WEBVTT

00:00:06.776 --> 00:00:08.337
چۆن ئەدۆڵف هیتلەر،

00:00:08.337 --> 00:00:12.747
ستەمکارێک کە یەکێک لە گەورەترین 
کۆمەڵکوژیەکانی مێژووی مرۆڤایەتی ئەنجام دا،

00:00:12.747 --> 00:00:16.506
لە وڵاتێکی دێموکراتیک دا بە دەسەڵات گەیشت؟

00:00:16.506 --> 00:00:19.738
چیرۆکەکە لە کۆتاییەکانی جەنگی
جیهانی یەکەمەوە دەست پێدەکات.

00:00:19.738 --> 00:00:22.798
بە پێشڕەوی سەرکەوتوانەی 
هاوپەیمانان لە ساڵی ١٩١٨،

00:00:22.798 --> 00:00:26.256
ئەڵمانیا بۆی دەرکەوت کە
براوەی شەڕەکە نابێت

00:00:26.256 --> 00:00:29.566
و واژۆی ئاگربەستێکی کرد 
بۆ کۆتایی هێنان بە شەرکردن.

00:00:29.566 --> 00:00:31.698
لەگەڵ ڕووخانی حکومەتی ئیمپڕاتۆری،

00:00:31.698 --> 00:00:36.006
نائارامی ناوخۆیی و مانگرتنی
کرێکاران بە نێو وڵات دا بڵاوبۆوە.

00:00:36.006 --> 00:00:37.896
ترسی سەرهەڵدانی شۆڕشێکی کۆمۆنیستی،

00:00:37.896 --> 00:00:41.557
زۆربەی حیزبە گەورەکانی لە دەوری یەک
کۆکردەوە بۆ سەرکوت کردنی نارەزایەیەکان،

00:00:41.557 --> 00:00:45.348
و پەرلەمانی کۆماری ویماریان دامەزراند.

00:00:45.348 --> 00:00:47.477
یەکێک لە یەکەمین ئەرکەکانی حکومەتی نوێ

00:00:47.477 --> 00:00:51.617
جێبەجێکردنی پەیمانی ئاشتی
سەپێندراو لەلایەن هاوپەیمانانەوە بوو.

00:00:51.617 --> 00:00:56.298
سەرەڕای لەدەست دانی دە یەکی
خاکەکەی و هەلوەشاندنەوەی سوپاکەی،

00:00:56.298 --> 00:01:02.258
ئەڵمانیا دەبوایە تەواوی بەرپرسیاریەتی 
شەڕەکە قبوڵ بکات و پارەی قەرەبووکردنەوە

00:01:02.258 --> 00:01:06.017
بدات، کە ئەمەش دەبووە هۆی لاوازبونی
زیاتری ئابووریە لاوازەکای ئاڵمانیا.

00:01:06.017 --> 00:01:10.168
هەمووی ئەمانە وەک سوکایەتیەک لەلایەن زۆرێک
لە ناسیونالیست و جەنگاوەرە دێرینەکانەوە

00:01:10.168 --> 00:01:13.719
تەماشاکرا. ئەوان بە هەڵە باوەڕیان وا بوو 
کە دەتوانرا لە شەڕەکە براوەبان

00:01:13.719 --> 00:01:19.407
ئەگەر سوپا لەلایەن سیاسەتمەداران و
خۆپیشاندەرانەوە خیانەتی لێنەکرابا.

00:01:19.407 --> 00:01:22.470
بۆ هیتلەر، ئەم بۆچوونانە بوون بە هۆکار،

00:01:22.470 --> 00:01:28.370
و وڕێنە گەورە و پارانۆیدەکانی وای
لێکرد کە لۆمەی جوولەکەکان بکات.

00:01:28.370 --> 00:01:32.500
وشەکانی دووبارە بوون لە کۆمەڵگایەکدا
کە زۆرینەی دژە جوولەکە بوو.

00:01:32.500 --> 00:01:35.310
تا ئەم کاتە، بە سەدان هەزار جولەکە

00:01:35.310 --> 00:01:37.947
تێکەڵ بە کۆمەڵگای ئەڵمانیا بوون،

00:01:37.947 --> 00:01:42.620
بەڵام زۆربەی ئەڵمانیەکان هێشتا 
ئەوانیان وەک بیانی دەبینی.

00:01:42.620 --> 00:01:47.582
دوای جەنگی جیهانی یەکەم، سەرکەوتنی 
جوولەکەکان بووە هۆی تۆمەتی بێ بنچینە

00:01:47.582 --> 00:01:51.029
بۆ بەلاڕێداچوون و قازانجی جەنگ.

00:01:51.029 --> 00:01:54.399
بە تەواوی پشتڕاست ناکرێتەوە 
کە ئەم بیردۆزی پیلانگێڕیانە

00:01:54.399 --> 00:01:56.191
بەهۆی ترس،

00:01:56.191 --> 00:01:57.099
توڕەیی،

00:01:57.099 --> 00:01:58.351
و تەعەسوب بوون،

00:01:58.351 --> 00:01:59.460
نەوەک راستی.

00:01:59.460 --> 00:02:02.727
بە هەر حاڵ، هیتلەر بە بەکارهێنانی
جوولەکەکان سەرکەوتنی بە دەست هێنا .

00:02:02.727 --> 00:02:05.970
کاتێک بە یەکێک لە حیزبە بچووکەکانی
ناسیونالیستەکان پەیوەست بوو،

00:02:05.970 --> 00:02:09.839
وتارە فریودەرەکانی ئەوی بەرەو
سەرکرداەتی حیزبەکەی ڕاکێشا

00:02:09.839 --> 00:02:12.880
و بە شێوەیەکی بەرچاو جەماوەری پەیدا کرد.

00:02:12.880 --> 00:02:16.149
تێکەڵکردنی هەستی دژە جوولەکەیی
وتەعەسوبی دەمارگیری پۆپۆلیستی،

00:02:16.149 --> 00:02:19.749
بووە هۆی ئەوەی کە نازیەکان هەردووچەمکی 
کۆمۆنیزم و سەرمایەداری بەکار بهێنن

00:02:19.749 --> 00:02:24.820
دژی جوولەکەکان وەک پیلانگێڕی نێونەتەوەیی 
جوولەکەکان بۆ لە ناوبردنی ئەڵمانیا.

00:02:24.820 --> 00:02:27.851
حیزبی نازی لەسەرەتادا 
زۆر بە ناوبانگ نەبوو.

00:02:27.851 --> 00:02:31.340
دوای شکستهێنان لە هەوڵدان
بۆ بەدەستەوە گرتنی حکومەت،

00:02:31.340 --> 00:02:33.160
چالاکی حیزبەکە قەدەغە کرا،

00:02:33.160 --> 00:02:35.680
و هیتلەریش بە تاوانی 
خیانەت کردن زیندانی کرا.

00:02:35.680 --> 00:02:37.931
بەڵام دوای نزیکەی یەک 
ساڵ لە ئازاد کردنی،

00:02:37.931 --> 00:02:41.201
یەکسەر دەستی کرد بە دووبارە 
دروستکردنەوەی بزوتنەوەکەی.

00:02:41.201 --> 00:02:45.380
و دواتر، لە ساڵی ١٩٢٩،
پاشەکشە مەزنەکە روویدا.

00:02:45.380 --> 00:02:49.061
ئەمەش بووە هۆی ئەوەیی بانکەکانی
ئەمریکا قەرزەکانیان لە ئەڵمانیا بکشێنەوە

00:02:49.061 --> 00:02:53.510
کە بووە هۆی ڕووخانی ئابورییە 
بێسەروبەرەکەی ئەڵمانیا یەک شەوە.

00:02:53.510 --> 00:02:55.952
هیتلەرکەڵکی لە تووڕەیی
گەل وەرگرت بە سوودی خۆی،

00:02:55.952 --> 00:02:58.343
و ڕێگە چارەیەکی ئاسانتری 
وەک بەڵا گێڕەوە نیشان دا

00:02:58.343 --> 00:03:02.221
و بەڵێنی دا شکۆی جارانی 
ئەڵمانیا بگەڕێنێتەوە.

00:03:02.221 --> 00:03:06.042
لایەنە سیاسیە سەرەکیەکان سەلماندبوویان
کە ناتوانن خۆیان لە قەیرانەکان رابهێنن

00:03:06.042 --> 00:03:11.131
لە کاتێکدا کە ئۆپۆزیسۆنی چەپ بە 
هۆی ناکۆکیەکانیان لە یەک ترازابوون.

00:03:11.131 --> 00:03:15.431
و هەندێک لە خەڵکی بێ هیوا 
پەیوەندیان بە نازیەکانەوە کرد،

00:03:15.431 --> 00:03:22.652
تەنها لە ماوەی دوو ساڵ دا دەنگی پەلەمانیان
لە خوار ٣% ەوە بۆ زیاتر لە ١٨% بەرزکردەوە.

00:03:22.652 --> 00:03:25.485
لە سالی ١٩٣٢، هیتلەر خۆی بۆ
پۆستی سەرۆک کۆماری پاڵاوت،

00:03:25.485 --> 00:03:30.273
هەڵبزاردنەکانی بە پاڵەوانە سەرنجڕاکێشەکەی 
جەنگ جەنەڕاڵ ڤۆن هیندینبێرگ دۆڕاند.

00:03:30.273 --> 00:03:35.855
بەڵام ڕادەی پشتگیری خەڵکی دەرخست 
لە هەڵبژاردنەکان بە ڕێژەی ٣٦%.

00:03:35.855 --> 00:03:38.856
ساڵی دواتر، ڕاوێژکاران 
و سەرکردە بازرگانیەکان

00:03:38.856 --> 00:03:42.882
هیندنبێرگیان رازی کرد بۆ 
دەستنیشانکردنی هیتلەر وەک ڕاوێژکار،

00:03:42.882 --> 00:03:46.783
بە هیوای ئەوەی کە ناوبانگی ئەو لە 
بەرژەوەندی و ئامانجەکانی خۆیان بەکاربهێنن.

00:03:46.783 --> 00:03:50.132
هەرچەندە ڕاوێژکار تەنها 
سەرۆکی کارگێڕی پەڕلەمان بوو،

00:03:50.132 --> 00:03:54.082
هیتلەر بە بەردەوامی دەسەڵاتی خۆی 
لە دەرەوەی ئەرکەکەی فراوانتر دەکرد.

00:03:54.082 --> 00:03:56.932
لە کاتێک دا گروپە لایەنگرەکانی
میلیشیایان دروست کردبوو

00:03:56.932 --> 00:03:59.323
و لە شەقامەکاندا شەڕیان
لەگەڵ خۆپیشاندەرانیان کرد.

00:03:59.323 --> 00:04:02.943
هیتلەر ترسی لە ڕاپەڕینی کۆمۆنیستی هەبوو

00:04:02.943 --> 00:04:06.873
و وتی کە ئەو تاکە کەسە 
توانای گەڕاندنەوەی یاسای هەیە.

00:04:06.873 --> 00:04:08.824
دواتر لە ساڵی ١٩٣٣،

00:04:08.824 --> 00:04:13.843
کرێکارێکی گەنج تۆماتبار کرا بەوەی
کە بەنیازە بینای پەرلەمان ئاگر بدات.

00:04:13.843 --> 00:04:16.663
هیتلەر ئەو هەلەی قۆزتەوە
بۆ قایلکردنی حکومەت

00:04:16.663 --> 00:04:19.383
بۆ پێدانی هێزی لەناکاوی پێببەخشێ.

00:04:19.383 --> 00:04:23.384
لەماوەی یەک مانگ دا، ئازادی 
میدیا کۆتایی پێ هات،

00:04:23.384 --> 00:04:25.245
حیزبەکانی تر هەلوەشێندرانەوە،

00:04:25.245 --> 00:04:28.775
و یاسای دژ بە جولەکەکانیش دەرکرا.

00:04:28.775 --> 00:04:33.424
زۆرێک لە هەوادارە تەعەسوبیەکانی 
هیتلێر وەک پێشبڕکێ کاری شاراوە ،

00:04:33.424 --> 00:04:35.483
دەستگیر کران و لە سێدارە دران،

00:04:35.483 --> 00:04:37.985
و دوای مردنی سەرۆک هیندبێرگ 
لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٣٤،

00:04:37.985 --> 00:04:41.559
روون بوو کە هیچ هەڵبژاردنێکی نوێ 
بەڕێوە ناچێت . سەیرو سەمەرەکە ئەوەیە کە ،

00:04:41.559 --> 00:04:47.564
زۆرێک لە کردەوە سەرەتاییەکانی 
هیتلەر پێویستی بە سەرکوتی بە کۆمەڵ نەبوو.

00:04:47.564 --> 00:04:50.613
لە قسەکانیدا بە بەکار
هێنانی ترس و تووڕەی خەڵک

00:04:50.613 --> 00:04:54.574
پیشتیوانی بۆ خۆی و
حیزبی نازی ڕاکێشا.

00:04:54.574 --> 00:04:57.104
هاوکات، بازرگانان و ڕۆشنبیران،

00:04:57.104 --> 00:04:59.745
لە چەسپاندنی ڕای گشتیدا،

00:04:59.745 --> 00:05:01.394
ئەوان پشتگیری هیتلەریان دەکرد.

00:05:01.394 --> 00:05:03.244
خۆیان و یەكتریان دڵنیا كردەوە

00:05:03.244 --> 00:05:06.294
كە ڕەوانبێژییە توندەکەی 
زیاتر تەنھا بۆ نمایشكردن بوو.

00:05:06.294 --> 00:05:09.976
دوای دەیان ساڵ، سەرهەلدانی 
هیتلەر هێشتا زەنگی مەترسیە

00:05:09.976 --> 00:05:15.096
کە دامەزراوە دێموکڕاسییەکان دەکرێت 
چەند بێ هێز بن لەبەردەم جەماوەری توڕەدا

00:05:15.096 --> 00:05:19.167
و سەرکردایەتیەک کە حەز دەکات 
توڕەیی زیاد بکات و ترسەکانیان دەکڕن.