WEBVTT

00:00:06.776 --> 00:00:08.337
အဒေါ့ဖ် ဟစ်တလာဟာ

00:00:08.337 --> 00:00:12.747
လူ့သမိုင်းထဲက အကြီးမားဆုံး လူမျိုးတုံး
သတ်ဖြတ်မှုကို ကြိုးကိုင်ခဲ့တဲ့အာဏာရှင်က

00:00:12.747 --> 00:00:16.506
ဒီမိုကရေစီ တိုင်းပြည်မှာ ဘယ်လိုများ 
အာဏာရကို ရရှိနိုင်ခဲ့တာလဲ။

00:00:16.506 --> 00:00:19.738
အဲဒီဇာတ်လမ်းက ပထမကမ္ဘာစစ်ရဲ့ 
အဆုံးမှာစခဲ့တာပါ။

00:00:19.738 --> 00:00:22.798
၁၉၁၈ မှာ မဟာမိတ်တွေ အောင်မြင်စွာ 
စစ်ချီနိုင်ခဲ့တာနဲ့အတူ၊

00:00:22.798 --> 00:00:26.256
ဂျာမဏီက စစ်ကို မနိုင်နိုင်တာ 
သဘောပေါက်လာခဲ့ကာ

00:00:26.256 --> 00:00:29.566
တိုက်ပွဲများအဆုံးသတ်ရန် ပစ်ခတ်မှု
ရပ်စဲကြောင်း လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့တယ်။

00:00:29.566 --> 00:00:31.698
သူ့တို့ရဲ့ ဧကရာဇ်အစိုးရ ပြိုလဲသွားတာနဲ့

00:00:31.698 --> 00:00:35.926
လူထု မငြိမ်သက်မှုများနှင့် အလုပ်သမား
သပိတ်တွေ တစ်နိုင်ငံလုံး ပျံ့နှံ့သွားတယ်။

00:00:35.926 --> 00:00:37.896
ကွန်မြူနစ် တော်လှန်ရေးကို စိုးကြောက်လို့

00:00:37.896 --> 00:00:41.557
အဓိကပါတီတွေ ပါဝင်လျက် 
ဆူပူအုံကြွမှုတွေကို ဖိနှိပ်ခဲ့ပြီး

00:00:41.557 --> 00:00:45.348
ပါလီမန် Weimar သမ္မတနိုင်ငံကို
ထူထောင်ခဲ့ကြတယ်။

00:00:45.348 --> 00:00:47.477
အစိုးရသစ်ရဲ့ ပထမဦးဆုံး 
လုပ်ဆောင်ချက် အဖြစ်

00:00:47.477 --> 00:00:51.617
မဟာမိတ်များက ချမှတ်ခဲ့တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေး
စာချုပ်ကို အကောင်အထည်ဖော်မှုပါ။

00:00:51.617 --> 00:00:56.298
သူတို့ပိုင် နယ်မြေ ဆယ်ပုံ တစ်ပုံကျော်
ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး စစ်တပ် ဖျက်သိမ်းခဲ့လျက်

00:00:56.298 --> 00:01:02.258
ဂျာမဏီက စစ်ကြီးနဲ့ လျော်ကြေးရေးကို
အပြည့်အဝတာဝန်ယူရန် သဘောတူခဲ့ရရာ၊

00:01:02.258 --> 00:01:06.017
ချိနဲ့နေပြီးသား စီးပွားရေးဟာ ပိုမို
အားလျော့ လာခဲ့ရပါတယ်။

00:01:06.017 --> 00:01:10.928
ဒါတွေအားလုံးကို အမျိုးသားရေးဝါဒီများနဲ့
စစ်ပြန်တွေက အရှက်ခွဲမှုအဖြစ် မြင်ခဲ့ကြတယ်။

00:01:10.928 --> 00:01:13.719
နိုင်ငံရေးသမားများနဲ့ ဆန္ဒပြသူများကသာ
သစ္စာမဖောက်ခဲ့ကြပါက၊

00:01:13.719 --> 00:01:19.407
စစ်ပွဲကို နိုင်နိုင်ခဲ့ကြမယ်လို့ သူတို့က 
မှားယွင်းစွာ ယုံကြည့်နေခဲ့ကြတယ်။

00:01:19.407 --> 00:01:22.470
ဟစ်တလာဟာ အဲဒီလို အမြင်တွေကို
စွဲစွဲမြဲမြဲ ယုံကြည်နေခဲ့ကာ

00:01:22.470 --> 00:01:28.370
သူ့ရဲ့ တယူသန်စိတ်နဲ့ သံသယစိတ်များက 
ဂျူးလူမျိုးတွေကို အပြစ်ပုံချလာတယ်။

00:01:28.370 --> 00:01:32.500
သူ့စကားလုံးတွေဟာ ဂျူးဆန့်ကျင်သူများတဲ့
လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲ ပဲ့တင်သံ ရိုက်ခတ်လာခဲ့တယ်။

00:01:32.500 --> 00:01:35.310
အဲဒီအချိန်မှာ သိန်းချီတဲ့ ဂျူးတွေက
ဂျာမန်လူ့အဖွဲ့အစည်းထဲ

00:01:35.310 --> 00:01:37.947
ပေါင်းစည်း ပါဝင်နေကြပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

00:01:37.947 --> 00:01:42.620
ဒါပေမဲ့ ဂျာမန်အများစုကတော့ သူတို့ကို 
အပြင်လူအဖြစ် မြင်နေကြတုန်းပါပဲ။

00:01:42.620 --> 00:01:47.582
ပထမကမ္ဘာစစ်ပြီးနောက်မှာ ဂျူးတွေရဲ့ 
အောင်မြင်မှုတွေကြောင့် အဖျက်အမှောင့်နဲ့

00:01:47.582 --> 00:01:51.029
အမြတ်ကြီးစားနေကြတယ် ဆိုတဲ့ 
စွပ်စွဲချက်တွေ ပေါ်ပေါက်လာစေခဲ့ပါတယ်။

00:01:51.029 --> 00:01:54.399
ဒီ လျှိုဝှက်ကြံစည်ရေး သီအိုရီတွေဟာ
ကြောက်ရွံ့မှုတွေ၊ ဒေါသထွက်မှုတွေနဲ့

00:01:54.399 --> 00:01:56.051
တယူသန်ထင်ရာစိုင်းမှုတို့မှ

00:01:56.051 --> 00:01:57.099
ပေါ်ထွက်လာခဲ့ကြတယ်လို့

00:01:57.099 --> 00:01:58.351
ပြောမရနိုင်ပါ၊

00:01:58.351 --> 00:01:59.960
လက်တွေ့ အချက်အလက်တွေ မရှိပါ။

00:01:59.960 --> 00:02:02.527
မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ ဟစ်တလာဟာ
အဲဒါတွေနဲ့ အောင်မြင်လာတယ်။

00:02:02.527 --> 00:02:05.970
အမျိုးသားရေး နိုင်ငံရေးပါတီလေးထဲ
သူဝင်လိုက်တဲ့အခါမှာ၊

00:02:05.970 --> 00:02:09.839
လူထုကြီး အားကျအောင် စကားပြောကောင်းတဲ့
သူ့စွမ်းရည်က ခေါင်းဆောင်နေရာ မြှင့်တင်ကာ

00:02:09.839 --> 00:02:12.880
ပိုကြီးတဲ့လူအုပ်ကြီးတွေကို
ဆွဲခေါ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

00:02:12.880 --> 00:02:16.149
လူတွေရဲ့ မကျေနပ်မှုကို ဂျူးဆန့်ကျင်ရေးနဲ့ 
ပေါင်းစပ်လိုက်ခြင်းဖြင့်

00:02:16.149 --> 00:02:19.749
နာဇီတွေက ကွန်မြူနစ်နဲ့ အရင်းရှင်ဝါဒ
နှစ်မျိုးလုံးကို ဂျူးတွေက ဂျာမနီကို

00:02:19.749 --> 00:02:24.820
ဖျက်ဆီးရန် စီမံခဲ့တဲ့ နိုင်ငံတကာလုပ်ကြံမှု
ဆိုပြီး ရှုတ်ချခဲ့ကြတယ်။

00:02:24.820 --> 00:02:27.851
နာဇီပါတီက အစပိုင်းတွင် 
လူကြိုက်မများခဲ့ဘူး။

00:02:27.851 --> 00:02:31.340
အစိုးရကို ဖြုတ်ချရန် သူတို့ရဲ့ 
မအောင်မြင်ခဲ့တဲ့ ကြိုးပမ်းချက်နောက်မှာ

00:02:31.340 --> 00:02:33.160
ပါတီဟာ ပိတ်ပင်ခံခဲ့ရကာ၊

00:02:33.160 --> 00:02:35.680
ဟစ်တလာကို သစ္စာဖောက်မှုနဲ့ ထောင်ချခဲ့တယ်။

00:02:35.680 --> 00:02:37.931
သို့သော် တစ်နှစ်လောက်အကြာမှာ 
သူလွတ်လာခဲ့ရာ၊

00:02:37.931 --> 00:02:41.201
ချက်ချင်းပဲ လှုပ်ရှားမှုကို ပြန်လည်
တည်ဆောက်ရန် စလုပ်ကိုင်ခဲ့တယ်။

00:02:41.201 --> 00:02:45.380
ထို့နောက် ၁၉၂၉ ခုနှစ်မှာ မဟာစီးပွားရေး 
ကပ်ကြီး စိုက်ခဲ့တယ်။

00:02:45.380 --> 00:02:49.061
အဲဒါကြောင့် အမေရိကန် ဘဏ်တွေက သူတို့ရဲ့
ချေးငွေတွေကို ဂျာမနီမှ ပြန်ထုတ်ယူကြရာ၊

00:02:49.061 --> 00:02:53.830
ရုန်းကန်နေရဆဲ ဂျာမန် စီးပွားရေးဟာ
နေ့ချင်းညချင်း ပြိုလဲသွားပါတော့တယ်။

00:02:53.830 --> 00:02:56.442
ဟစ်တလာဟာ ပြည်သူတွေးရဲ့ အမျက်ဒေါသကို
အခွင့်ကောင်းယူပြီး၊

00:02:56.442 --> 00:02:58.343
အစိုးရအသုံးမကျပုံကို ထောက်ပြကာ

00:02:58.343 --> 00:03:02.221
ဂျာမနီနိုင်ငံရဲ့ ဂုဏ်သတင်းကို ယခင်လိုပဲ
ပြန်လည်ထူထောင်ပေးရန် ကတိတွေပေးခဲ့တယ်။

00:03:02.221 --> 00:03:06.042
အဓိကရ ပါတီတွေက အကြပ်အတည်းကို
မကိုင်တွယ်နိုင်စ်မ်း မရှိခဲ့ကြချိန်မှာ

00:03:06.042 --> 00:03:11.131
လက်ဝဲ အတိုက်အခံတွေကျတော့ အတွင်းပိုင်း 
ငြင်းခုံမှုတွေကြောင့် ကွဲပြဲနေခဲ့ကြတယ်။

00:03:11.131 --> 00:03:15.431
အဲဒါကြောင့် စိတ်ကုန်လာကြတဲ့ ပြည်သူအချို့ဟာ
နာဇီဘက်ကို ကူးပြောင်းခဲ့ကြရာ၊

00:03:15.431 --> 00:03:22.652
၂ နှစ်အတွင်းမှာကို သူတို့ရဲ့ ပါလီမန် 
ထောက်ခံမဲတွေ ၃%မှ ၁၈% အထိ တိုးလာခဲ့တယ်။

00:03:22.652 --> 00:03:25.485
၁၉၃၂ ခုနှစ်မှာ ဟစ်တလာဟာ 
သမ္မတ အဖြစ် အရွေးခံခဲ့ရာ၊

00:03:25.485 --> 00:03:30.273
စစ်သူရဲကောင်း ဗိုလ်ချုပ်ကြီး Von 
Hindenburg အား အရှုံးပေးခဲ့ရတယ်။

00:03:30.273 --> 00:03:34.945
သို့သော် မဲ ၄၆% ရခဲ့တဲ့ ဟစ်တလာက 
သူ့အားထောက်ခံမှု ကြီးမားပုံကို ပြခဲ့တယ်။

00:03:34.945 --> 00:03:38.856
နောက်နှစ်မှာတော့ အကြံပေးနှင့်
စီးပွားရေးခေါင်းဆောင်များက

00:03:38.856 --> 00:03:42.782
ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် ဟစ်တလာကိုခန့်အပ်ဖို့
Hindenburg အား နားချနိုင်ခဲ့ကြကာ၊

00:03:42.782 --> 00:03:46.783
သူတို့ကိုယ်ပိုင် ရည်မှန်းချက်အတွက် သူ့ရဲ့ 
ကျော်ကြားမှုကို သုံးဖို့မျှော်လင့်ခဲ့တယ်။

00:03:46.783 --> 00:03:50.132
ဝန်ကြီးချုပ် က ပါလီမန်ရဲ့ 
အုပ်ချုပ်ရေးခေါင်းဆောင်သာ ဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့၊

00:03:50.132 --> 00:03:54.082
ဟစ်တလာဟာ တဖြည်းဖြည်းနဲ့ သူ့ရာထူးရဲ့ 
ပါဝါကို ချဲ့ထွင်လာခဲ့တယ်။

00:03:54.082 --> 00:03:56.932
သူ့ကို ထောက်ခံသူတွေက 
လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အဖြစ် ဖွဲ့စည်းရင်း

00:03:56.932 --> 00:03:59.323
လမ်းတွေပေါ်မှာ ဆန္ဒပြသူတွေကို 
တိုက်ခိုက်လာကြတယ်။

00:03:59.323 --> 00:04:02.943
ဟစ်တလာဟာ ကွန်မြူနစ်အုံကြွမှု 
ပေါ်လာနိုင်ကြောင်း ချောက်လှန့်လျက်

00:04:02.943 --> 00:04:06.873
သူသည်သာလျှင် ဥပဒေ ငြိမ်းဝပ်မှုကို 
ပြန်ထူထောင်ပေးနိုင်ကြောင်း စေါဒက တက်တယ်။

00:04:06.873 --> 00:04:08.824
အဲဒီနောက် ၁၉၃၃ ခုနှစ်မှာ၊

00:04:08.824 --> 00:04:13.843
လူငယ် အလုပ်သမားတစ်ဦးဟာ ပါလီမန်
အဆောက်အဦ မီးရှို့မှုနဲ့ စီရင်ခံခဲ့ရတယ်။

00:04:13.843 --> 00:04:16.663
ဟစ်တလာက အဲဒါကိုအသုံးချပြီး သူ့အား 
အရေးပေါ်

00:04:16.663 --> 00:04:19.383
လုပ်ပိုင်ခွင့်များပေးဖို့ အစိုးရကို 
စည်းရုံးနိုင်ခဲ့တယ်။

00:04:19.383 --> 00:04:23.384
လပိုင်းအတွင်းမှာပဲ စာနယ်ဇင်း
လွတ်လပ်ခွင့်ကိုဖျက်သိမ်းလိုက်တယ်၊

00:04:23.384 --> 00:04:25.245
အခြားပါတီများကို တားမြစ်လိုက်တယ်၊

00:04:25.245 --> 00:04:28.775
ဂျူးဆန့်ကျင်ရေး ဥပဒေများကို 
အတည်ပြု ထုတ်ပြန်ခဲ့တယ်။

00:04:28.775 --> 00:04:33.424
ဟစ်တလာအား အရင်က အစွန်းရောက်ထောက်ခံသူတွေနဲ့
ရှိလာနိုင်တဲ့ ပြိုင်ဘက်များကိုပါ

00:04:33.424 --> 00:04:35.483
ဖမ်းချုပ် ကွပ်မျက်လိုက်ကာ

00:04:35.483 --> 00:04:38.975
သမ္မတ Hindenburg 
၁၉၃၄ သြဂုတ်လမှာ ကွယ်လွန်သွားတော့၊

00:04:38.975 --> 00:04:42.304
ရွေးကောက်ပွဲအသစ် မလုပ်တော့ဘူးဆိုတာ
သေချာသွားနပါပြီ။

00:04:42.304 --> 00:04:47.464
ဟစ်တလာရဲ့ အစောပိုင်း လုပ်ဆောင်ချက်တွေက 
လူထုဖိနှိပ်တွေကို မတောင်းဆိုခဲ့ကြပါ။

00:04:47.464 --> 00:04:50.613
သူ့မိန့်ခွန်းတွေက လူတွေရဲ့ကြောက်စိတ်နဲ့ 
ဒေါသစိတ်ကို အမြတ်ထုတ်လျက်

00:04:50.613 --> 00:04:54.574
သူနဲ့ နာဇီပါတီအား ထောက်ခံလာအောင်
စည်းရုံးမောင်းသွင်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

00:04:54.574 --> 00:04:57.104
ထိုအတောအတွင်းမှာ လုပ်ငန်းရှင်များနဲ့ 
ပညာတတ်တွေက

00:04:57.104 --> 00:04:59.745
လူထုအမြင်ဘက်မှာ မှန်ကန်စွာ 
ရပ်တည်နေကြတာကို ပြရန်

00:04:59.745 --> 00:05:01.394
ဟစ်တလာကို ထောက်ခံခဲ့ကြတယ်။

00:05:01.394 --> 00:05:03.234
ဟစ်တလာရဲ့ အစွန်းရောက် ပြောဆိုမှုတွေဟာ

00:05:03.234 --> 00:05:06.814
ရုပ်ပြသက်သက် လေလုံးထွားမှုပါ ဆိုပြီး
မိမိကို၊ အခြားသူတို့ကို နားချာခဲ့ကြတယ်။

00:05:06.814 --> 00:05:09.976
ဆယ်စုနှစ်ချီ ကြာလာပြီဖြစ်တဲ့ ဒီနေ့တွင်ပါ
ဟစ်တလာ အာဏာယူတက်လာမှုက

00:05:09.976 --> 00:05:15.096
လူအုပ်ကြီး ဒေါသထွက်နေချိန်မှာ၊ သူတို့ရဲ့ 
အမျက်ဒေါသကို အမြတ်ထုတ်ယူရန်နဲ့ အသုံးချမယ့်

00:05:15.096 --> 00:05:19.167
ခေါင်းဆောင်ရှိရင် ဒီမိုကရေစီ အဖွဲ့အစည်းတွေ
ထိခိုက်ပျက်စီးလွယ်ပုံကို သတိပေးနေဆဲပါ၊