WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:06.862
ამ ვიდეოში გესაუბრები ალგებრის საწყისებზე


00:00:06.862 --> 00:00:17.107
თვითონ სიტყვა 'ალგებრა' მომდინარეობს
ამ წიგნიდან, რომლის ერთ-ერთ გვერდსაც

00:00:17.107 --> 00:00:20.414
ახლა უყურებთ, მისი სათაური დაახლოებით 
ასე ჟღერს:

00:00:20.414 --> 00:00:25.270
"ძირითადი გამოთვლების წიგნი წონასწორობისა
და შევსების მეშვეობით"

00:00:25.270 --> 00:00:30.607
ის დაწერა ბაღდადში მცხოვრებმა სპარსმა
მათემატიკოსმა მერვე ან მეცხრე საუკუნეში,

00:00:30.607 --> 00:00:38.576
მგონი ზუსტი თარიღი 820 წელია.

00:00:38.576 --> 00:00:54.714
ალგებრა არის არაბული სიტყვა და ნიშნავს
აღდგენას ან შევსებას.

00:00:54.714 --> 00:00:58.575
ის ალგებრას უკავშირებდა ერთ ძალიან
კონკრეტულ ოპერაციას:

00:00:58.575 --> 00:01:03.401
კონკრეტულად, ტოლობის ერთი მხრიდან რაღაც
ელემენტის აღებას და მეორე მხარეს გადატანას

00:01:03.401 --> 00:01:11.986
ეს ამ გვერდზეც ჩანს

00:01:11.986 --> 00:01:23.422
დაუკვირდი სიტყვას Al-Kitab.
Kitab ნიშნავს წიგნს,

00:01:23.422 --> 00:01:30.460
al-mukhtasar ნიშნავს 'ძირითადს',

00:01:30.460 --> 00:01:36.446
hisab ნიშნავს გამოთვლას,

00:01:36.446 --> 00:01:41.221
al-gabr კი მნიშვნელოვანია, ეს არის
სიტყვა 'ალგებრას' ფესვი

00:01:41.221 --> 00:01:46.535
და ეს სიტყვა ნიშნავს 'შევსებას', 
'შესრულებას.

00:01:46.535 --> 00:01:55.213
al muqabala კი ნიშნავს
ბალანსს, წონასწორობას.

00:01:55.213 --> 00:02:00.459
ამიტომ, წიგნის სათაურის თარგმანი 
დაახლოებით ასე ჟღერს:

00:02:00.460 --> 00:02:12.449
"ძირითადი გამოთვლების წიგნი შევსების და
წონასწორობის მეშვეობით"

00:02:12.449 --> 00:02:15.336
სწორედ ეს არის სიტყვა 'ალგებრას' წყარო.

00:02:15.336 --> 00:02:19.325
ეს ძალიან მნიშვნელოვანი წიგნია.
არამხოლოდ იმიტომ, რომ სიტყვა ''ალგებრა''

00:02:19.325 --> 00:02:27.845
პირველად აქ გვხვდება, არამედ იმიტომაც,
რომ ალგებრამ სწორედ ამ წიგნში შეითვისა

00:02:27.845 --> 00:02:31.759
მისი თანამედროვე იდეების, თვისებების
და მახასიათებლების უმრავლესობა.

00:02:31.759 --> 00:02:37.813
მაგალითად ტოლობის წონასწორობის იდეა,
აბსტრაქტული განტოლების იდეა.

00:02:37.813 --> 00:02:46.109
თუმცა ალ-ქუარისმი არ იყო პირველი,
ის ცხოვრობდა ბაღდადში.

00:02:46.109 --> 00:02:49.952
ზოგადად, ეს ქალაქი ხშირად გვხვდება
ალგებრას ისტორიაში.

00:02:49.952 --> 00:02:57.573
ის ცხოვრობდა ამ ქალაქში 
მერვე-მეცხრე საუკუნეში.

00:02:57.573 --> 00:03:12.992
მოდი დავხაზავ დროის წრფეს, 
აქ აღვნიშნავ ქრისტეს შობას.

00:03:12.992 --> 00:03:19.775
ამ პერიოდიდან მოყოლებულ დროს მოვიხსენიებთ
როგორც 'ქრისტეს შობიდან', ხოლო

00:03:19.775 --> 00:03:26.269
ლათინურად ამას აღვნიშნავთ ასე - AD.

00:03:26.269 --> 00:03:31.626
ხოლო ამ პერიოდამდე დროს მოვიხსენიებთ,
როგორც 'ქრისტეს შობამდე'.

00:03:31.626 --> 00:03:39.321
ეს არის ქრისტეს შობიდან 1 000 წელი, ეს კი
ქრისტეს შობიდან 2 000 წელი.

00:03:39.321 --> 00:03:44.075
ჩვენ სადღაც ამ მომენტში ვიმყოფებით.

00:03:44.075 --> 00:03:51.473
ეს არის ქრისტეს შობამდე 1 000 წელი,
ეს - ქრისტეს შობამდე 2 000 წელი.

00:03:51.473 --> 00:04:04.331
რომ გამოგვეკვლია,ალგებრის პირველ ნაკვალევს
ძალიან ადრინდელ ხალხთანაც მივაგნებდით,

00:04:04.331 --> 00:04:09.687
თუმცა ალგებრის იდეების შესწავლის პირველი
ისტორიული წყაროები მოდის

00:04:09.687 --> 00:04:15.885
უძველესი ბაბილონიდან და თარიღდება
დაახლოებით ქრისტეს შობამდე 2 000 წლით,

00:04:15.885 --> 00:04:21.540
ანუ აი აი ამ მომენტში.

00:04:21.540 --> 00:04:25.839
ჩვენ შემოგვრჩა ქვის ფირფიტები, რომლებზეც
ასახულია ალგებრის ზოგიერთი პრინციპი

00:04:25.839 --> 00:04:31.059
ისინი რიცხვებსაც სხვანაირად გამოსახავდნენ
და, ზოგადად, სხვანაირი სიმბოლოები ჰქონდათ,

00:04:31.059 --> 00:04:33.435
თუმცა აშკარაა, რომ ისინი
ალგებრაზე მუშაობდნენ.

00:04:33.435 --> 00:04:38.367
ეს ხდებოდა მსოფლიოს ამ ნაწილში, 
ბაბილონი აქ იყო განთავსებული.

00:04:38.367 --> 00:04:46.928
მთელ ამ რეგიონს ერქვა მესოპოტამია,
ეს ბერძნულად ნიშნავს "ორ მდინარეს შორის".

00:04:46.928 --> 00:04:54.064
ეს იყო ადამიანის მიერ ალგებრის შესწავლის
სულ პირველი, ჩვენთვის ცნობილი მცდელობა.

00:04:54.066 --> 00:05:10.706
ერთ-ერთი ყველაზე დიდი წვლილი ალგებრაში
მიუძღვის ბაბილონს, 2000 წლის წინ.

00:05:10.706 --> 00:05:16.417
შემდეგ კი გადავდივართ სადღაც აქ,
დაახლოებით 200-300 წლებში ქ. შ-დან.

00:05:16.417 --> 00:05:18.870
ამ დროს ალექსანდრიაში 
ცხოვრობდა ერთი ბერძენი.

00:05:18.870 --> 00:05:21.100
ეს საბერძნეთია, აი აქ.

00:05:21.100 --> 00:05:27.451
ალექსანდრია აქ არის, ეს ქალაქი იმ დროს
რომის იმპერიიაში შედიოდა.

00:05:27.451 --> 00:05:35.933
ამ ადამიანს კი ერქვა დიოფანტე,

00:05:35.933 --> 00:05:39.905
მას ზოგიერთი 'ალგებრის მამად' მიიჩნევს.

00:05:39.905 --> 00:05:44.778
ხალხი დაობს თუ ვის უნდა მიანიჭონ ეს 
ტიტული, დიოფანტეს თუ ალ-ქუარიზმის.

00:05:44.778 --> 00:05:49.015
ალ-ქუარიზმი იყო პირველი, ვინც საუბრობდა
განტოლების წონასწორობაზე და

00:05:49.015 --> 00:05:50.842
მათემატიკაზე უფრო ზუსტად საუბრობდა.

00:05:50.842 --> 00:05:53.627
დიოფანტე კი უფრო კონკრეტულ
ამოცანებზე იყო დაფიქრებული.

00:05:53.627 --> 00:05:58.779
თუმცა ორივეს ბაბილონელებმა დაასწრეს,
მაგრამ ყველამ შეიტანა თავისი წვლილი

00:05:58.779 --> 00:06:06.512
ალგებრის განვითარებაში, 
ისინი ერთმანეთს არ ბაძავდნენ.

00:06:06.512 --> 00:06:08.890
თუმცა ბევრი, განსაკუთრებით 
დასავლელი ისტორიკოსები

00:06:08.890 --> 00:06:11.419
ალგებრის შექმნას დიოფანტეს უკავშირებენ,

00:06:11.419 --> 00:06:18.559
სხვები ალ-ქუარისმის მიიჩნევენ ალგებრის
მამად, მან დიდი წვლილი შეიტანა ალგებრაში.

00:06:18.559 --> 00:06:26.149
ქრისტეს შობიდან 600 წელს კიდევ ერთი
ცნობილი მათემატიკოსი ცხოვრობდა.

00:06:26.149 --> 00:06:32.486
ეს იყო ინდოეთში მცხოვრები
ბრაჰმან გუპტა.

00:06:32.486 --> 00:06:42.323
ზუსტად არ ვიცი სად ცხოვრობდა, თუმცა
ინდოეთი აი აქ მდებარეობს.

00:06:42.323 --> 00:06:50.739
შემდეგ კი გამოჩნდა ალ-ქუარისმი,
რომელიც დროის აი ამ მომენტში ჩნდება.

00:06:50.739 --> 00:06:55.565
სწორედ მას ეკუთვნის 
სახელ 'ალგებრის' შემოღება,

00:06:55.565 --> 00:06:57.941
რაც არაბულად აღდგენას ნიშნავს.

00:06:57.941 --> 00:07:03.074
ზოგი ადამიანი მას 
ალგებრის მამადაც მიიჩნევს.

00:07:03.074 --> 00:07:07.013
თუ ერთადერთი არა, ის ალგებრის 
ერთ-ერთი მამა ნამდვილად არის,

00:07:07.013 --> 00:07:09.637
რადგან მან ალგებრაზე, 
როგორც რაღაც აბსტრაქტულზე,

00:07:09.637 --> 00:07:12.060
და არა რაიმე კონკრეტულ ამოცანაზე,
დაიწყო ფიქრი.

00:07:12.060 --> 00:07:18.000
თანამედროვე მათემატიკოსებიც
ასე უყურებენ ამ სფეროს.