Lange tijd voor de eerste selfie
hadden de Grieken en Romeinen een mythe
over iemand die geobsedeerd was
door zijn eigen beeltenis.
Het verhaal was
dat de knappe jongen Narcissus
ooit ronddwaalde op zoek naar liefde.
Nadat hij de nimf Echo afwees,
zag hij een reflectie
van zichzelf in de rivier
en werd er verliefd op.
Hij kon zijn blik niet meer afwenden
en verdronk.
Er bleef een bloem achter op de plaats
waar hij overleed: de Narcis.
De mythe illustreert
het basisidee van narcisme:
verheven eigenliefde,
tot problemen aan toe.
Het is meer dan een persoonlijkheidstype
dat je soms ziet in een adviesrubriek.
Het is een reeks karaktertrekken
die door psychologen bestudeerd is.
De psychologische definitie van narcisme
is een opgeblazen, grandioos zelfbeeld.
In meer of mindere mate
denken narcisten dat ze knapper zijn,
slimmer,
en belangrijker dan anderen,
en dat ze recht hebben
op een voorkeursbehandeling.
Psychologen erkennen twee vormen
van narcisme als persoonlijkheidskenmerk:
grandioos en kwetsbaar narcisme.
Ook is er de narcistische
persoonlijkheidsstoornis,
een extremere vorm,
waar we zo op terugkomen.
Grandioos narcisme is de bekendste soort,
gekenmerkt door extroversie,
dominantie
en aandacht zoeken.
Grandiose narcisten
willen aandacht en macht,
soms als politicus,
beroemdheid,
of cultureel leider.
Natuurlijk is niet iedereen
die zo'n positie nastreeft een narcist.
Veel hebben positieve redenen,
zoals om alles uit zichzelf te halen,
of om het leven
van andere mensen te verbeteren.
Maar narcisten zoeken macht
voor het prestige en de aandacht
die je ervoor krijgt.
Kwetsbare narcisten daarentegen,
kunnen stil en gereserveerd zijn.
Ze willen graag aanzien,
maar voelen zich snel
bedreigd of afgewezen.
In beide gevallen komt de donkere kant
van narcisme op den duur naar voren.
Narcisten gedragen zich egoïstisch,
dus narcistische leiders kunnen
risicovolle of onethische keuzes maken
en narcistische partners
kunnen oneerlijk of ontrouw zijn.
Tart je hun rooskleurige zelfbeeld
dan kunnen ze haatdragend
en agressief worden.
Het lijkt een ziekte
waarbij de zieke zich best goed voelt,
maar de omgeving eronder lijdt.
In extreme gevallen
wordt dit gedrag geclassificeerd
als een psychische stoornis,
genaamd narcistische
persoonlijkheidsstoornis.
Zo'n 1 à 2% van de bevolking lijdt eraan,
waaronder voornamelijk mannen.
Ook kunnen alleen volwassenen
ermee gediagnosticeerd worden.
Jongeren en met name kinderen
kunnen erg egocentrisch zijn,
maar dit kan gewoon onderdeel
van de ontwikkeling zijn.
De vijfde editie
van de American Psychiatric Association's
Diagnostic and Statistical Manual
beschrijft verschillende karaktertrekken
die wijzen op de persoonlijkheidsstoornis.
Hieronder vallen een grandioos zelfbeeld,
moeite met empathie,
verlangen naar aanzien,
en behoefte aan bewondering en aandacht.
Wat deze kenmerken
tot een persoonlijkheidsstoornis maakt,
is dat ze het hele leven overnemen
en grote problemen veroorzaken.
Stel je voor dat je niet
om je partner of kinderen geeft,
maar dat je ze gebruikt als een bron
van aandacht of bewondering.
Of dat je in plaats van te zoeken
naar opbouwende kritiek over je prestaties,
tegen iedereen die jou wil helpen, zegt
dat ze het fout hebben.
Wat veroorzaakt narcisme?
Uit onderzoek blijkt erfelijkheid
een belangrijke rol te spelen,
hoewel we niet weten
welke genen betrokken zijn.
Maar de omgeving is ook belangrijk.
Ouders die hun kind
op een voetstuk plaatsen,
kunnen grandioos narcisme veroorzaken.
En kille, controlerende ouders
kunnen bijdragen aan kwetsbaar narcisme.
Narcisme lijkt ook meer voor te komen
in culturen die individualisme
en zelfpromotie stimuleren.
In de VS, bijvoorbeeld,
komt dit persoonlijkheidskenmerk
sinds de jaren 70 steeds vaker voor,
terwijl het gemeenschapsgevoel
van de jaren 60
meer getypeerd werd door zelfvertrouwen
en een groei van materialisme.
De sociale media maken zelfpromotie
tegenwoordig vele malen eenvoudiger,
hoewel opmerkt moet worden
dat er geen duidelijk bewijs is
dat sociale media narcisme veroorzaken.
Het geeft narcisten eerder een manier
om sociale status en aandacht te krijgen.
Kunnen narcisten
deze karaktertrekken verbeteren?
Ja!
Alles wat hen aanzet
tot reflectie van hun eigen gedrag
en om te geven om anderen,
of psychotherapie en het beoefenen
van medeleven, kan allemaal helpen.
Het moeilijke is dat het lastig kan zijn
voor mensen met een
narcistische persoonlijkheidsstoornis
om aan zelfverbetering te blijven werken.
Voor een narcist is zelfreflectie
lastig als het niet vleiend is.