0:00:13.895,0:00:14.819
Jako dziecko widziałam pory roku tak:

0:00:14.819,0:00:16.127
Jako dziecko widziałam pory roku tak:

0:00:16.127,0:00:18.124
w grudniu i styczniu padał śnieg i było zimno,

0:00:18.124,0:00:19.634
w grudniu i styczniu padał śnieg i było zimno,

0:00:19.634,0:00:21.970
w kwietniu i maju wszystko kwitło,

0:00:21.970,0:00:24.571
w lipcu i sierpniu było gorąco i słonecznie,

0:00:24.571,0:00:28.770
a wrzesień i październik mieniły się [br]kalejdoskopem kolorowych liści.

0:00:28.770,0:00:30.234
Tak wyglądał świat. To było jak magia.

0:00:30.234,0:00:31.901
Tak wyglądał świat. To było jak magia.

0:00:31.901,0:00:33.319
Gdyby mi wtedy powiedziano, [br]że 1/3 ludzkości nigdy nie widziała śniegu,

0:00:33.319,0:00:35.193
Gdyby mi wtedy powiedziano, [br]że 1/3 ludzkości nigdy nie widziała śniegu,

0:00:35.193,0:00:36.862
a 4 lipca to niekoniecznie [br] idealny dzień na plażowanie,

0:00:36.862,0:00:40.741
a 4 lipca to niekoniecznie [br] idealny dzień na plażowanie,

0:00:40.741,0:00:42.403
pomyślałabym, że oszalał.

0:00:42.403,0:00:45.412
4 pory roku występują tylko

0:00:45.412,0:00:48.040
w dwóch rejonach naszej planety.

0:00:48.040,0:00:49.044
Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego?

0:00:49.044,0:00:50.583
Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego?

0:00:50.583,0:00:51.584
Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego?

0:00:51.584,0:00:53.421
Słyszeliśmy o astronomie Johannesie Keplerze,

0:00:53.421,0:00:54.895
Słyszeliśmy o astronomie Johannesie Keplerze,

0:00:54.895,0:00:57.343
który udowodnił, że orbity planety to elipsy

0:00:57.343,0:01:00.093
i że Słońce nie jest w ich centrum.

0:01:00.093,0:01:02.011
Kilkaset lat temu to było [br] naprawdę wielkie odkrycie.

0:01:02.011,0:01:03.346
Kilkaset lat temu to było [br] naprawdę wielkie odkrycie.

0:01:03.346,0:01:05.890
Rozwiązało to problemy matematyczne, [br] z którymi borykali się astronomowie

0:01:05.890,0:01:07.175
Rozwiązało to problemy matematyczne, [br] z którymi borykali się astronomowie

0:01:07.175,0:01:09.166
przy pomiarach orbit planet.

0:01:09.166,0:01:12.318
To prawda, że nasza orbita [br]nie jest idealnym kołem.

0:01:12.318,0:01:14.274
Jednak ilustracje w podręcznikach [br] czy w telewizji

0:01:14.274,0:01:15.774
Jednak ilustracje w podręcznikach [br] czy w telewizji

0:01:15.774,0:01:17.113
wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

0:01:17.113,0:01:19.355
wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

0:01:19.355,0:01:22.741
W istocie orbita Ziemi to niemal idealne koło.

0:01:22.741,0:01:25.785
Technicznie uchodzi za elipsę,

0:01:25.785,0:01:27.370
choć jej nie przypomina.

0:01:27.370,0:01:29.867
Słońce nie znajduje się [br]idealnie po środku.

0:01:29.867,0:01:31.459
czyli odległość Ziemi od Słońca

0:01:31.459,0:01:33.125
zmienia się w ciągu roku.

0:01:33.125,0:01:34.108
Aha! Czyli zima jest wtedy,

0:01:34.108,0:01:37.504
kiedy jesteśmy dalej od Słońca!

0:01:37.504,0:01:39.337
Nie tak szybko.

0:01:39.337,0:01:41.405
Ziemia jest bliżej Słońca

0:01:41.405,0:01:43.315
w styczniu niż w lipcu,

0:01:43.315,0:01:45.764
o 5 milionów kilometrów.

0:01:45.764,0:01:48.023
Styczeń to sam środek

0:01:48.023,0:01:49.649
najzimniejszej pory roku

0:01:49.649,0:01:51.261
na półkuli północnej.

0:01:51.261,0:01:52.398
Wciąż nie przekonani?

0:01:52.398,0:01:53.524
A co powiecie na to:

0:01:53.524,0:01:55.607
Lato i zima występują na Ziemi [br]w tym samym czasie.

0:01:55.607,0:01:57.233
Lato i zima występują na Ziemi [br]w tym samym czasie.

0:01:57.233,0:01:58.572
Kiedy w Connecticut jest zimno, [br] w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

0:01:58.572,0:02:00.194
Kiedy w Connecticut jest zimno, [br] w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

0:02:00.194,0:02:01.822
Jeśli nie chodzi więc o odległość od Słońca, [br] to w czym rzecz?

0:02:01.822,0:02:03.111
Jeśli nie chodzi więc o odległość od Słońca, [br] to w czym rzecz?

0:02:03.111,0:02:04.533
Trzeba pamiętać, że Ziemia [br] "nie stoi prosto". Jest nachylona.

0:02:04.533,0:02:06.325
Trzeba pamiętać, że Ziemia [br] "nie stoi prosto". Jest nachylona.

0:02:06.325,0:02:07.622
Trzeba pamiętać, że Ziemia [br] "nie stoi prosto". Jest nachylona.

0:02:07.622,0:02:09.411
To kąt nachylenia osi

0:02:09.411,0:02:12.290
jest głównym powodem występowania pór roku.

0:02:12.290,0:02:14.201
Ziemia kręci się wokół własnej osi, [br] nachylonej o 23,5 stopnia.

0:02:14.201,0:02:17.169
Ziemia kręci się wokół własnej osi, [br] nachylonej o 23,5 stopnia.

0:02:17.169,0:02:19.549
Równocześnie okrąża Słońce

0:02:19.549,0:02:23.092
z osią skierowaną zawsze [br]w tę samą stronę.

0:02:23.092,0:02:24.171
Nachylenie, obrót wokół osi i okrążanie Słońca

0:02:24.171,0:02:26.150
Nachylenie, obrót wokół osi i okrążanie Słońca

0:02:26.150,0:02:28.264
powodują zmiany długości dnia w ciągu roku.

0:02:28.264,0:02:29.434
powodują zmiany długości dnia w ciągu roku.

0:02:29.434,0:02:30.935
W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

0:02:30.935,0:02:32.948
W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

0:02:32.948,0:02:35.938
Światło słoneczne nagrzewa Ziemię.

0:02:35.938,0:02:38.483
Po zachodzie Ziemia się wychładza.

0:02:38.483,0:02:39.354
W lecie obszary powyżej 40. równoleżnika północnego,

0:02:39.354,0:02:42.493
W lecie obszary powyżej 40. równoleżnika północnego,

0:02:42.493,0:02:44.114
takie jak Hartford czy Connecticut,

0:02:44.114,0:02:45.907
mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

0:02:45.907,0:02:47.934
mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

0:02:47.934,0:02:50.105
Powierzchnia nagrzewa się dłużej [br]niż się wychładza.

0:02:50.105,0:02:52.218
Tak jest codziennie,

0:02:52.218,0:02:54.406
następuje ocieplenie.

0:02:54.406,0:02:56.239
Zapamiętajcie to na później!

0:02:56.239,0:02:57.945
W zimie jest odwrotnie.

0:02:57.945,0:03:00.033
Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

0:03:00.033,0:03:01.243
Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

0:03:01.243,0:03:04.703
Dzień po dniu następuje wychłodzenie.

0:03:04.703,0:03:06.830
Co ciekawe, im bardziej na północ,

0:03:06.830,0:03:10.252
tym letni dzień jest dłuższy.

0:03:10.252,0:03:13.376
W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin,

0:03:13.376,0:03:17.603
podczas gdy w Tallahassee na Florydzie 14 godzin.

0:03:17.603,0:03:20.376
W lecie na Biegunie Północnym

0:03:20.376,0:03:22.555
słońce w ogóle nie zachodzi.

0:03:22.555,0:03:26.056
Czyli chodzi o długość dnia, kapuję!

0:03:26.056,0:03:29.077
Niezupełnie, brakuje jeszcze [br] jednego elementu układanki.

0:03:29.077,0:03:30.959
Gdyby sama długość dnia

0:03:30.959,0:03:32.602
sterowała średnią temperaturą,

0:03:32.602,0:03:34.516
czy Biegun Północny nie byłby

0:03:34.516,0:03:36.163
najgorętszym punktem podczas lata,

0:03:36.163,0:03:38.113
skoro dzień trwa tam całą dobę

0:03:38.113,0:03:40.577
w miesiącach przed i po przesileniu?

0:03:40.577,0:03:41.910
A przecież to Biegun Północny,

0:03:41.910,0:03:43.455
pływają góry lodowe,

0:03:43.455,0:03:44.748
jest pełno śniegu.

0:03:44.748,0:03:46.431
O co chodzi?

0:03:46.431,0:03:47.373
Ziemia jest kulą. [br]Ilość otrzymywanej energii słonecznej

0:03:47.373,0:03:49.883
Ziemia jest kulą. [br]Ilość otrzymywanej energii słonecznej

0:03:49.883,0:03:52.343
zmienia się zależnie od wysokości słońca na niebie,

0:03:52.343,0:03:54.426
co zmienia się w ciągu dnia,

0:03:54.426,0:03:56.168
od wschodu do zachodu Słońca.

0:03:56.168,0:03:58.672
Maksymalna wysokość zmienia się też w ciągu roku.

0:03:58.672,0:04:01.015
W lecie jest wyżej.

0:04:01.015,0:04:04.059
Najwyżej w południe podczas letniego przesilenia,

0:04:04.059,0:04:06.354
czyli na półkuli północnej 21 czerwca,

0:04:06.354,0:04:09.176
a na południowej 21 grudnia.

0:04:09.176,0:04:10.859
Podczas obiegu Ziemi

0:04:10.859,0:04:13.227
północna półkula odchyla się od Słońca zimą,

0:04:13.227,0:04:14.904
a pochyla ku niemu latem,

0:04:14.904,0:04:16.197
a pochyla ku niemu latem,

0:04:16.197,0:04:18.491
przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem

0:04:18.491,0:04:20.334
przez więcej godzin.

0:04:20.334,0:04:23.205
Pamiętacie wydłużone dni w lecie?

0:04:23.205,0:04:26.334
Energia przypadająca na kilometr kwadratowy wzrasta

0:04:26.334,0:04:28.376
im wyżej jest słońce na niebie.

0:04:28.376,0:04:30.340
Kiedy słońce świeci pod kątem

0:04:30.340,0:04:31.754
ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

0:04:31.754,0:04:34.960
ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

0:04:34.960,0:04:37.840
Choć na biegunie słońce świeci przez 24 godziny,

0:04:37.840,0:04:39.220
Choć na biegunie słońce świeci przez 24 godziny,

0:04:39.220,0:04:41.850
światło słoneczne jest bardzo rozproszone.

0:04:41.850,0:04:44.979
i dostarcza mniej energii niż na południu,

0:04:44.979,0:04:46.604
gdzie słońce jest wyżej

0:04:46.604,0:04:48.856
z powodu mniejszego odchylenia.

0:04:48.856,0:04:51.027
Ponadto biegun północny ma co nadrabiać.

0:04:51.027,0:04:53.569
Wychładzał się bez odrobiny słońca

0:04:53.569,0:04:54.944
przez całe 6 miesięcy.

0:04:54.944,0:04:57.698
Obserwując w dowolnym miejscu zmiany pór roku,

0:04:57.698,0:05:00.660
możesz doceniać nie tylko ich piękno

0:05:00.660,0:05:02.424
ale też astronomiczną złożoność czynników,

0:05:02.424,0:05:04.621
dzięki którym istnieją.