0:00:13.895,0:00:16.126
Jako dziecko widziałam pory roku tak:

0:00:16.126,0:00:19.634
w grudniu i styczniu[br]padał śnieg i było zimno,

0:00:19.634,0:00:21.970
w kwietniu i maju wszystko kwitło,

0:00:21.970,0:00:24.571
w lipcu i sierpniu[br]było gorąco i słonecznie,

0:00:24.571,0:00:26.048
a wrzesień i październik

0:00:26.048,0:00:28.345
mieniły się kalejdoskopem[br]kolorowych liści.

0:00:28.345,0:00:31.901
Tak wyglądał świat. To było jak magia.

0:00:31.901,0:00:33.319
Gdyby mi wtedy powiedziano,

0:00:33.319,0:00:36.713
że 1/3 ludzkości[br]nigdy nie widziała śniegu,

0:00:36.713,0:00:41.263
a 4 lipca to niekoniecznie[br]idealny dzień na plażowanie,

0:00:41.263,0:00:43.145
pomyślałabym, że oszalał.

0:00:43.145,0:00:48.040
4 pory roku występują tylko[br]w dwóch rejonach naszej planety.

0:00:48.040,0:00:51.584
Nawet tam występują[br]naprzemiennie. Dlaczego?

0:00:51.584,0:00:54.895
Słyszeliśmy o astronomie[br]Johannesie Keplerze,

0:00:54.895,0:00:57.343
który udowodnił,[br]że orbity planet to elipsy

0:00:57.343,0:01:00.093
i że Słońce nie jest w ich centrum.

0:01:00.093,0:01:03.346
Kilkaset lat temu było to[br]naprawdę wielkie odkrycie.

0:01:03.346,0:01:05.730
Rozwiązało to problemy matematyczne,

0:01:05.730,0:01:09.166
prześladujące astronomów[br]przy pomiarach orbit planet.

0:01:09.166,0:01:12.318
Nasza orbita nie jest idealnym kołem.

0:01:12.318,0:01:14.274
Jednak ilustracje w podręcznikach

0:01:14.274,0:01:15.774
czy w telewizji czy filmach,

0:01:15.774,0:01:19.355
wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

0:01:19.355,0:01:22.741
W istocie orbita Ziemi[br]to niemal idealne koło.

0:01:22.741,0:01:25.785
Technicznie uchodzi za elipsę,

0:01:25.785,0:01:27.370
choć jej nie przypomina.

0:01:27.370,0:01:30.096
Słońce nie znajduje się idealnie pośrodku.

0:01:30.096,0:01:33.125
Czyli odległość Ziemi od Słońca[br]zmienia się w ciągu roku.

0:01:33.125,0:01:37.504
Czyli zima jest wtedy,[br]kiedy jesteśmy dalej od Słońca!

0:01:37.504,0:01:39.337
Nie tak szybko.

0:01:39.337,0:01:43.315
Ziemia jest bliżej Słońca[br]w styczniu niż w lipcu,

0:01:43.315,0:01:45.764
o 5 milionów kilometrów.

0:01:45.764,0:01:49.649
Styczeń to sam środek[br]najzimniejszej pory roku

0:01:49.649,0:01:51.261
na półkuli północnej.

0:01:51.261,0:01:52.398
Wciąż nieprzekonani?

0:01:52.398,0:01:53.524
A co powiecie na to:

0:01:53.524,0:01:57.233
Lato i zima występują na Ziemi[br]w tym samym czasie.

0:01:57.233,0:02:00.294
Kiedy w Connecticut jest zimno,[br]w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

0:02:00.294,0:02:03.111
Jeśli nie chodzi więc o odległość[br]od Słońca, to w czym rzecz?

0:02:03.111,0:02:07.622
Trzeba pamiętać, że Ziemia[br]nie "stoi" prosto. Jest nachylona.

0:02:07.622,0:02:09.411
To kąt nachylenia osi

0:02:09.411,0:02:12.290
jest głównym powodem[br]występowania pór roku.

0:02:12.290,0:02:14.201
Ziemia kręci się wokół własnej osi,

0:02:14.201,0:02:17.169
nachylonej o 23,5 stopnia.

0:02:17.169,0:02:19.549
Równocześnie okrąża Słońce

0:02:19.549,0:02:23.092
z osią skierowaną zawsze w tę samą stronę.

0:02:23.092,0:02:26.150
Nachylenie, obrót wokół osi[br]i okrążanie Słońca

0:02:26.150,0:02:29.434
powodują zmiany długości dnia[br]w ciągu roku.

0:02:29.434,0:02:32.948
W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

0:02:32.948,0:02:35.938
Światło słoneczne nagrzewa Ziemię.

0:02:35.938,0:02:38.483
Po zachodzie Ziemia się wychładza.

0:02:38.483,0:02:42.493
W lecie obszary powyżej 40.[br]równoleżnika północnego,

0:02:42.493,0:02:44.114
takie jak Hartford czy Connecticut,

0:02:44.114,0:02:47.444
mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

0:02:47.444,0:02:49.362
Powierzchnia nagrzewa się dłużej,

0:02:49.362,0:02:50.790
niż się wychładza.

0:02:50.790,0:02:52.218
Tak jest codziennie.

0:02:52.218,0:02:54.406
Następuje ocieplenie.

0:02:54.406,0:02:56.239
Zapamiętajcie to na później!

0:02:56.239,0:02:57.945
W zimie jest odwrotnie.

0:02:57.945,0:03:01.243
Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

0:03:01.243,0:03:04.703
Dzień po dniu następuje wychłodzenie.

0:03:04.703,0:03:06.830
Co ciekawe, im bardziej na północ,

0:03:06.830,0:03:10.252
tym letni dzień jest dłuższy.

0:03:10.252,0:03:13.376
W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin,

0:03:13.376,0:03:17.603
a w Tallahassee na Florydzie 14 godzin.

0:03:17.603,0:03:20.376
W lecie na Biegunie Północnym

0:03:20.376,0:03:22.555
słońce w ogóle nie zachodzi.

0:03:22.555,0:03:26.056
Czyli chodzi o długość dnia, kapuję!

0:03:26.056,0:03:29.324
Niezupełnie, brakuje jeszcze[br]jednego elementu układanki.

0:03:29.324,0:03:32.602
Gdyby sama długość dnia[br]sterowała średnią temperaturą,

0:03:32.602,0:03:36.163
czy Biegun Północny nie byłby[br]najgorętszym punktem podczas lata,

0:03:36.163,0:03:38.113
skoro dzień trwa tam całą dobę

0:03:38.113,0:03:40.577
w miesiącach przed i po przesileniu?

0:03:40.577,0:03:42.010
A przecież to Biegun Północny!

0:03:42.010,0:03:43.455
Pływają góry lodowe,

0:03:43.455,0:03:44.748
jest pełno śniegu.

0:03:44.748,0:03:46.431
O co chodzi?

0:03:46.431,0:03:47.373
Ziemia jest kulą.

0:03:47.373,0:03:49.883
Ilość otrzymywanej energii słonecznej

0:03:49.883,0:03:52.343
zmienia się zależnie[br]od wysokości słońca na niebie,

0:03:52.343,0:03:54.426
co zmienia się w ciągu dnia,

0:03:54.426,0:03:56.168
od wschodu do zachodu Słońca.

0:03:56.168,0:03:59.398
Maksymalna wysokość[br]zmienia się też w ciągu roku.

0:03:59.398,0:04:01.015
W lecie jest wyżej.

0:04:01.015,0:04:04.059
Najwyżej w południe[br]podczas letniego przesilenia,

0:04:04.059,0:04:06.354
czyli na półkuli północnej 21 czerwca,

0:04:06.354,0:04:09.176
a na południowej 21 grudnia.

0:04:09.176,0:04:10.859
Podczas obiegu Ziemi

0:04:10.859,0:04:13.227
północna półkula[br]odchyla się od Słońca zimą,

0:04:13.227,0:04:16.197
a pochyla ku niemu latem,

0:04:16.197,0:04:18.491
przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem

0:04:18.491,0:04:20.334
przez więcej godzin.

0:04:20.334,0:04:23.205
Pamiętacie wydłużone dni w lecie?

0:04:23.205,0:04:26.334
Energia przypadająca na km2 wzrasta,

0:04:26.334,0:04:28.376
im wyżej jest słońce na niebie.

0:04:28.376,0:04:30.340
Kiedy słońce świeci pod kątem,

0:04:30.340,0:04:34.960
ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

0:04:34.960,0:04:39.220
Choć na biegunie słońce świeci[br]przez 24 godziny,

0:04:39.220,0:04:41.850
światło słoneczne jest bardzo rozproszone.

0:04:41.850,0:04:44.979
i dostarcza mniej energii niż na południu,

0:04:44.979,0:04:46.604
gdzie słońce jest wyżej

0:04:46.604,0:04:48.856
z powodu mniejszego odchylenia.

0:04:48.856,0:04:51.027
Ponadto biegun północny ma co nadrabiać.

0:04:51.027,0:04:53.569
Wychładzał się bez odrobiny słońca

0:04:53.569,0:04:54.944
przez całe 6 miesięcy.

0:04:54.944,0:04:57.698
Obserwując w dowolnym miejscu[br]zmiany pór roku,

0:04:57.698,0:05:00.660
możesz doceniać nie tylko ich piękno

0:05:00.660,0:05:02.624
ale też astronomiczną złożoność czynników,

0:05:02.624,0:05:04.621
dzięki którym istnieją.