WEBVTT

00:00:13.895 --> 00:00:16.126
Jako dziecko widziałam pory roku tak:

00:00:16.126 --> 00:00:19.634
w grudniu i styczniu
padał śnieg i było zimno,

00:00:19.634 --> 00:00:21.970
w kwietniu i maju wszystko kwitło,

00:00:21.970 --> 00:00:24.571
w lipcu i sierpniu
było gorąco i słonecznie,

00:00:24.571 --> 00:00:26.048
a wrzesień i październik

00:00:26.048 --> 00:00:28.345
mieniły się kalejdoskopem
kolorowych liści.

00:00:28.345 --> 00:00:31.901
Tak wyglądał świat. To było jak magia.

00:00:31.901 --> 00:00:33.319
Gdyby mi wtedy powiedziano,

00:00:33.319 --> 00:00:36.713
że 1/3 ludzkości
nigdy nie widziała śniegu,

00:00:36.713 --> 00:00:41.263
a 4 lipca to niekoniecznie
idealny dzień na plażowanie,

00:00:41.263 --> 00:00:43.145
pomyślałabym, że oszalał.

00:00:43.145 --> 00:00:48.040
4 pory roku występują tylko
w dwóch rejonach naszej planety.

00:00:48.040 --> 00:00:51.584
Nawet tam występują
naprzemiennie. Dlaczego?

00:00:51.584 --> 00:00:54.895
Słyszeliśmy o astronomie
Johannesie Keplerze,

00:00:54.895 --> 00:00:57.343
który udowodnił,
że orbity planet to elipsy

00:00:57.343 --> 00:01:00.093
i że Słońce nie jest w ich centrum.

00:01:00.093 --> 00:01:03.346
Kilkaset lat temu było to
naprawdę wielkie odkrycie.

00:01:03.346 --> 00:01:05.730
Rozwiązało to problemy matematyczne,

00:01:05.730 --> 00:01:09.166
prześladujące astronomów
przy pomiarach orbit planet.

00:01:09.166 --> 00:01:12.318
Nasza orbita nie jest idealnym kołem.

00:01:12.318 --> 00:01:14.274
Jednak ilustracje w podręcznikach

00:01:14.274 --> 00:01:15.774
czy w telewizji czy filmach,

00:01:15.774 --> 00:01:19.355
wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

00:01:19.355 --> 00:01:22.741
W istocie orbita Ziemi
to niemal idealne koło.

00:01:22.741 --> 00:01:25.785
Technicznie uchodzi za elipsę,

00:01:25.785 --> 00:01:27.370
choć jej nie przypomina.

00:01:27.370 --> 00:01:30.096
Słońce nie znajduje się idealnie pośrodku.

00:01:30.096 --> 00:01:33.125
Czyli odległość Ziemi od Słońca
zmienia się w ciągu roku.

00:01:33.125 --> 00:01:37.504
Czyli zima jest wtedy,
kiedy jesteśmy dalej od Słońca!

00:01:37.504 --> 00:01:39.337
Nie tak szybko.

00:01:39.337 --> 00:01:43.315
Ziemia jest bliżej Słońca
w styczniu niż w lipcu,

00:01:43.315 --> 00:01:45.764
o 5 milionów kilometrów.

00:01:45.764 --> 00:01:49.649
Styczeń to sam środek
najzimniejszej pory roku

00:01:49.649 --> 00:01:51.261
na półkuli północnej.

00:01:51.261 --> 00:01:52.398
Wciąż nieprzekonani?

00:01:52.398 --> 00:01:53.524
A co powiecie na to:

00:01:53.524 --> 00:01:57.233
Lato i zima występują na Ziemi
w tym samym czasie.

00:01:57.233 --> 00:02:00.294
Kiedy w Connecticut jest zimno,
w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

00:02:00.294 --> 00:02:03.111
Jeśli nie chodzi więc o odległość
od Słońca, to w czym rzecz?

00:02:03.111 --> 00:02:07.622
Trzeba pamiętać, że Ziemia
nie "stoi" prosto. Jest nachylona.

00:02:07.622 --> 00:02:09.411
To kąt nachylenia osi

00:02:09.411 --> 00:02:12.290
jest głównym powodem
występowania pór roku.

00:02:12.290 --> 00:02:14.201
Ziemia kręci się wokół własnej osi,

00:02:14.201 --> 00:02:17.169
nachylonej o 23,5 stopnia.

00:02:17.169 --> 00:02:19.549
Równocześnie okrąża Słońce

00:02:19.549 --> 00:02:23.092
z osią skierowaną zawsze w tę samą stronę.

00:02:23.092 --> 00:02:26.150
Nachylenie, obrót wokół osi
i okrążanie Słońca

00:02:26.150 --> 00:02:29.434
powodują zmiany długości dnia
w ciągu roku.

00:02:29.434 --> 00:02:32.948
W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

00:02:32.948 --> 00:02:35.938
Światło słoneczne nagrzewa Ziemię.

00:02:35.938 --> 00:02:38.483
Po zachodzie Ziemia się wychładza.

00:02:38.483 --> 00:02:42.493
W lecie obszary powyżej 40.
równoleżnika północnego,

00:02:42.493 --> 00:02:44.114
takie jak Hartford czy Connecticut,

00:02:44.114 --> 00:02:47.444
mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

00:02:47.444 --> 00:02:49.362
Powierzchnia nagrzewa się dłużej,

00:02:49.362 --> 00:02:50.790
niż się wychładza.

00:02:50.790 --> 00:02:52.218
Tak jest codziennie.

00:02:52.218 --> 00:02:54.406
Następuje ocieplenie.

00:02:54.406 --> 00:02:56.239
Zapamiętajcie to na później!

00:02:56.239 --> 00:02:57.945
W zimie jest odwrotnie.

00:02:57.945 --> 00:03:01.243
Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

00:03:01.243 --> 00:03:04.703
Dzień po dniu następuje wychłodzenie.

00:03:04.703 --> 00:03:06.830
Co ciekawe, im bardziej na północ,

00:03:06.830 --> 00:03:10.252
tym letni dzień jest dłuższy.

00:03:10.252 --> 00:03:13.376
W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin,

00:03:13.376 --> 00:03:17.603
a w Tallahassee na Florydzie 14 godzin.

00:03:17.603 --> 00:03:20.376
W lecie na Biegunie Północnym

00:03:20.376 --> 00:03:22.555
słońce w ogóle nie zachodzi.

00:03:22.555 --> 00:03:26.056
Czyli chodzi o długość dnia, kapuję!

00:03:26.056 --> 00:03:29.324
Niezupełnie, brakuje jeszcze
jednego elementu układanki.

00:03:29.324 --> 00:03:32.602
Gdyby sama długość dnia
sterowała średnią temperaturą,

00:03:32.602 --> 00:03:36.163
czy Biegun Północny nie byłby
najgorętszym punktem podczas lata,

00:03:36.163 --> 00:03:38.113
skoro dzień trwa tam całą dobę

00:03:38.113 --> 00:03:40.577
w miesiącach przed i po przesileniu?

00:03:40.577 --> 00:03:42.010
A przecież to Biegun Północny!

00:03:42.010 --> 00:03:43.455
Pływają góry lodowe,

00:03:43.455 --> 00:03:44.748
jest pełno śniegu.

00:03:44.748 --> 00:03:46.431
O co chodzi?

00:03:46.431 --> 00:03:47.373
Ziemia jest kulą.

00:03:47.373 --> 00:03:49.883
Ilość otrzymywanej energii słonecznej

00:03:49.883 --> 00:03:52.343
zmienia się zależnie
od wysokości słońca na niebie,

00:03:52.343 --> 00:03:54.426
co zmienia się w ciągu dnia,

00:03:54.426 --> 00:03:56.168
od wschodu do zachodu Słońca.

00:03:56.168 --> 00:03:59.398
Maksymalna wysokość
zmienia się też w ciągu roku.

00:03:59.398 --> 00:04:01.015
W lecie jest wyżej.

00:04:01.015 --> 00:04:04.059
Najwyżej w południe
podczas letniego przesilenia,

00:04:04.059 --> 00:04:06.354
czyli na półkuli północnej 21 czerwca,

00:04:06.354 --> 00:04:09.176
a na południowej 21 grudnia.

00:04:09.176 --> 00:04:10.859
Podczas obiegu Ziemi

00:04:10.859 --> 00:04:13.227
północna półkula
odchyla się od Słońca zimą,

00:04:13.227 --> 00:04:16.197
a pochyla ku niemu latem,

00:04:16.197 --> 00:04:18.491
przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem

00:04:18.491 --> 00:04:20.334
przez więcej godzin.

00:04:20.334 --> 00:04:23.205
Pamiętacie wydłużone dni w lecie?

00:04:23.205 --> 00:04:26.334
Energia przypadająca na km2 wzrasta,

00:04:26.334 --> 00:04:28.376
im wyżej jest słońce na niebie.

00:04:28.376 --> 00:04:30.340
Kiedy słońce świeci pod kątem,

00:04:30.340 --> 00:04:34.960
ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

00:04:34.960 --> 00:04:39.220
Choć na biegunie słońce świeci
przez 24 godziny,

00:04:39.220 --> 00:04:41.850
światło słoneczne jest bardzo rozproszone.

00:04:41.850 --> 00:04:44.979
i dostarcza mniej energii niż na południu,

00:04:44.979 --> 00:04:46.604
gdzie słońce jest wyżej

00:04:46.604 --> 00:04:48.856
z powodu mniejszego odchylenia.

00:04:48.856 --> 00:04:51.027
Ponadto biegun północny ma co nadrabiać.

00:04:51.027 --> 00:04:53.569
Wychładzał się bez odrobiny słońca

00:04:53.569 --> 00:04:54.944
przez całe 6 miesięcy.

00:04:54.944 --> 00:04:57.698
Obserwując w dowolnym miejscu
zmiany pór roku,

00:04:57.698 --> 00:05:00.660
możesz doceniać nie tylko ich piękno

00:05:00.660 --> 00:05:02.624
ale też astronomiczną złożoność czynników,

00:05:02.624 --> 00:05:04.621
dzięki którym istnieją.