WEBVTT 00:00:13.895 --> 00:00:14.819 Jako dziecko widziałam pory roku tak: 00:00:14.819 --> 00:00:16.127 Jako dziecko widziałam pory roku tak: 00:00:16.127 --> 00:00:18.124 w grudniu i styczniu padał śnieg i było zimno, 00:00:18.124 --> 00:00:19.634 w grudniu i styczniu padał śnieg i było zimno, 00:00:19.634 --> 00:00:21.970 w kwietniu i maju wszystko kwitło, 00:00:21.970 --> 00:00:24.571 w lipcu i sierpniu było gorąco i słonecznie, 00:00:24.571 --> 00:00:28.770 a wrzesień i październik mieniły się kalejdoskopem kolorowych liści. 00:00:28.770 --> 00:00:30.234 Tak wyglądał świat. To było jak magia. 00:00:30.234 --> 00:00:31.901 Tak wyglądał świat. To było jak magia. 00:00:31.901 --> 00:00:33.319 Gdyby mi wtedy powiedziano, że 1/3 ludzkości nigdy nie widziała śniegu, 00:00:33.319 --> 00:00:35.193 Gdyby mi wtedy powiedziano, że 1/3 ludzkości nigdy nie widziała śniegu, 00:00:35.193 --> 00:00:36.862 a 4 lipca to niekoniecznie idealny dzień na plażowanie, 00:00:36.862 --> 00:00:40.741 a 4 lipca to niekoniecznie idealny dzień na plażowanie, 00:00:40.741 --> 00:00:42.403 pomyślałabym, że oszalał. 00:00:42.403 --> 00:00:45.412 4 pory roku występują tylko 00:00:45.412 --> 00:00:48.040 w dwóch rejonach naszej planety. 00:00:48.040 --> 00:00:49.044 Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego? 00:00:49.044 --> 00:00:50.583 Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego? 00:00:50.583 --> 00:00:51.584 Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego? 00:00:51.584 --> 00:00:53.421 Słyszeliśmy o astronomie Johannesie Keplerze, 00:00:53.421 --> 00:00:54.895 Słyszeliśmy o astronomie Johannesie Keplerze, 00:00:54.895 --> 00:00:57.343 który udowodnił, że orbity planety to elipsy 00:00:57.343 --> 00:01:00.093 i że Słońce nie jest w ich centrum. 00:01:00.093 --> 00:01:02.011 Kilkaset lat temu to było naprawdę wielkie odkrycie. 00:01:02.011 --> 00:01:03.346 Kilkaset lat temu to było naprawdę wielkie odkrycie. 00:01:03.346 --> 00:01:05.890 Rozwiązało to problemy matematyczne, z którymi borykali się astronomowie 00:01:05.890 --> 00:01:07.175 Rozwiązało to problemy matematyczne, z którymi borykali się astronomowie 00:01:07.175 --> 00:01:09.166 przy pomiarach orbit planet. 00:01:09.166 --> 00:01:12.318 To prawda, że nasza orbita nie jest idealnym kołem. 00:01:12.318 --> 00:01:14.274 Jednak ilustracje w podręcznikach czy w telewizji 00:01:14.274 --> 00:01:15.774 Jednak ilustracje w podręcznikach czy w telewizji 00:01:15.774 --> 00:01:17.113 wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity. 00:01:17.113 --> 00:01:19.355 wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity. 00:01:19.355 --> 00:01:22.741 W istocie orbita Ziemi to niemal idealne koło. 00:01:22.741 --> 00:01:25.785 Technicznie uchodzi za elipsę, 00:01:25.785 --> 00:01:27.370 choć jej nie przypomina. 00:01:27.370 --> 00:01:29.867 Słońce nie znajduje się idealnie po środku. 00:01:29.867 --> 00:01:31.459 czyli odległość Ziemi od Słońca 00:01:31.459 --> 00:01:33.125 zmienia się w ciągu roku. 00:01:33.125 --> 00:01:34.108 Aha! Czyli zima jest wtedy, 00:01:34.108 --> 00:01:37.504 kiedy jesteśmy dalej od Słońca! 00:01:37.504 --> 00:01:39.337 Nie tak szybko. 00:01:39.337 --> 00:01:41.405 Ziemia jest bliżej Słońca 00:01:41.405 --> 00:01:43.315 w styczniu niż w lipcu, 00:01:43.315 --> 00:01:45.764 o 5 milionów kilometrów. 00:01:45.764 --> 00:01:48.023 Styczeń to sam środek 00:01:48.023 --> 00:01:49.649 najzimniejszej pory roku 00:01:49.649 --> 00:01:51.261 na półkuli północnej. 00:01:51.261 --> 00:01:52.398 Wciąż nie przekonani? 00:01:52.398 --> 00:01:53.524 A co powiecie na to: 00:01:53.524 --> 00:01:55.607 Lato i zima występują na Ziemi w tym samym czasie. 00:01:55.607 --> 00:01:57.233 Lato i zima występują na Ziemi w tym samym czasie. 00:01:57.233 --> 00:01:58.572 Kiedy w Connecticut jest zimno, w Nowej Zelandii jest pełnia lata. 00:01:58.572 --> 00:02:00.194 Kiedy w Connecticut jest zimno, w Nowej Zelandii jest pełnia lata. 00:02:00.194 --> 00:02:01.822 Jeśli nie chodzi więc o odległość od Słońca, to w czym rzecz? 00:02:01.822 --> 00:02:03.111 Jeśli nie chodzi więc o odległość od Słońca, to w czym rzecz? 00:02:03.111 --> 00:02:04.533 Trzeba pamiętać, że Ziemia "nie stoi prosto". Jest nachylona. 00:02:04.533 --> 00:02:06.325 Trzeba pamiętać, że Ziemia "nie stoi prosto". Jest nachylona. 00:02:06.325 --> 00:02:07.622 Trzeba pamiętać, że Ziemia "nie stoi prosto". Jest nachylona. 00:02:07.622 --> 00:02:09.411 To kąt nachylenia osi 00:02:09.411 --> 00:02:12.290 jest głównym powodem występowania pór roku. 00:02:12.290 --> 00:02:14.201 Ziemia kręci się wokół własnej osi, nachylonej o 23,5 stopnia. 00:02:14.201 --> 00:02:17.169 Ziemia kręci się wokół własnej osi, nachylonej o 23,5 stopnia. 00:02:17.169 --> 00:02:19.549 Równocześnie okrąża Słońce 00:02:19.549 --> 00:02:23.092 z osią skierowaną zawsze w tę samą stronę. 00:02:23.092 --> 00:02:24.171 Nachylenie, obrót wokół osi i okrążanie Słońca 00:02:24.171 --> 00:02:26.150 Nachylenie, obrót wokół osi i okrążanie Słońca 00:02:26.150 --> 00:02:28.264 powodują zmiany długości dnia w ciągu roku. 00:02:28.264 --> 00:02:29.434 powodują zmiany długości dnia w ciągu roku. 00:02:29.434 --> 00:02:30.935 W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze. 00:02:30.935 --> 00:02:32.948 W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze. 00:02:32.948 --> 00:02:35.938 Światło słoneczne nagrzewa Ziemię. 00:02:35.938 --> 00:02:38.483 Po zachodzie Ziemia się wychładza. 00:02:38.483 --> 00:02:39.354 W lecie obszary powyżej 40. równoleżnika północnego, 00:02:39.354 --> 00:02:42.493 W lecie obszary powyżej 40. równoleżnika północnego, 00:02:42.493 --> 00:02:44.114 takie jak Hartford czy Connecticut, 00:02:44.114 --> 00:02:45.907 mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy. 00:02:45.907 --> 00:02:47.934 mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy. 00:02:47.934 --> 00:02:50.105 Powierzchnia nagrzewa się dłużej niż się wychładza. 00:02:50.105 --> 00:02:52.218 Tak jest codziennie, 00:02:52.218 --> 00:02:54.406 następuje ocieplenie. 00:02:54.406 --> 00:02:56.239 Zapamiętajcie to na później! 00:02:56.239 --> 00:02:57.945 W zimie jest odwrotnie. 00:02:57.945 --> 00:03:00.033 Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa. 00:03:00.033 --> 00:03:01.243 Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa. 00:03:01.243 --> 00:03:04.703 Dzień po dniu następuje wychłodzenie. 00:03:04.703 --> 00:03:06.830 Co ciekawe, im bardziej na północ, 00:03:06.830 --> 00:03:10.252 tym letni dzień jest dłuższy. 00:03:10.252 --> 00:03:13.376 W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin, 00:03:13.376 --> 00:03:17.603 podczas gdy w Tallahassee na Florydzie 14 godzin. 00:03:17.603 --> 00:03:20.376 W lecie na Biegunie Północnym 00:03:20.376 --> 00:03:22.555 słońce w ogóle nie zachodzi. 00:03:22.555 --> 00:03:26.056 Czyli chodzi o długość dnia, kapuję! 00:03:26.056 --> 00:03:29.077 Niezupełnie, brakuje jeszcze jednego elementu układanki. 00:03:29.077 --> 00:03:30.959 Gdyby sama długość dnia 00:03:30.959 --> 00:03:32.602 sterowała średnią temperaturą, 00:03:32.602 --> 00:03:34.516 czy Biegun Północny nie byłby 00:03:34.516 --> 00:03:36.163 najgorętszym punktem podczas lata, 00:03:36.163 --> 00:03:38.113 skoro dzień trwa tam całą dobę 00:03:38.113 --> 00:03:40.577 w miesiącach przed i po przesileniu? 00:03:40.577 --> 00:03:41.910 A przecież to Biegun Północny, 00:03:41.910 --> 00:03:43.455 pływają góry lodowe, 00:03:43.455 --> 00:03:44.748 jest pełno śniegu. 00:03:44.748 --> 00:03:46.431 O co chodzi? 00:03:46.431 --> 00:03:47.373 Ziemia jest kulą. Ilość otrzymywanej energii słonecznej 00:03:47.373 --> 00:03:49.883 Ziemia jest kulą. Ilość otrzymywanej energii słonecznej 00:03:49.883 --> 00:03:52.343 zmienia się zależnie od wysokości słońca na niebie, 00:03:52.343 --> 00:03:54.426 co zmienia się w ciągu dnia, 00:03:54.426 --> 00:03:56.168 od wschodu do zachodu Słońca. 00:03:56.168 --> 00:03:58.672 Maksymalna wysokość zmienia się też w ciągu roku. 00:03:58.672 --> 00:04:01.015 W lecie jest wyżej. 00:04:01.015 --> 00:04:04.059 Najwyżej w południe podczas letniego przesilenia, 00:04:04.059 --> 00:04:06.354 czyli na półkuli północnej 21 czerwca, 00:04:06.354 --> 00:04:09.176 a na południowej 21 grudnia. 00:04:09.176 --> 00:04:10.859 Podczas obiegu Ziemi 00:04:10.859 --> 00:04:13.227 północna półkula odchyla się od Słońca zimą, 00:04:13.227 --> 00:04:14.904 a pochyla ku niemu latem, 00:04:14.904 --> 00:04:16.197 a pochyla ku niemu latem, 00:04:16.197 --> 00:04:18.491 przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem 00:04:18.491 --> 00:04:20.334 przez więcej godzin. 00:04:20.334 --> 00:04:23.205 Pamiętacie wydłużone dni w lecie? 00:04:23.205 --> 00:04:26.334 Energia przypadająca na kilometr kwadratowy wzrasta 00:04:26.334 --> 00:04:28.376 im wyżej jest słońce na niebie. 00:04:28.376 --> 00:04:30.340 Kiedy słońce świeci pod kątem 00:04:30.340 --> 00:04:31.754 ilość dostarczonej energii jest mniejsza. 00:04:31.754 --> 00:04:34.960 ilość dostarczonej energii jest mniejsza. 00:04:34.960 --> 00:04:37.840 Choć na biegunie słońce świeci przez 24 godziny, 00:04:37.840 --> 00:04:39.220 Choć na biegunie słońce świeci przez 24 godziny, 00:04:39.220 --> 00:04:41.850 światło słoneczne jest bardzo rozproszone. 00:04:41.850 --> 00:04:44.979 i dostarcza mniej energii niż na południu, 00:04:44.979 --> 00:04:46.604 gdzie słońce jest wyżej 00:04:46.604 --> 00:04:48.856 z powodu mniejszego odchylenia. 00:04:48.856 --> 00:04:51.027 Ponadto biegun północny ma co nadrabiać. 00:04:51.027 --> 00:04:53.569 Wychładzał się bez odrobiny słońca 00:04:53.569 --> 00:04:54.944 przez całe 6 miesięcy. 00:04:54.944 --> 00:04:57.698 Obserwując w dowolnym miejscu zmiany pór roku, 00:04:57.698 --> 00:05:00.660 możesz doceniać nie tylko ich piękno 00:05:00.660 --> 00:05:02.424 ale też astronomiczną złożoność czynników, 00:05:02.424 --> 00:05:04.621 dzięki którym istnieją.