin bir axşam, hesabat hazırlayarkən,

24
00:01:25,000 --> 00:01:29,000
əsl kəşf etdiyimi anladım. Başa düşdüm ki,

25
00:01:29,000 --> 00:01:34,000
statistika baxımından yüksək göstəricili isveçli tələbələr

26
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
dünya haqqında şimpanzedən daha az

27
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
biliyə sahibdirlər. (gülüş)

28
00:01:38,000 --> 00:01:42,000
Çünki şimpanzeyə Şri Lanka və Türkiyənin hər birinə görə bir banan versəydim

29
00:01:42,000 --> 00:01:45,000
sualların 50%-nə düzgün cavab verərdi.

30
00:01:45,000 --> 00:01:49,000
Lakin tələbələr buna qadir deyildilər. Məni narahat edən şey onların

31
00:01:49,000 --> 00:01:52,000
savadsızlığı yox, streotip düşüncə tərzi idi.

32
00:01:52,000 --> 00:01:56,000
Qeyri-etik olsa da Universitetin müəllimləri üzərində də təcrübə apardım

33
00:01:56,000 --> 00:01:57,000
(gülüş)

34
00:01:57,000 --> 00:01:59,000
Nobel tibb mükafatına səviyyəsində və

35
00:01:59,000 --> 00:02:01,000
onların da şimpanze olmasını aşkarladım.

36
00:02:01,000 --> 00:02:04,000
(gülüş)

37
00:02:04,000 --> 00:02:08,000
Bu nöqtədə fikir mübadiləsinə ehtiyac olduğunu başa düşdüm,

38
00:02:08,000 --> 00:02:11,000
axı dünyanın gedişatını anlatan və hər bir ölkədəki

39
00:02:11,000 --> 00:02:14,000
uşaq sağlamlığı haqda göstəricilər hamıya məlumdur.

40
00:02:14,000 --> 00:02:19,000
Bu məlumatları əks etdirən belə bir proqram yaratdıq: hər dairə bir ölkəni bildirir.

41
00:02:19,000 --> 00:02:25,000
Burda gördüyünüz ölkə Çindir, buradakı isə Hindistan.

42
00:02:25,000 --> 00:02:31,000
Dairənin böyüklüyü əhalinin sayını və burdakı absis oxu isə doğum səviyyəsini göstərir.

43
00:02:31,000 --> 00:02:34,000
Çünki tələbələrimdən ilk dəfə

44
00:02:34,000 --> 00:02:36,000
dünyaya baxışlarını öyrənmək üçün

45
00:02:36,000 --> 00:02:38,000
"Dünya haqqında nə fikirləşirsiniz?" deyə soruşanda

46
00:02:38,000 --> 00:02:42,000
dərsliklərinin yalnız şəkilli kitab olduğunu kəşf elədim.

47
00:02:42,000 --> 00:02:43,000
(gülüş)

48
00:02:43,000 --> 00:02:46,000
Onlara görə dünya "biz" və "onlar"dan ibarətdir -

49
00:02:46,000 --> 00:02:49,000
"Biz Qərb, onlar isə üçüncü dünya ölkələridir”

50
00:02:49,000 --> 00:02:52,000
- “Bəs Qərb deyəndə nə başa düşürsünüz?”

51
00:02:52,000 --> 00:02:57,000
- “Qərb - uzun ömür və kiçik ailə, üçüncü dünya - qısa ömür və geniş ailə”

52
00:02:57,000 --> 00:03:03,000
Burada olduğu kimi doğum səviyyəsini - orta hesabla bir qadına düşən uşaq sayı -

53
00:03:03,000 --> 00:03:07,000
- bir, iki, üç, dörd, təxminən səkkiz uşağa qədər artır.

54
00:03:07,000 --> 00:03:13,000
Əlimizdə 1960-62-ci ildən başlayaraq bütün ölkələrdəki ailə tərkibinə dair yaxşı məlumatlarımız var,

55
00:03:13,000 --> 00:03:16,000
həm də daha dəqiq. Buradaki gözlənilən uzunömürlülük

56
00:03:16,000 --> 00:03:20,000
ölkələrdən asılı olaraq 30-70 yaş arası dəyişir.

57
00:03:20,000 --> 00:03:23,000
1962-ci ildə burada həqiqətən də bəzi sənaye ölkələrində

58
00:03:23,000 --> 00:03:28,000
kiçik tərkibli və uzun ömürlü ailələr yaşayırdı.

59
00:03:28,000 --> 00:03:30,000
Və burada inkişaf etməkdə olan ölkələrdə:

60
00:03:30,000 --> 00:03:33,000
qısa ömrü və geniş tərkibli ailələri yaşayırdı.

61
00:03:33,000 --> 00:03:37,000
İndi baxaq görək 1962-ci ildən hansı dəyişikliklər baş verib.

62
00:03:37,000 --> 00:03:40,000
Tələbələr ölkələri bu cür bölməkdə haqlı idilər?

63
00:03:41,000 --> 00:03:44,000
İnkişaf etməkdə olan ölkələr kiçik ailələrlə burada,

64
00:03:44,000 --> 00:03:46,000
uzun ömürlülər isə buradadırlar ?

65
00:03:46,000 --> 00:03:49,000
Ok. Dünyanı dayandıraq. Bunlar hamısı BMT-nin müsaid

66
00:03:49,000 --> 00:03:52,000
məlumatlarıdır. Başlayaq. Görürsünüz oranı?

67
00:03:52,000 --> 00:03:55,000
Çindir, daha yaxşı sağlamlıq göstəriciləri ilə irələyir.

68
00:03:55,000 --> 00:03:58,000
Yaşıl rəngli Latın Amerikasi ölkələri daha kiçik tərkibli alilərə doğru irəliləyir.

69
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
Sarı rənglilər isə ərəb ölkələridir -

70
00:04:01,000 --> 00:04:05,000
- daha böyük ailələrə - amma yox, uzun ömür və kiçik ailələrə doğru,

71
00:04:05,000 --> 00:04:08,000
aşağıdakı yaşıllar isə Afrika ölkələridir, yerlərində sayırlar

72
00:04:08,000 --> 00:04:11,000
Bu Hindistandır. İndoneziya yüksək sürətlə irəliləyir

73
00:04:11,000 --> 00:04:12,000
(gülüş)

74
00:04:12,000 --> 00:04:15,000
80-ci illər: Banqladeş hələ də Afrika ölkələrinin arasındadır.

75
00:04:15,000 --> 00:04:18,000
Ancaq baxın- 80-ci illərdə möcüzə baş verir:

76
00:04:18,000 --> 00:04:21,000
imamlar ailə planlamasını dəstəkləməyə başlayırlar.

77
00:04:21,000 --> 00:04:26,000
Onlar bu küncə yaxınlaşırlar. 90-cı illər, dəhşətli QİÇS epidemiyası

78
00:04:26,000 --> 00:04:29,000
Afrika ölkələrində ömürləri qısaldır

79
00:04:29,000 --> 00:04:33,000
və digər ölkələr uzunömürlü və kiçik ailələrlə bu küncə yaxınlaşırlar,

80
00:04:33,000 --> 00:04:37,000
və sonunda tamamilə yeni dünya qarşımızdadır.

81
00:04:37,000 --> 00:04:50,000
(alqışlar)

82
00:04:50,000 --> 00:04:55,000
Gəlin birbaşa ABŞ və Vyetnamı müqayisə edək.

83
00:04:55,000 --> 00:05:00,000
1964-cü il: Amerikalılara məxsus kiçik ailələr və uzun ömürlülük;

84
00:05:00,000 --> 00:05:04,000
Vyetnamda isə geniş ailələr və qısa ömürlüllük. Nə baş verdiyinə baxaq:

85
00:05:04,000 --> 00:05:10,000
müharibə zamanının məlumatlarına görə ölüm sayının çoxluğuna baxmayaraq,

86
00:05:10,000 --> 00:05:13,000
yaşam müddəti artır. İlin sonlarına doğru

87
00:05:13,000 --> 00:05:16,000
Vyetnamda ailə planlanması başlayır və ölkə kiçik ailələrə doğru irəliləyir.

88
00:05:16,000 --> 00:05:19,000
ABŞ isə daha uzun ömür və eyni ailə həcmiylə

89
00:05:19,000 --> 00:05:22,000
orada qərar tutur. Və budur 80-ci illər,

90
00:05:22,000 --> 00:05:25,000
onlar kommunist planlamasından bazar iqtisadiyyatına keçirlər,

91
00:05:25,000 --> 00:05:29,000
və bu keçid sosial həyatdan da sürətlə gedir. Nəticədə,

92
00:05:29,000 --> 00:05:34,000
2003-cü ildə Vyetnamda yaşam müddəti və ailə tərkibi göstəriciləri ABŞ-ın

93
00:05:34,000 --> 00:05:41,000
müharibənin son dövrü - 1974-cü ilə aid göstəriciləriylə eynidir.

94
00:05:41,000 --> 00:05:45,000
Məncə, bu cür məlumatlara baxmadan

95
00:05:45,000 --> 00:05:49,000
Asiyanın böyük iqtisadi dəyişiklikdən daha öncə

96
00:05:49,000 --> 00:05:53,000
sosial dəyişikliklərin baş verdiyini anlamarıq.

97
00:05:53,000 --> 00:05:58,000
Gəlin indi başqa bir aspektə -

98
00:05:58,000 --> 00:06:05,000
dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsü aspektinə keçək. Bu dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsüdür.

99
00:06:05,000 --> 00:06:10,000
Günə 1, 10, və ya 100 dollar.

100
00:06:10,000 --> 00:06:14,000
Varlılarla kasıblar arasında uçurumun olması fikri bir mifdir.

101
00:06:14,000 --> 00:06:18,000
Sadəcə gördüyünüz bu insanları göstərən təpəcik var.

102
00:06:19,000 --> 00:06:23,000
Gəlin gəlir bölgüsünə nəzər salaq: budur,

103
00:06:23,000 --> 00:06:29,000
dünya əhalisinin 20%-i olan ən varlı təbəqəsi dünyanın

104
00:06:29,000 --> 00:06:36,000
illik gəlirinin təxminən 74%-nə sahibdirlər. Kasıb 20%-i isə

105
00:06:36,000 --> 00:06:41,000
bu gəlirin sadəcə 2%-nə sahibdirlər.

106
00:06:41,000 --> 00:06:45,000
Bu inkişafda olan ölkə anlayışının şübhəli olduğunu göstərir.

107
00:06:45,000 --> 00:06:50,000
Buradakıların digərlərinə maddi yardım edirlər. Ancaq burada - mərkəzdə

108
00:06:50,000 --> 00:06:54,000
dünya əhalisinin çox hissəsi dayanır, onlar gəlirlərin 24%-nə sahibdirlər.

109
00:06:54,000 --> 00:06:58,000
Bunu başqa formatda da eşitmişik. Bunlar kimlərdir?

110
00:06:58,000 --> 00:07:02,000
Digər dövlətlər hanı? Sizə Afrikanı göstərə bilərəm.

111
00:07:02,000 --> 00:07:07,000
Budur, dünya əhalisinin 10%-i, əksəriyyəti kasıbdır.

112
00:07:07,000 --> 00:07:12,000
Bu OECD-dir. Varlı "ölkə", BMT-nin özəl bir klubu.

113
00:07:12,000 --> 00:07:17,000
Onlar burada - yuxarıdadırlar. Afrika və OECD arasında böyük fərq ortada.

114
00:07:17,000 --> 00:07:20,000
Bu isə Latın Amerikasıdır. Dünyada hər bir təbəqə burada mövcuddur -

115
00:07:20,000 --> 00:07:23,000
ən kasıbından tutmuş an varlısına qədər.

116
00:07:23,000 --> 00:07:28,000
Və onun üstündə Şərqi-Avropanı, Şərqi-Asiyanı

117
00:07:28,000 --> 00:07:33,000
və Cənubi-Asiyanı qoya bilərik. Təxminən 1970-ci ildə bu ölkələrin

118
00:07:33,000 --> 00:07:38,000
görüntüsünə baxarkən fərqi asanlıqla müşahidə edə bilərik.

119
00:07:38,000 --> 00:07:42,000
Tam kasıblıq şəraitində yaşayanların çoxu asiyalılar idi.

120
00:07:42,000 --> 00:07:49,000
Dünyadakı yoxsulluq problemi birbaşa Asiya ilə bağlı idi.

121
00:07:49,000 --> 00:07:52,000
Dünyaya zamanın axını ilə nəzər salsaq

122
00:07:52,000 --> 00:07:55,000
əhali artımı ilə yüz minlərlə asiyalının yoxsulluqdan çıxdığını

123
00:07:55,000 --> 00:07:58,000
və digərlərinin isə yoxsullaşdığını görərik

124
00:07:58,000 --> 00:08:02,000
Dünya Bankının irəli sürdüyü ən yaxşı təxminlərə görə,

125
00:08:02,000 --> 00:08:06,000
tezlikə bölgü aradan qalxacaq, əksər əhali ortada mövqe tutacaq

126
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
Bu əlbəttə ki, logoritmik cədvəldir,

127
00:08:08,000 --> 00:08:13,000
amma biz iqtisadiyyatı artım faizi ilə müəyyən edirik.

128
00:08:13,000 --> 00:08:19,000
Bunu faiz artımı kimi qəbul edirik. Burarda dəyişiklik etsəm və

129
00:08:19,000 --> 00:08:23,000
ailə gəlirləri əvəzinə adambaşına düşən ÜDM-ni qoysam

130
00:08:23,000 --> 00:08:29,000
və fərdi məlumatları ÜDM-nin regional göstəriciləri ilə əvəz etsəm

131
00:08:29,000 --> 00:08:33,000
və budur regionları ayırıram, kürənin böyüklüyü əhalinin sayını göstərir.

132
00:08:33,000 --> 00:08:36,000
OECD burada, orada isə Afrikanın Sub-Sahara ölkələridir,

133
00:08:36,000 --> 00:08:39,000
və buradan ərəb ölkələrini ayırsaq,

134
00:08:39,000 --> 00:08:43,000
həm Afrika, həm də Asiya olan ərəb ölkəlrini ayırsaq,

135
00:08:43,000 --> 00:08:48,000
və buradakı absis oxuna böyütsək və ölçülərə sosial dəyərlər

136
00:08:48,000 --> 00:08:51,000
qatsaq - uşaqların həyatda qalma göstəricisini

137
00:08:51,000 --> 00:08:56,000
absis oxunda pul, burada isə uşaqların həyatda qalma göstəriciləri görünür -

138
00:08:56,000 --> 00:09:00,000
bəzi ölkələrdə uşaqların 99,7%-i 5 yaşına qədər həyatda qalır -

139
00:09:00,000 --> 00:09:04,000
digərlərində bu göstərici 70%-dir. Bu nöqtədə

140
00:09:04,000 --> 00:09:08,000
OECD, Latın Amerikası, Sub-Sahara Afrikası, Şərqi Avropa,

141
00:09:08,000 --> 00:09:12,000
Şərqi Asiya, Ərəb ölkələri və Cənubi Asiya arasında fərq nəzərə çarpır.

142
00:09:12,000 --> 00:09:17,000
Uşaqların həyatda qalması və pul arasında güclü asılılıq var.

143
00:09:17,000 --> 00:09:25,000
Sub-Sahara Afrikasını da bölək - burada səhiyyə yuxarılarda isə yüksək səviyyali səhiyyə görsənir.

144
00:09:25,000 --> 00:09:30,000
Burada Sub-Sahara Afrikasını ölkələr üzrə bölürəm

145
00:09:30,000 --> 00:09:35,000
və bu bölünmədə də kürələrin ölçüsü əhalinin sayını bildirir.

146
00:09:35,000 --> 00:09:39,000
Siero Leone burada aşağıda, Mavriki isə orada- yuxarıdadır. Mavriki ticarət

147
00:09:39,000 --> 00:09:42,000
maneəsini aşan ilk ölkə idi və onlar istehsal etdikləri şəkər və

148
00:09:43,000 --> 00:09:48,000
tekstili Avropa və Şimali Amerika bazarlarına asanlıqla ixrac edirdilər.

149
00:09:48,000 --> 00:09:52,000
Afrikada böyük fərq var. Qana burda mərkazdədir.

150
00:09:52,000 --> 00:09:55,000
Sierra Leonedə - humanitar yardım.

151
00:09:55,000 --> 00:10:00,000
Uqandada - inkişaf üçün ayrılan yardım. Buraya sərmayə vaxtıdır

152
00:10:00,000 --> 00:10:03,000
Bura tətilə getmək olar. Afrika daxilində bizim fikirləşdiyimiz kimi

153
00:10:03,000 --> 00:10:08,000
heç də hər şey eyni deyil - fərq böyükdür.

154
00:10:08,000 --> 00:10:12,000
Cənubi Asiyanı da bölə bilərik - Hindistan mərkəzdə duran böyük kürədir.

155
00:10:12,000 --> 00:10:16,000
Şri Lanka ilə Əfqanıstan arasında böyük fərq görünür.

156
00:10:16,000 --> 00:10:20,000
Ərəb ölkələrini də bölə bilərik. Eyni iqlim, eyni mədəniyyət,

157
00:10:20,000 --> 00:10:24,000
eyni din - qonşu olmalarına baxmayaraq aralarında böyük fərq var.

158
00:10:24,000 --> 00:10:29,000
Yəmən - vətəndaş müharibəsi. Birləşmiş Ərəb Əmirliyi - sərfəli və düzgün bölüşmüş pul.

159
00:10:29,000 --> 00:10:36,000
Tam real. Ölkəyə xaricdən gələn bütün işçilərin bütün övladları da daxil olmaqla

160
00:10:36,000 --> 00:10:40,000
Məlumatlar bəzən düşündüyümüzdən də yaxşı olur. Bəziləri isə bunun əksini deyir.

161
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
Tam dəqiqlik olmasa da fərq aydın görsənir:

162
00:10:43,000 --> 00:10:46,000
Kamboca ilə Sinqapurun arasındakı fərq

163
00:10:46,000 --> 00:10:49,000
məlumatların zəifliyindən çoxdur. Şərqi Avropa -

164
00:10:49,000 --> 00:10:55,000
uzunmüddətli Sovet iqtisadiyyatı, ancaq 10 illik müddətdə ölkələr özlərini

165
00:10:55,000 --> 00:10:58,000
çox fərqli şəkildə göstərdilər. Burada isə Latın Amerikası ölkələridir.

166
00:10:58,000 --> 00:11:02,000
Sağlam ölkə tapmaq üçün Kubaya getməyə ehtiyac yoxdur.

167
00:11:02,000 --> 00:11:07,000
Tezliklə Çili uşaq ölümü üzrə göstəricilərinin az olmasına görə Kubanı qabaqlayacaq

168
00:11:07,000 --> 00:11:10,000
Burada isə yüksək gəlirli OECD ölkələridir.

169
00:11:10,000 --> 00:11:14,000
Burada dünyadakı ümumi vəziyyəti

170
00:11:14,000 --> 00:11:19,000
az-çox göstərdik. Əgər dünyada 1960-cı ildən başlayan

171
00:11:19,000 --> 00:11:25,000
tempi müşahidə etsək görərik ki,

172
00:11:25,000 --> 00:11:28,000
Mao Tsedun Çinə səhiyyə gətirdi və vəfat etdi,

173
00:11:28,000 --> 00:11:33,000
Dalınca Den Siaopin gəldi və Çinə pul gətirdi. Çini yenə də əsas dalğaya saldı.

174
00:11:33,000 --> 00:11:37,000
Burada ölkələrin necə fərqli şəkildə hərəkət etdiyini görürük,

175
00:11:37,000 --> 00:11:41,000
ona görə də ümumi dünyanın inkişaf formatına

176
00:11:41,000 --> 00:11:46,000
uyğun ölkəni tapmaq çətindir.

177
00:11:46,000 --> 00:11:52,000
Sizləri yenidən 1960-cı ilə qaytarmaq istəyirəm.

178
00:11:52,000 --> 00:12:02,000
Cənubi Koreyanı burdakı Braziliya ilə müqayisə etmək istərdim.

179
00:12:02,000 --> 00:12:07,000
Yazılar yoxa çıxdı - və burada olan Uqandanı da

180
00:12:07,000 --> 00:12:12,000
müqayisə etmək istərdim. Hərəkətə gətiririk və budur.

181
00:12:12,000 --> 00:12:21,000
Gördüyünüz kimi Cənubi Koreya çox sürətlə irəliləyir, bununla bərabər

182
00:12:21,000 --> 00:12:24,000
Braziliyada irəliləyiş zəifdi.

183
00:12:24,000 --> 00:12:30,000
Əgər yenidən geri qayıtsaq və onlara belə izlər qoysaq,

184
00:12:30,000 --> 00:12:34,000
yenidən görə bilərsiniz ki, ölkələrin inkişafı

185
00:12:34,000 --> 00:12:40,000
bir-birindən fərqli sürətdə olsa da amma ümumən

186
00:12:40,000 --> 00:12:44,000
səhiyyə və pul artımı ilə eyni tempdə gedir. Bu da

187
00:12:44,000 --> 00:12:48,000
maddi inkişafın səhiyyənin inkişafından asılı olması deməkdir

188
00:12:49,000 --> 00:12:53,000
Buna misal olaraq birləşmiş Ərəb Əmirliyinin inkişafını göstərmək olar.

189
00:12:53,000 --> 00:12:56,000
Onlar bu nöqtədən təbii ehtiyatlarla zəngin ölkə kimi gəlirdilər.

190
00:12:56,000 --> 00:13:00,000
Pulları vardı, amma sağlamlıq bazarda satılmır.

191
00:13:00,000 --> 00:13:04,000
Sağlamlığa sərmayə qoyulmalıdır. Uşaqları məktəblə təmin etmək lazımdır.

192
00:13:04,000 --> 00:13:07,000
Səhiyyə kadrları yetişməlidir. Əhali maariflənməlidir.

193
00:13:07,000 --> 00:13:10,000
Şeyx Səid bu deyilənləri düzgün şəkildə həyata keçirə bildi

194
00:13:10,000 --> 00:13:14,000
və neftin qiymətinin düşməsinə baxmayaraq, ölkəni bura qədər gətirdi.

195
00:13:14,000 --> 00:13:18,000
Beləliklə, dünyanın təxmini əsas mənzərəsini görürük -

196
00:13:18,000 --> 00:13:20,000
ölkələr əksərən öz pullarını

197
00:13:20,000 --> 00:13:25,000
əvvəlki dövrlərə nisbətən daha səmərəli xərcləməyə meyllidilər.

198
00:13:25,000 --> 00:13:32,000
Bu ölkələrin orta statistik məlumatlarına uyğun mənzərəsidir. Ümumilikdə,

199
00:13:32,000 --> 00:13:37,000
orta statistik məlumatın götürülməsi təhlükəlidir. Çünki

200
00:13:37,000 --> 00:13:43,000
ölkələr arasında fərq var və bura baxsaq görərik ki,

201
00:13:43,000 --> 00:13:49,000
bu gün Uqanda Cənubi Koreyanın 1960-cı ildəki vaziyyətindədir. Əgər Uqandanı bölsək

202
00:13:49,000 --> 00:13:54,000
daxilində böyük fərqlər olduğunu görə bilərik. Ölkəni 5 hissəyə ayırdıq.

203
00:13:54,000 --> 00:13:57,000
Ən varlı uqandalı 20%-lə burada,

204
00:13:57,000 --> 00:14:01,000
Ən kasıblar isə orada-aşağıdadır. Cənubi Afrikanı da bölürəm.

205
00:14:01,000 --> 00:14:06,000
Əgər dəhşətli aclığın hökm sürdüyü Nigeriyaya baxsaq,

206
00:14:06,000 --> 00:14:11,000
belə halla qaşılaşarıq. Nigerlərin ən kasıb 20%-i orada,

207
00:14:11,000 --> 00:14:14,000
və Cənubi Afrikanın ən varlı 20%- buradadır

208
00:14:14,000 --> 00:14:19,000
və biz hələ də Afrikada problemlərin həllini müzakirə edirik.

209
00:14:19,000 --> 00:14:22,000
Afrika çox qarışıq və fərqlidir. Yuxarıdakı beşliyin hamısına

210
00:14:22,000 --> 00:14:26,000
QİÇS-ə universal yanaşmanı birtərəfli

211
00:14:26,000 --> 00:14:30,000
tədbiq edə bilməzsiniz. Dünyanın təkmilləşdirilməsi

212
00:14:30,000 --> 00:14:35,000
ayrı kontekstlərdən düşünülməli və xüsusilə regional səviyyədə

213
00:14:35,000 --> 00:14:38,000
həyata keçirilməməlidir. Daha diqqətli, dəqiq olmalıyıq.

214
00:14:38,000 --> 00:14:42,000
Bu cür fərdi yanaşma şagirdlərin çox köməyinə gəlir.

215
00:14:42,000 --> 00:14:47,000
Hətta daha çox siyasətçi və korporasiyalar dünyanın dəyişməsini

216
00:14:47,000 --> 00:14:51,000
bu cür görməkdə maraqlıdır. Bəs bu niyə baş tutmur?

217
00:14:51,000 --> 00:14:55,000
Nəyə görə əlimizdə olan məlumatlardan istifadə etmirik? BMT-də,

218
00:14:55,000 --> 00:14:57,000
milli statistika agentliklərində,

219
00:14:57,000 --> 00:15:01,000
universitetlər və QHT-lərdə məlumatlar mövcuddur.

220
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
Bəzən məlumatlar gizlədiyi üçün

221
00:15:03,000 --> 00:15:08,000
internetə, ictimaiyyətə çıxarlmadığı üçün onlardan səmərəli istifadə edə bilmirik.

222
00:15:08,000 --> 00:15:11,000
Dünyanın dəyişməsini əks etdirən bu məlumatlar

223
00:15:11,000 --> 00:15:15,000
dövlət statistikası deyil. Bəzi buna bənzər internet

224
00:15:15,000 --> 00:15:21,000
səhifələri var ki, müxtəlif bazalara istinad edilərək doldurulmuş,

225
00:15:21,000 --> 00:15:26,000
bu məlumatları satırlar, şifrələyirlər bu cür mənasız satatistikanı.

226
00:15:26,000 --> 00:15:29,000
( gülüş) (alqış)

227
00:15:29,000 --> 00:15:33,000
Bu bir şeyə yaramır. Bəs ehtiyac nəyədir? Məlumat bazamız var.

228
00:15:33,000 --> 00:15:37,000
Yenisinə ehtiyac yoxdur. Bu yuxarıdakılar da daxil olmaqla

229
00:15:37,000 --> 00:15:40,000
əla dizayn alətlərimiz var. Beləliklə məlummatları tərtibatla

230
00:15:40,000 --> 00:15:45,000
əlaqələndirərək "Gapminder" adlı qeyri-kommersiya qurğusu yaratdıq.

231
00:15:45,000 --> 00:15:48,000
London metrosundakı "boşluğa diqqət”-“mind the gap” yazısına uyğun -

232
00:15:48,000 --> 00:15:51,000
"Gapminder"i ən uyğun ad hesab etdik.

233
00:15:51,000 --> 00:15:55,000
Məlumatları əlaqələndirəcək belə bir proqram təminatı hazırladıq.

234
00:15:55,000 --> 00:16:01,000
Bu çox da çətin olmadı. Bir neçə ilə başa gəldi və animasiya da yaratdıq.

235
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
İstənilən statistikanı götürüb bu proqrama daxil edə bilərsiniz.

236
00:16:03,000 --> 00:16:08,000
BMT-nin statistikası, həmçinin bəzi qurumlarının məlumatlarına istinad edirik.

237
00:16:08,000 --> 00:16:12,000
Bəzi ölkələr məlumatlarının dünyaya çıxmasını qəbul ediblər.

238
00:16:12,000 --> 00:16:15,000
Bizim isə hazırda axtarış funksiyasına yehtiyacımız var.

239
00:16:15,000 --> 00:16:20,000
Statistikaları axtarılabiləcək formata köçürüb,

240
00:16:20,000 --> 00:16:23,000
dünyaya açmaq istəyirik. Bütün bunun əvəzində biz nə eşidirki?

241
00:16:23,000 --> 00:16:27,000
Əsas statistik orqanlarla danışmışam. Hər kəs belə deyir:

242
00:16:28,000 --> 00:16:32,000
“Bu mümkün deyil. Bunu etmək olmaz. Statistik məlumatlar xüsusi olduğundan

243
00:16:32,000 --> 00:16:35,000
onları digər adi məlumatlar kimi axtarış funksiyası ilə əldə etmək olmaz.

244
00:16:35,000 --> 00:16:40,000
Statistik məlumatlar tələbələrə, iş adamlarına pulsuz verilə bilməz.”

245
00:16:40,000 --> 00:16:43,000
Ancaq bizim də elə bu lazımdır.

246
00:16:43,000 --> 00:16:46,000
Dövlət statistikası budur

247
00:16:46,000 --> 00:16:49,000
və biz internetdə məlumatların gültək açmasını istərdik.

248
00:16:49,000 --> 00:16:54,000
Əsas məsələ də onların əldə olunacaq formata salmaqdır, beləliklə insanlar

249
00:16:54,000 --> 00:16:56,000
onları hərəkətə gətirmək üçün müxtəlif alətlərdən istifadə edə bilərlər.

250
00:16:56,000 --> 00:17:01,000
Bu mənada, sizlərə xoş xəbərim var:

251
00:17:01,000 --> 00:17:05,000
BMT Statistikasının hazırkı rəhbəri bunu mümkün sayır amma

252
00:17:05,000 --> 00:17:07,000
həm də “biz bunu edə bilmərik” deyir.

253
00:17:07,000 --> 00:17:11,000
(gülüş)

254
00:17:11,000 --> 00:17:13,000
Bu həqiqətən ağıllı adamdı, hə?

255
00:17:13,000 --> 00:17:15,000
(gülüş)

256
00:17:15,000 --> 00:17:19,000
Beləliklə, önümüzdəki illərdə statistikalarda çox dəyişiklik olacağını görə bilərik

257
00:17:19,000 --> 00:17:23,000
Gəlirlərin bölünməsində yeni aspektlər olduğunu görə bilərik.

258
00:17:23,000 --> 00:17:28,000
Bu Çinin 1970-ci il gəlir bölgüsüdür.

259
00:17:29,000 --> 00:17:34,000
Bu isə Birləşmiş Ştatların - 1970-ci il.

260
00:17:34,000 --> 00:17:38,000
Demək olar ki, kəsişmirlər. Sonrasına baxaq.

261
00:17:38,000 --> 00:17:43,000
Çin inkişaf edir, bərabərlik ideyası aradan qalxır,

262
00:17:43,000 --> 00:17:47,000
ABŞ-a tərəf yayılma gedir.

263
00:17:47,000 --> 00:17:49,000
Ruha bənzər vəziyyətdə, hə?

264
00:17:49,000 --> 00:17:51,000
(gülüş)

265
00:17:51,000 --> 00:18:01,000
Bu xeyli qorxuludur, amma məlumatın olması vacibdir.

266
00:18:01,000 --> 00:18:07,000
Bunları görməyimizə ehtiyac var. Lakin müzakirə etmək əvəzinə

267
00:18:07,000 --> 00:18:12,000
hər 1000 nəfərə düşən internet istifadəçiləri ilə yekunlaşdırmaq istərdim.

268
00:18:12,000 --> 00:18:17,000
Bu proqramın köməyilə ölkələrdə baş verən 500-ə yaxın dəyişikliyi asanlıqla öyrənə bilərsiniz

269
00:18:17,000 --> 00:18:21,000
Bunları yeniləmək müəyyən vaxt apara bilər.

270
00:18:21,000 --> 00:18:26,000
Absis oxunda istədiyiniz dəyişikliyi görə bilərsiniz.

271
00:18:26,000 --> 00:18:31,000
İstərdik ki, məlumat bazalarına giriş pulsuz olsun,

272
00:18:31,000 --> 00:18:34,000
Onları axtarıla biləcək, bir toxunuşla

273
00:18:34,000 --> 00:18:39,000
başa düşüləcək qrafik formata salmaq mümkün olsun.

274
00:18:39,000 --> 00:18:42,000
Bu isə statistiklərin xoşuna gəlmir,

275
00:18:42,000 --> 00:18:51,000
çünki onlar bunu real hesab etmir və statistik-analitik metodlara ehtiyac olduğunu deyirlər

276
00:18:51,000 --> 00:18:54,000
Ancaq bu fərziyyədən başqa bir şey deyil.

277
00:18:54,000 --> 00:18:58,000
Məruzəmi dünyanın internetlə bağlı gedişatına dair statistika ilə sona çatdırıram

278
00:18:58,000 --> 00:19:02,000
İnternet istifadəçilərinin sayı bu cür artır. Bu adam başına düşən ÜDM-dir.

279
00:19:02,000 --> 00:19:07,000
Bu irəliləməkdə olan yeni texnologiyalardır və həqiqətən

280
00:19:07,000 --> 00:19:12,000
çox gözəl şəkildə ölkələrin iqtisadiyyatı ilə tamalanır. Buna görə də 100 dollarlıq

281
00:19:12,000 --> 00:19:15,000
kompüter lazımlı görünür. Bu yaxşı tendensiyadır.

282
00:19:15,000 --> 00:19:18,000
Sanki dünya hamarlaşır, elə deyilmi? Sadəcə iqtisadiyyatı deyil,

283
00:19:18,000 --> 00:19:21,000
digər sahələri də inkişaf etdirməkdə olan ölkələri illərcə izləmək

284
00:19:21,000 --> 00:19:25,000
maraqlı olacaq. Sizin də dövlət statistik məlumatları vasitəsilə

285
00:19:25,000 --> 00:19:27,000
bu müşahidəyə qoşulmağınızı arzu edirəm. Təşəkkürlər.

286
00:19:28,000 --> 00:19:31,000
(alqış)