1
00:00:07,080 --> 00:00:11,428
Đối với hầu hết chúng ta, 2 độ C chỉ là
một khoảng nhiệt độ rất nhỏ

2
00:00:11,428 --> 00:00:14,360
thậm chí không đủ làm nứt một cánh cửa sổ

3
00:00:14,360 --> 00:00:18,657
Nhưng các nhà khoa học đã cảnh báo rằng
khi nồng độ CO2 trong khí quyển tăng lên,

4
00:00:18,657 --> 00:00:22,473
sự tăng nhiệt Trái Đất chỉ bằng
một lượng nhỏ này

5
00:00:22,473 --> 00:00:26,190
cũng có thể dẫn đến tai họa thảm khốc
trên toàn cầu

6
00:00:26,190 --> 00:00:29,926
Làm sao mà chỉ một sự thay đổi nhỏ
của một yếu tố

7
00:00:29,926 --> 00:00:34,932
dẫn tới thay đổi to lớn và khó lường
lên các yếu tố khác được?

8
00:00:34,932 --> 00:00:38,413
Câu trả lời nằm ở nguyên lý toán học
về điểm tới hạn,

9
00:00:38,413 --> 00:00:42,346
mà chúng ta có thể hiểu thông qua
môn thể thao quen thuộc - bida

10
00:00:42,346 --> 00:00:44,570
Quy tắc cơ bản của
chuyển động của bida là

11
00:00:44,570 --> 00:00:47,312
viên bi sẽ đi thẳng cho tới khi
nó chạm vào thành

12
00:00:47,312 --> 00:00:51,130
rồi nảy ra ở một góc
bằng với góc tới của nó

13
00:00:51,130 --> 00:00:54,040
Với mục đích đơn giản, giả sử rằng
không có ma sát,

14
00:00:54,040 --> 00:00:56,953
vì thế viên bi có thể chuyển động mãi mãi.

15
00:00:56,953 --> 00:00:58,994
Và để đơn giản hơn nữa,

16
00:00:58,994 --> 00:01:04,062
hãy quan sát điều gì xảy ra với chỉ
1 viên bi lăn trên 1 bàn tròn tuyệt đối.

17
00:01:04,062 --> 00:01:07,357
Khi thọt viên bi và bắt đầu 
chuyển động theo quy luật,

18
00:01:07,357 --> 00:01:10,502
nó đi theo đúng đường hình ngôi sao.

19
00:01:10,502 --> 00:01:12,667
Nếu chúng ta đặt viên bi ở vị trí khác,

20
00:01:12,667 --> 00:01:16,418
hoặc đánh nó với một góc khác,
một số điểm của đường đi thay đổi,

21
00:01:16,418 --> 00:01:19,685
nhưng hình dạng tổng thể vẫn giống nhau.

22
00:01:19,685 --> 00:01:22,977
Với một vài cú đánh thử nghiệm,
và một số mô hình toán học cơ bản,

23
00:01:22,977 --> 00:01:26,481
thậm chí ta có thể dự đoán đường đi
của viên bi trước khi nó bắt đầu lăn,

24
00:01:26,481 --> 00:01:28,976
đơn giản dựa vào
điều kiện ban đầu của nó.

25
00:01:28,976 --> 00:01:31,374
Nhưng điều gì sẽ xảy ra
khi ta thay đổi một chút

26
00:01:31,374 --> 00:01:34,625
hình dạng của chiếc bàn
bằng cách kéo nó xa ra một chút,

27
00:01:34,625 --> 00:01:39,411
và chèn thêm hai cạnh thẳng
dọc phía trên và phía dưới?

28
00:01:39,411 --> 00:01:42,057
Chúng ta có thể thấy khi viên bi
nảy ra khỏi cạnh thẳng,

29
00:01:42,057 --> 00:01:44,580
nó bắt đầu chuyển động khắp cái bàn.

30
00:01:44,580 --> 00:01:48,025
Viên bi vẫn tuân theo
quy luật chuyển động cũ,

31
00:01:48,025 --> 00:01:52,943
nhưng sự chuyển động này không còn
đi theo bất kỳ hình dạng nhất định nào

32
00:01:52,943 --> 00:01:55,300
Với chỉ một thay đổi nhỏ với biến số,

33
00:01:55,300 --> 00:01:57,075
mà hệ thống hoạt động dựa vào đó,

34
00:01:57,075 --> 00:01:58,972
chúng ta đã biến
chuyển động của viên bi

35
00:01:58,972 --> 00:02:01,750
từ một dạng ổn định 
và có thể đoán trước,

36
00:02:01,750 --> 00:02:03,983
sang một dao động tự nhiên,

37
00:02:03,983 --> 00:02:08,144
do đó tạo ra cái mà các nhà toán học
gọi là chuyển động hỗn độn.

38
00:02:08,144 --> 00:02:11,765
Chèn các cạnh thẳng vào chiếc bàn
là điểm tới hạn,

39
00:02:11,765 --> 00:02:16,098
chuyển hệ thống từ trạng thái này
(bình thường),

40
00:02:16,098 --> 00:02:20,200
sang một trạng thái khác (hỗn độn).

41
00:02:20,200 --> 00:02:23,679
Vậy ngụ ý là gì mà
ví dụ đơn giản này lại có


42
00:02:23,679 --> 00:02:26,919
thực trạng phức tạp
của khí hậu Trái Đất?

43
00:02:26,919 --> 00:02:30,530
Chúng ta có thể coi hình dạng chiếc bàn
tương tự như nồng độ CO2

44
00:02:30,530 --> 00:02:32,821
và nhiệt độ trung bình của Trái Đất:

45
00:02:32,821 --> 00:02:35,117
Những hạn chế tác động đến
hiệu suất của hệ thống

46
00:02:35,117 --> 00:02:38,893
trong dạng chuyển động của viên bi
hay là diễn biến của khí hậu.

47
00:02:38,893 --> 00:02:41,053
Trong suốt 10,000 năm trước,

48
00:02:41,053 --> 00:02:44,533
nồng độ CO2 trong khí quyển
ổn định ở mức

49
00:02:44,533 --> 00:02:50,594
270 ppm (phần triệu) giữ khí hậu
trong trạng thái tự ổn định,

50
00:02:50,594 --> 00:02:53,505
tương đối đều đặn và tốt
cho cuộc sống con người.

51
00:02:53,505 --> 00:02:57,071
Nhưng với nồng độ CO2 bây giờ là
400 phần triệu,

52
00:02:57,071 --> 00:03:01,031
và được dự đoán tăng lên khoảng
500 đến 800 phần triệu

53
00:03:01,031 --> 00:03:04,140
trong thập kỷ tới,
có thể đạt tới điểm tới hạn

54
00:03:04,140 --> 00:03:07,736
ngay cả chỉ một sự tăng nhẹ
của nhiệt độ trung bình toàn cầu

55
00:03:07,736 --> 00:03:11,448
sẽ có tác động tương tự như khi
thay đổi hình dạng chiếc bàn,

56
00:03:11,448 --> 00:03:14,275
dẫn tới một sự biến đổi đáng sợ
trong diễn biến khí hậu,

57
00:03:14,275 --> 00:03:16,414
với những thiên tai cực đoan
và dữ dội hơn,

58
00:03:16,414 --> 00:03:21,672
khó dự đoán được, và điều quan trọng nhất,
không tốt đẹp gì với cuộc sống con người.

59
00:03:21,672 --> 00:03:25,433
Các mô hình giả định mà
các nhà toán học nghiên cứu chi tiết

60
00:03:25,433 --> 00:03:28,165
không phải lúc nào cũng giống
những tình huống thực tế,

61
00:03:28,165 --> 00:03:31,064
song chúng có thể đưa ra một bộ khung
và một cách nhìn nhận

62
00:03:31,064 --> 00:03:36,159
có thể áp dụng được để giúp hiểu rõ
các vấn đề phức tạp hơn trong thực tế

63
00:03:36,159 --> 00:03:38,993
Trong trường hợp này, việc hiểu
tại sao mà một thay đổi nhỏ

64
00:03:38,993 --> 00:03:42,415
của các hạn chế ảnh hưởng lên hệ thống,
lại có tác động to lớn như vậy

65
00:03:42,415 --> 00:03:46,294
cho chúng ta trân quý hơn
về dự đoán sự nguy hiểm

66
00:03:46,294 --> 00:03:49,739
mà chúng ta không thể nhận thức ngay
được bằng các giác quan của mình.

67
00:03:49,739 --> 00:03:54,599
Bởi vì một khi những hậu quả đó hiện hữu,
nó có thể trở nên quá muộn.