WEBVTT 00:00:06.776 --> 00:00:08.337 چۆن ئەدۆڵف هیتلەر، 00:00:08.337 --> 00:00:12.747 ستەمکارێک کە یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵکوژیەکانی مێژووی مرۆڤایەتی ئەنجام دا، 00:00:12.747 --> 00:00:16.506 لە وڵاتێکی دێموکراتیک دا بە دەسەڵات گەیشت؟ 00:00:16.506 --> 00:00:19.738 چیرۆکەکە لە کۆتاییەکانی جەنگی جیهانی یەکەمەوە دەست پێدەکات. 00:00:19.738 --> 00:00:22.798 بە پێشڕەوی سەرکەوتوانەی هاوپەیمانان لە ساڵی ١٩١٨، 00:00:22.798 --> 00:00:26.256 ئەڵمانیا بۆی دەرکەوت کە براوەی شەڕەکە نابێت 00:00:26.256 --> 00:00:29.566 و واژۆی ئاگربەستێکی کرد بۆ کۆتایی هێنان بە شەرکردن. 00:00:29.566 --> 00:00:31.698 لەگەڵ ڕووخانی حکومەتی ئیمپڕاتۆری، 00:00:31.698 --> 00:00:36.006 نائارامی ناوخۆیی و مانگرتنی کرێکاران بە نێو وڵات دا بڵاوبۆوە. 00:00:36.006 --> 00:00:37.896 ترسی سەرهەڵدانی شۆڕشێکی کۆمۆنیستی، 00:00:37.896 --> 00:00:41.557 زۆربەی حیزبە گەورەکانی لە دەوری یەک کۆکردەوە بۆ سەرکوت کردنی نارەزایەیەکان، 00:00:41.557 --> 00:00:45.348 و پەرلەمانی کۆماری ویماریان دامەزراند. 00:00:45.348 --> 00:00:47.477 یەکێک لە یەکەمین ئەرکەکانی حکومەتی نوێ 00:00:47.477 --> 00:00:51.617 جێبەجێکردنی پەیمانی ئاشتی سەپێندراو لەلایەن هاوپەیمانانەوە بوو. 00:00:51.617 --> 00:00:56.298 سەرەڕای لەدەست دانی دە یەکی خاکەکەی و هەلوەشاندنەوەی سوپاکەی، 00:00:56.298 --> 00:01:02.258 ئەڵمانیا دەبوایە تەواوی بەرپرسیاریەتی شەڕەکە قبوڵ بکات و پارەی قەرەبووکردنەوە 00:01:02.258 --> 00:01:06.017 بدات، کە ئەمەش دەبووە هۆی لاوازبونی زیاتری ئابووریە لاوازەکای ئاڵمانیا. 00:01:06.017 --> 00:01:10.168 هەمووی ئەمانە وەک سوکایەتیەک لەلایەن زۆرێک لە ناسیونالیست و جەنگاوەرە دێرینەکانەوە 00:01:10.168 --> 00:01:13.719 تەماشاکرا. ئەوان بە هەڵە باوەڕیان وا بوو کە دەتوانرا لە شەڕەکە براوەبان 00:01:13.719 --> 00:01:19.407 ئەگەر سوپا لەلایەن سیاسەتمەداران و خۆپیشاندەرانەوە خیانەتی لێنەکرابا. 00:01:19.407 --> 00:01:22.470 بۆ هیتلەر، ئەم بۆچوونانە بوون بە هۆکار، 00:01:22.470 --> 00:01:28.370 و وڕێنە گەورە و پارانۆیدەکانی وای لێکرد کە لۆمەی جوولەکەکان بکات. 00:01:28.370 --> 00:01:32.500 وشەکانی دووبارە بوون لە کۆمەڵگایەکدا کە زۆرینەی دژە جوولەکە بوو. 00:01:32.500 --> 00:01:35.310 تا ئەم کاتە، بە سەدان هەزار جولەکە 00:01:35.310 --> 00:01:37.947 تێکەڵ بە کۆمەڵگای ئەڵمانیا بوون، 00:01:37.947 --> 00:01:42.620 بەڵام زۆربەی ئەڵمانیەکان هێشتا ئەوانیان وەک بیانی دەبینی. 00:01:42.620 --> 00:01:47.582 دوای جەنگی جیهانی یەکەم، سەرکەوتنی جوولەکەکان بووە هۆی تۆمەتی بێ بنچینە 00:01:47.582 --> 00:01:51.029 بۆ بەلاڕێداچوون و قازانجی جەنگ. 00:01:51.029 --> 00:01:54.399 بە تەواوی پشتڕاست ناکرێتەوە کە ئەم بیردۆزی پیلانگێڕیانە 00:01:54.399 --> 00:01:56.191 بەهۆی ترس، 00:01:56.191 --> 00:01:57.099 توڕەیی، 00:01:57.099 --> 00:01:58.351 و تەعەسوب بوون، 00:01:58.351 --> 00:01:59.460 نەوەک راستی. 00:01:59.460 --> 00:02:02.727 بە هەر حاڵ، هیتلەر بە بەکارهێنانی جوولەکەکان سەرکەوتنی بە دەست هێنا . 00:02:02.727 --> 00:02:05.970 کاتێک بە یەکێک لە حیزبە بچووکەکانی ناسیونالیستەکان پەیوەست بوو، 00:02:05.970 --> 00:02:09.839 وتارە فریودەرەکانی ئەوی بەرەو سەرکرداەتی حیزبەکەی ڕاکێشا 00:02:09.839 --> 00:02:12.880 و بە شێوەیەکی بەرچاو جەماوەری پەیدا کرد. 00:02:12.880 --> 00:02:16.149 تێکەڵکردنی هەستی دژە جوولەکەیی وتەعەسوبی دەمارگیری پۆپۆلیستی، 00:02:16.149 --> 00:02:19.749 بووە هۆی ئەوەی کە نازیەکان هەردووچەمکی کۆمۆنیزم و سەرمایەداری بەکار بهێنن 00:02:19.749 --> 00:02:24.820 دژی جوولەکەکان وەک پیلانگێڕی نێونەتەوەیی جوولەکەکان بۆ لە ناوبردنی ئەڵمانیا. 00:02:24.820 --> 00:02:27.851 حیزبی نازی لەسەرەتادا زۆر بە ناوبانگ نەبوو. 00:02:27.851 --> 00:02:31.340 دوای شکستهێنان لە هەوڵدان بۆ بەدەستەوە گرتنی حکومەت، 00:02:31.340 --> 00:02:33.160 چالاکی حیزبەکە قەدەغە کرا، 00:02:33.160 --> 00:02:35.680 و هیتلەریش بە تاوانی خیانەت کردن زیندانی کرا. 00:02:35.680 --> 00:02:37.931 بەڵام دوای نزیکەی یەک ساڵ لە ئازاد کردنی، 00:02:37.931 --> 00:02:41.201 یەکسەر دەستی کرد بە دووبارە دروستکردنەوەی بزوتنەوەکەی. 00:02:41.201 --> 00:02:45.380 و دواتر، لە ساڵی ١٩٢٩، پاشەکشە مەزنەکە روویدا. 00:02:45.380 --> 00:02:49.061 ئەمەش بووە هۆی ئەوەیی بانکەکانی ئەمریکا قەرزەکانیان لە ئەڵمانیا بکشێنەوە 00:02:49.061 --> 00:02:53.510 کە بووە هۆی ڕووخانی ئابورییە بێسەروبەرەکەی ئەڵمانیا یەک شەوە. 00:02:53.510 --> 00:02:55.952 هیتلەرکەڵکی لە تووڕەیی گەل وەرگرت بە سوودی خۆی، 00:02:55.952 --> 00:02:58.343 و ڕێگە چارەیەکی ئاسانتری وەک بەڵا گێڕەوە نیشان دا 00:02:58.343 --> 00:03:02.221 و بەڵێنی دا شکۆی جارانی ئەڵمانیا بگەڕێنێتەوە. 00:03:02.221 --> 00:03:06.042 لایەنە سیاسیە سەرەکیەکان سەلماندبوویان کە ناتوانن خۆیان لە قەیرانەکان رابهێنن 00:03:06.042 --> 00:03:11.131 لە کاتێکدا کە ئۆپۆزیسۆنی چەپ بە هۆی ناکۆکیەکانیان لە یەک ترازابوون. 00:03:11.131 --> 00:03:15.431 و هەندێک لە خەڵکی بێ هیوا پەیوەندیان بە نازیەکانەوە کرد، 00:03:15.431 --> 00:03:22.652 تەنها لە ماوەی دوو ساڵ دا دەنگی پەلەمانیان لە خوار ٣% ەوە بۆ زیاتر لە ١٨% بەرزکردەوە. 00:03:22.652 --> 00:03:25.485 لە سالی ١٩٣٢، هیتلەر خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری پاڵاوت، 00:03:25.485 --> 00:03:30.273 هەڵبزاردنەکانی بە پاڵەوانە سەرنجڕاکێشەکەی جەنگ جەنەڕاڵ ڤۆن هیندینبێرگ دۆڕاند. 00:03:30.273 --> 00:03:35.855 بەڵام ڕادەی پشتگیری خەڵکی دەرخست لە هەڵبژاردنەکان بە ڕێژەی ٣٦%. 00:03:35.855 --> 00:03:38.856 ساڵی دواتر، ڕاوێژکاران و سەرکردە بازرگانیەکان 00:03:38.856 --> 00:03:42.882 هیندنبێرگیان رازی کرد بۆ دەستنیشانکردنی هیتلەر وەک ڕاوێژکار، 00:03:42.882 --> 00:03:46.783 بە هیوای ئەوەی کە ناوبانگی ئەو لە بەرژەوەندی و ئامانجەکانی خۆیان بەکاربهێنن. 00:03:46.783 --> 00:03:50.132 هەرچەندە ڕاوێژکار تەنها سەرۆکی کارگێڕی پەڕلەمان بوو، 00:03:50.132 --> 00:03:54.082 هیتلەر بە بەردەوامی دەسەڵاتی خۆی لە دەرەوەی ئەرکەکەی فراوانتر دەکرد. 00:03:54.082 --> 00:03:56.932 لە کاتێک دا گروپە لایەنگرەکانی میلیشیایان دروست کردبوو 00:03:56.932 --> 00:03:59.323 و لە شەقامەکاندا شەڕیان لەگەڵ خۆپیشاندەرانیان کرد. 00:03:59.323 --> 00:04:02.943 هیتلەر ترسی لە ڕاپەڕینی کۆمۆنیستی هەبوو 00:04:02.943 --> 00:04:06.873 و وتی کە ئەو تاکە کەسە توانای گەڕاندنەوەی یاسای هەیە. 00:04:06.873 --> 00:04:08.824 دواتر لە ساڵی ١٩٣٣، 00:04:08.824 --> 00:04:13.843 کرێکارێکی گەنج تۆماتبار کرا بەوەی کە بەنیازە بینای پەرلەمان ئاگر بدات. 00:04:13.843 --> 00:04:16.663 هیتلەر ئەو هەلەی قۆزتەوە بۆ قایلکردنی حکومەت 00:04:16.663 --> 00:04:19.383 بۆ پێدانی هێزی لەناکاوی پێببەخشێ. 00:04:19.383 --> 00:04:23.384 لەماوەی یەک مانگ دا، ئازادی میدیا کۆتایی پێ هات، 00:04:23.384 --> 00:04:25.245 حیزبەکانی تر هەلوەشێندرانەوە، 00:04:25.245 --> 00:04:28.775 و یاسای دژ بە جولەکەکانیش دەرکرا. 00:04:28.775 --> 00:04:33.424 زۆرێک لە هەوادارە تەعەسوبیەکانی هیتلێر وەک پێشبڕکێ کاری شاراوە ، 00:04:33.424 --> 00:04:35.483 دەستگیر کران و لە سێدارە دران، 00:04:35.483 --> 00:04:37.985 و دوای مردنی سەرۆک هیندبێرگ لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٣٤، 00:04:37.985 --> 00:04:41.559 روون بوو کە هیچ هەڵبژاردنێکی نوێ بەڕێوە ناچێت . سەیرو سەمەرەکە ئەوەیە کە ، 00:04:41.559 --> 00:04:47.564 زۆرێک لە کردەوە سەرەتاییەکانی هیتلەر پێویستی بە سەرکوتی بە کۆمەڵ نەبوو. 00:04:47.564 --> 00:04:50.613 لە قسەکانیدا بە بەکار هێنانی ترس و تووڕەی خەڵک 00:04:50.613 --> 00:04:54.574 پیشتیوانی بۆ خۆی و حیزبی نازی ڕاکێشا. 00:04:54.574 --> 00:04:57.104 هاوکات، بازرگانان و ڕۆشنبیران، 00:04:57.104 --> 00:04:59.745 لە چەسپاندنی ڕای گشتیدا، 00:04:59.745 --> 00:05:01.394 ئەوان پشتگیری هیتلەریان دەکرد. 00:05:01.394 --> 00:05:03.244 خۆیان و یەكتریان دڵنیا كردەوە 00:05:03.244 --> 00:05:06.294 كە ڕەوانبێژییە توندەکەی زیاتر تەنھا بۆ نمایشكردن بوو. 00:05:06.294 --> 00:05:09.976 دوای دەیان ساڵ، سەرهەلدانی هیتلەر هێشتا زەنگی مەترسیە 00:05:09.976 --> 00:05:15.096 کە دامەزراوە دێموکڕاسییەکان دەکرێت چەند بێ هێز بن لەبەردەم جەماوەری توڕەدا 00:05:15.096 --> 00:05:19.167 و سەرکردایەتیەک کە حەز دەکات توڕەیی زیاد بکات و ترسەکانیان دەکڕن.