1
00:00:13,895 --> 00:00:16,126
Jako dziecko widziałam pory roku tak:

2
00:00:16,126 --> 00:00:19,634
w grudniu i styczniu
padał śnieg i było zimno,

3
00:00:19,634 --> 00:00:21,970
w kwietniu i maju wszystko kwitło,

4
00:00:21,970 --> 00:00:24,571
w lipcu i sierpniu
było gorąco i słonecznie,

5
00:00:24,571 --> 00:00:26,048
a wrzesień i październik

6
00:00:26,048 --> 00:00:28,345
mieniły się kalejdoskopem
kolorowych liści.

7
00:00:28,345 --> 00:00:31,901
Tak wyglądał świat. To było jak magia.

8
00:00:31,901 --> 00:00:33,319
Gdyby mi wtedy powiedziano,

9
00:00:33,319 --> 00:00:36,713
że 1/3 ludzkości
nigdy nie widziała śniegu,

10
00:00:36,713 --> 00:00:41,263
a 4 lipca to niekoniecznie
idealny dzień na plażowanie,

11
00:00:41,263 --> 00:00:43,145
pomyślałabym, że oszalał.

12
00:00:43,145 --> 00:00:48,040
4 pory roku występują tylko
w dwóch rejonach naszej planety.

13
00:00:48,040 --> 00:00:51,584
Nawet tam występują
naprzemiennie. Dlaczego?

14
00:00:51,584 --> 00:00:54,895
Słyszeliśmy o astronomie
Johannesie Keplerze,

15
00:00:54,895 --> 00:00:57,343
który udowodnił,
że orbity planet to elipsy

16
00:00:57,343 --> 00:01:00,093
i że Słońce nie jest w ich centrum.

17
00:01:00,093 --> 00:01:03,346
Kilkaset lat temu było to
naprawdę wielkie odkrycie.

18
00:01:03,346 --> 00:01:05,730
Rozwiązało to problemy matematyczne,

19
00:01:05,730 --> 00:01:09,166
prześladujące astronomów
przy pomiarach orbit planet.

20
00:01:09,166 --> 00:01:12,318
Nasza orbita nie jest idealnym kołem.

21
00:01:12,318 --> 00:01:14,274
Jednak ilustracje w podręcznikach

22
00:01:14,274 --> 00:01:15,774
czy w telewizji czy filmach,

23
00:01:15,774 --> 00:01:19,355
wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

24
00:01:19,355 --> 00:01:22,741
W istocie orbita Ziemi
to niemal idealne koło.

25
00:01:22,741 --> 00:01:25,785
Technicznie uchodzi za elipsę,

26
00:01:25,785 --> 00:01:27,370
choć jej nie przypomina.

27
00:01:27,370 --> 00:01:30,096
Słońce nie znajduje się idealnie pośrodku.

28
00:01:30,096 --> 00:01:33,125
Czyli odległość Ziemi od Słońca
zmienia się w ciągu roku.

29
00:01:33,125 --> 00:01:37,504
Czyli zima jest wtedy,
kiedy jesteśmy dalej od Słońca!

30
00:01:37,504 --> 00:01:39,337
Nie tak szybko.

31
00:01:39,337 --> 00:01:43,315
Ziemia jest bliżej Słońca
w styczniu niż w lipcu,

32
00:01:43,315 --> 00:01:45,764
o 5 milionów kilometrów.

33
00:01:45,764 --> 00:01:49,649
Styczeń to sam środek
najzimniejszej pory roku

34
00:01:49,649 --> 00:01:51,261
na półkuli północnej.

35
00:01:51,261 --> 00:01:52,398
Wciąż nieprzekonani?

36
00:01:52,398 --> 00:01:53,524
A co powiecie na to:

37
00:01:53,524 --> 00:01:57,233
Lato i zima występują na Ziemi
w tym samym czasie.

38
00:01:57,233 --> 00:02:00,294
Kiedy w Connecticut jest zimno,
w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

39
00:02:00,294 --> 00:02:03,111
Jeśli nie chodzi więc o odległość
od Słońca, to w czym rzecz?

40
00:02:03,111 --> 00:02:07,622
Trzeba pamiętać, że Ziemia
nie "stoi" prosto. Jest nachylona.

41
00:02:07,622 --> 00:02:09,411
To kąt nachylenia osi

42
00:02:09,411 --> 00:02:12,290
jest głównym powodem
występowania pór roku.

43
00:02:12,290 --> 00:02:14,201
Ziemia kręci się wokół własnej osi,

44
00:02:14,201 --> 00:02:17,169
nachylonej o 23,5 stopnia.

45
00:02:17,169 --> 00:02:19,549
Równocześnie okrąża Słońce

46
00:02:19,549 --> 00:02:23,092
z osią skierowaną zawsze w tę samą stronę.

47
00:02:23,092 --> 00:02:26,150
Nachylenie, obrót wokół osi
i okrążanie Słońca

48
00:02:26,150 --> 00:02:29,434
powodują zmiany długości dnia
w ciągu roku.

49
00:02:29,434 --> 00:02:32,948
W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

50
00:02:32,948 --> 00:02:35,938
Światło słoneczne nagrzewa Ziemię.

51
00:02:35,938 --> 00:02:38,483
Po zachodzie Ziemia się wychładza.

52
00:02:38,483 --> 00:02:42,493
W lecie obszary powyżej 40.
równoleżnika północnego,

53
00:02:42,493 --> 00:02:44,114
takie jak Hartford czy Connecticut,

54
00:02:44,114 --> 00:02:47,444
mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

55
00:02:47,444 --> 00:02:49,362
Powierzchnia nagrzewa się dłużej,

56
00:02:49,362 --> 00:02:50,790
niż się wychładza.

57
00:02:50,790 --> 00:02:52,218
Tak jest codziennie.

58
00:02:52,218 --> 00:02:54,406
Następuje ocieplenie.

59
00:02:54,406 --> 00:02:56,239
Zapamiętajcie to na później!

60
00:02:56,239 --> 00:02:57,945
W zimie jest odwrotnie.

61
00:02:57,945 --> 00:03:01,243
Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

62
00:03:01,243 --> 00:03:04,703
Dzień po dniu następuje wychłodzenie.

63
00:03:04,703 --> 00:03:06,830
Co ciekawe, im bardziej na północ,

64
00:03:06,830 --> 00:03:10,252
tym letni dzień jest dłuższy.

65
00:03:10,252 --> 00:03:13,376
W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin,

66
00:03:13,376 --> 00:03:17,603
a w Tallahassee na Florydzie 14 godzin.

67
00:03:17,603 --> 00:03:20,376
W lecie na Biegunie Północnym

68
00:03:20,376 --> 00:03:22,555
słońce w ogóle nie zachodzi.

69
00:03:22,555 --> 00:03:26,056
Czyli chodzi o długość dnia, kapuję!

70
00:03:26,056 --> 00:03:29,324
Niezupełnie, brakuje jeszcze
jednego elementu układanki.

71
00:03:29,324 --> 00:03:32,602
Gdyby sama długość dnia
sterowała średnią temperaturą,

72
00:03:32,602 --> 00:03:36,163
czy Biegun Północny nie byłby
najgorętszym punktem podczas lata,

73
00:03:36,163 --> 00:03:38,113
skoro dzień trwa tam całą dobę

74
00:03:38,113 --> 00:03:40,577
w miesiącach przed i po przesileniu?

75
00:03:40,577 --> 00:03:42,010
A przecież to Biegun Północny!

76
00:03:42,010 --> 00:03:43,455
Pływają góry lodowe,

77
00:03:43,455 --> 00:03:44,748
jest pełno śniegu.

78
00:03:44,748 --> 00:03:46,431
O co chodzi?

79
00:03:46,431 --> 00:03:47,373
Ziemia jest kulą.

80
00:03:47,373 --> 00:03:49,883
Ilość otrzymywanej energii słonecznej

81
00:03:49,883 --> 00:03:52,343
zmienia się zależnie
od wysokości słońca na niebie,

82
00:03:52,343 --> 00:03:54,426
co zmienia się w ciągu dnia,

83
00:03:54,426 --> 00:03:56,168
od wschodu do zachodu Słońca.

84
00:03:56,168 --> 00:03:59,398
Maksymalna wysokość
zmienia się też w ciągu roku.

85
00:03:59,398 --> 00:04:01,015
W lecie jest wyżej.

86
00:04:01,015 --> 00:04:04,059
Najwyżej w południe
podczas letniego przesilenia,

87
00:04:04,059 --> 00:04:06,354
czyli na półkuli północnej 21 czerwca,

88
00:04:06,354 --> 00:04:09,176
a na południowej 21 grudnia.

89
00:04:09,176 --> 00:04:10,859
Podczas obiegu Ziemi

90
00:04:10,859 --> 00:04:13,227
północna półkula
odchyla się od Słońca zimą,

91
00:04:13,227 --> 00:04:16,197
a pochyla ku niemu latem,

92
00:04:16,197 --> 00:04:18,491
przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem

93
00:04:18,491 --> 00:04:20,334
przez więcej godzin.

94
00:04:20,334 --> 00:04:23,205
Pamiętacie wydłużone dni w lecie?

95
00:04:23,205 --> 00:04:26,334
Energia przypadająca na km2 wzrasta,

96
00:04:26,334 --> 00:04:28,376
im wyżej jest słońce na niebie.

97
00:04:28,376 --> 00:04:30,340
Kiedy słońce świeci pod kątem,

98
00:04:30,340 --> 00:04:34,960
ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

99
00:04:34,960 --> 00:04:39,220
Choć na biegunie słońce świeci
przez 24 godziny,

100
00:04:39,220 --> 00:04:41,850
światło słoneczne jest bardzo rozproszone.

101
00:04:41,850 --> 00:04:44,979
i dostarcza mniej energii niż na południu,

102
00:04:44,979 --> 00:04:46,604
gdzie słońce jest wyżej

103
00:04:46,604 --> 00:04:48,856
z powodu mniejszego odchylenia.

104
00:04:48,856 --> 00:04:51,027
Ponadto biegun północny ma co nadrabiać.

105
00:04:51,027 --> 00:04:53,569
Wychładzał się bez odrobiny słońca

106
00:04:53,569 --> 00:04:54,944
przez całe 6 miesięcy.

107
00:04:54,944 --> 00:04:57,698
Obserwując w dowolnym miejscu
zmiany pór roku,

108
00:04:57,698 --> 00:05:00,660
możesz doceniać nie tylko ich piękno

109
00:05:00,660 --> 00:05:02,624
ale też astronomiczną złożoność czynników,

110
00:05:02,624 --> 00:05:04,621
dzięki którym istnieją.