WEBVTT

00:00:06.776 --> 00:00:08.337
Jak Adolf Hitler,

00:00:08.337 --> 00:00:12.747
tyran, który zorganizował
największe ludobójstwo w historii,

00:00:12.747 --> 00:00:16.506
zdobył władzę w demokratycznym kraju?

00:00:16.506 --> 00:00:19.738
Historia zaczyna się z końcem
I wojny światowej.

00:00:19.738 --> 00:00:22.798
Po zwycięstwie aliantów w 1918 roku

00:00:22.798 --> 00:00:26.256
Niemcy zrozumieli, że nie wygrają

00:00:26.256 --> 00:00:29.566
i zawarli rozejm.

00:00:29.566 --> 00:00:31.698
Gdy upadł cesarski rząd,

00:00:31.698 --> 00:00:36.006
w kraju zaczęły szerzyć się
niepokoje społeczne i strajki.

00:00:36.006 --> 00:00:37.896
Obawiając się komunistycznej rewolucji,

00:00:37.896 --> 00:00:41.557
największe partie połączyły się,
żeby stłumić powstania

00:00:41.557 --> 00:00:45.258
i utworzyły parlamentarną
Republikę Weimarską.

00:00:45.258 --> 00:00:47.317
Jednym z pierwszych zadań nowego rządu

00:00:47.317 --> 00:00:49.597
było wdrożenie postanowień 
traktatu pokojowego

00:00:49.597 --> 00:00:51.617
narzuconego przez aliantów.

00:00:51.617 --> 00:00:56.298
Oprócz rozbrojenia armii 
i utraty ponad 1/10 terytorium

00:00:56.298 --> 00:01:02.258
Niemcy musiały same
spłacać reparacje wojenne,

00:01:02.258 --> 00:01:06.017
co podkopało już osłabioną gospodarkę.

00:01:06.017 --> 00:01:10.928
Wielu nacjonalistów i weteranów 
postrzegało to jako upokorzenie.

00:01:10.928 --> 00:01:13.719
Błędnie uważali, że wojna byłaby wygrana,

00:01:13.719 --> 00:01:19.407
gdyby wojska nie zdradzili
politycy i protestujący.

00:01:19.407 --> 00:01:22.470
Poglądy te stały się obsesją Hitlera,

00:01:22.470 --> 00:01:28.370
a jego fanatyzm i paranoja sprawiły,
że winę przypisywał Żydom.

00:01:28.370 --> 00:01:32.500
Jego słowa znalazły oddźwięk
w antysemickim społeczeństwie.

00:01:32.500 --> 00:01:35.310
W tym czasie setki tysięcy Żydów

00:01:35.310 --> 00:01:37.947
żyło zasymilowanych
z niemieckim społeczeństwem,

00:01:37.947 --> 00:01:42.620
ale wielu Niemców nadal
postrzegało ich jako outsiderów.

00:01:42.620 --> 00:01:47.582
Po pierwszej wojnie sukcesy Żydów
powodowały bezpodstawne oskarżenia

00:01:47.582 --> 00:01:51.029
o działalność wywrotową 
i spekulacje wojenne.

00:01:51.029 --> 00:01:54.399
Trzeba mocno podkreślić,
że te teorie spiskowe

00:01:54.399 --> 00:01:56.191
wyrosły ze strachu,

00:01:56.191 --> 00:01:57.099
złości

00:01:57.099 --> 00:01:58.351
i fanatyzmu,

00:01:58.351 --> 00:01:59.960
nie faktów.

00:01:59.960 --> 00:02:02.527
Niemniej jednak Hitler 
odniósł dzięki nim sukces.

00:02:02.527 --> 00:02:05.970
Gdy wstąpił do niewielkiej
partii nacjonalistycznej,

00:02:05.970 --> 00:02:09.839
stał się jej przywódcą dzięki umiejętności
przemawiania i manipulowania masami,

00:02:09.839 --> 00:02:12.880
co przyciągało kolejnych zwolenników.

00:02:12.880 --> 00:02:16.149
Łącząc antysemityzm
z populistycznymi resentymentami,

00:02:16.149 --> 00:02:19.749
naziści odrzucili komunizm i kapitalizm

00:02:19.749 --> 00:02:24.820
jako międzynarodowe spiski żydowskie,
mające na celu zniszczenie Niemiec.

00:02:24.820 --> 00:02:27.851
Partia nazistowska początkowo
nie cieszyła się popularnością.

00:02:27.851 --> 00:02:31.340
Po nieudanej próbie obalenia rządu

00:02:31.340 --> 00:02:33.160
została zdelegalizowana,

00:02:33.160 --> 00:02:35.680
a Hitler uwięziony za zdradę.

00:02:35.680 --> 00:02:37.931
Jednak rok później,
tuż po wyjściu na wolność,

00:02:37.931 --> 00:02:41.201
zaczął odbudowę ruchu.

00:02:41.201 --> 00:02:45.380
Wtedy, w 1929 roku,
zaczął się Wielki Kryzys.

00:02:45.380 --> 00:02:49.061
Amerykańskie banki 
wycofały pożyczki z Niemiec,

00:02:49.061 --> 00:02:54.010
słaba niemiecka gospodarka
zaraz potem załamała się.

00:02:54.010 --> 00:02:56.442
Hitler wykorzystał gniew ludzi,

00:02:56.442 --> 00:02:58.343
dając im kozły ofiarne

00:02:58.343 --> 00:03:02.221
i obiecując, że przywróci 
Niemcom ich dawną świetność.

00:03:02.221 --> 00:03:06.042
Główne partie nie potrafiły
poradzić sobie z kryzysem,

00:03:06.042 --> 00:03:11.131
a lewicowa opozycja była
wewnętrznie zbyt podzielona.

00:03:11.131 --> 00:03:15.431
Część sfrustrowanych obywateli
przyłączyło się do nazistów,

00:03:15.431 --> 00:03:22.652
których udział w parlamencie
wzrósł z poniżej 3 do 18% w dwa lata.

00:03:22.652 --> 00:03:25.485
W 1932 roku Hitler
kandydował na prezydenta,

00:03:25.485 --> 00:03:30.273
przegrywając z bohaterem wojennym,
generałem von Hindenburgiem.

00:03:30.273 --> 00:03:35.855
Zdobywając 36% głosów,
Hitler pokazał, jakie ma poparcie.

00:03:35.855 --> 00:03:38.856
Rok później, doradcy
i czołowi przedsiębiorcy

00:03:38.856 --> 00:03:42.882
przekonali Hindenburga,
żeby mianował Hitlera kanclerzem,

00:03:42.882 --> 00:03:46.783
mając nadzieję na wykorzystanie
jego popularności do własnych celów.

00:03:46.783 --> 00:03:50.132
Chociaż kanclerz był jedynie
administracyjnym szefem parlamentu,

00:03:50.132 --> 00:03:54.082
Hitler stopniowo zwiększał
kompetencje swojego stanowiska,

00:03:54.082 --> 00:03:56.932
a jego zwolennicy tworzyli
grupy paramilitarne,

00:03:56.932 --> 00:03:59.323
walczące z protestującymi na ulicach.

00:03:59.323 --> 00:04:02.943
Hitler obudził strach
przed powstaniem komunistów

00:04:02.943 --> 00:04:06.873
i przekonywał, że tylko on
może przywrócić ład i porządek.

00:04:06.873 --> 00:04:08.824
W 1933 roku

00:04:08.824 --> 00:04:13.843
młody robotnik został skazany
za podpalenie parlamentu.

00:04:13.843 --> 00:04:16.663
Hitler wykorzystał to, żeby przekonać rząd

00:04:16.663 --> 00:04:19.383
do nadania mu wyjątkowych kompetencji.

00:04:19.383 --> 00:04:23.384
W kilka miesięcy zniesiono wolność prasy,

00:04:23.384 --> 00:04:25.245
rozwiązano inne partie

00:04:25.245 --> 00:04:28.775
i uchwalono antyżydowskie prawa.

00:04:28.775 --> 00:04:33.424
Wielu z jego wczesnych zwolenników
zostało aresztowanych i zgładzonych

00:04:33.424 --> 00:04:35.483
wraz z potencjalnymi rywalami,

00:04:35.483 --> 00:04:38.975
a gdy w sierpniu 1934 roku
zmarł prezydent Hindenburg,

00:04:38.975 --> 00:04:42.304
było jasne, że nie będzie nowych wyborów.

00:04:42.304 --> 00:04:47.564
Co niepokojące, wiele z wczesnych działań
nie wymagało masowych represji.

00:04:47.564 --> 00:04:50.613
W swoich przemówieniach Hitler
wykorzystywał strach i gniew,

00:04:50.613 --> 00:04:54.574
żeby zdobyć poparcie dla siebie
i partii nazistowskiej.

00:04:54.574 --> 00:04:57.104
W międzyczasie przedsiębiorcy
oraz intelektualiści,

00:04:57.104 --> 00:04:59.745
chcąc mieć za sobą opinię publiczną,

00:04:59.745 --> 00:05:01.394
popierali Hitlera.

00:05:01.394 --> 00:05:03.244
Zapewniali siebie i innych,

00:05:03.244 --> 00:05:06.294
że ta ekstremalna retoryka
jest tylko na pokaz.

00:05:06.294 --> 00:05:09.976
Dziś dojście do władzy Hitlera
nadal ostrzega przed kruchością

00:05:09.976 --> 00:05:15.604
instytucji demokratycznych
wobec wściekłego tłumu i jego przywódcy,

00:05:15.604 --> 00:05:20.214
skwapliwie karmiącego
i wykorzystującego ich lęki.